خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری؛ ۱۷ اسفندماه سال ۹۰ مقام معظم رهبری دستور تشکیل شورای عالی فضای مجازی به ریاست رئیس جمهور را صادر و اعضای حقوقی و حقیقی این شورا را تعیین کردند.
در اهمیت این شورا همین بس که رؤسای ۳ قوه عضو آن هستند و حکمشان را رهبری ابلاغ می‌کنند. براساس حکم رهبر انقلاب، اعضای حقوقی این شورا را رئیس جمهور (رئیس شورای عالی)، رئیس مجلس شورای اسلامی، رئیس قوه قضائیه، رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، دبیر شورای عالی و رئیس مرکز، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر اطلاعات، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران تشکیل می‌دهند.
حمید شهریاری، مسعود ابوطالبی، کامیار ثقفی، سید عزت الله ضرغامی، سعیدرضا عاملی، رضا تقی پور، دکتر رسول جلیلی، محمد سرافراز، محمدحسین انتظاری، مهدی اخوان بهابادی نیز اعضای حقیقی شورا هستند.
آغاز به کار شورای عالی فضای مجازی در دولت دهم
نخستین جلسه شورای عالی فضای مجازی در آخرین روزهای اسفندماه سال ۱۳۹۰ به ریاست محمود احمدی نژاد برگزار شد و پس از آن رئیس جمهور وقت، مهدی اخوان بهابادی را که قائم مقام وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بود به دبیری این شورا منصوب کرد.
جلسات شورای عالی فضای مجازی که طبق حکم رهبری قرار بود هر یک ماه یکبار با حضور رئیس جمهور و سایر اعضا برگزار شود در دولت محمود احمدی نژاد آنچنان که باید منظم برگزار نشد و رئیس دولت دهم تا مرداد سال ۹۲ که دولت را تحویل داد تنها موفق به تصویب آئین نامه داخلی شورا، شرح وظایف و اختیارات اعضا، طرح‌های کلان مرکز ملی فضای مجازی و سیاست‌های حاکم بر راه اندازی نقاط تبادل ترافیک داخلی شد.
در این دوران، برگزاری جلسات شورای عالی فضای مجازی درگیر حاشیه‌هایی به دلیل اختلافات میان مرکز ملی فضای مجازی با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بود و به نوعی می‌توان گفت وظایف شورا در این دوران به فراموشی سپرده شد و اختلافاتی چون دعوا برسر مکان ایجاد مرکز ملی فضای مجازی، مسئولیت این شورا را به حاشیه برد.
دولت روحانی؛ بی نظمی در جلسات و ضعف در اجرای مصوبات
از آنجا که بیشترین عمر شورای عالی فضای مجازی و مرکز آن در دوره دولتهای یازدهم و دوازدهم سپری شده، بررسی عملکرد فعالیت این شورا در دو دوره ریاست جمهوری حسن روحانی بیش از دوره‌های دیگر مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
با روی کار آمدن دولت یازدهم، جلسه شورای عالی فضای مجازی به ریاست حسن روحانی پس از ۹ ماه وقفه در آبان ماه ۹۲ برگزار شد. با تشکیل این جلسه و انتصاب محمود واعظی به عنوان سرپرست دبیرخانه این شورا از سوی رئیس جمهور و رئیس شورای عالی فضای مجازی، کارشناسان فضای مجازی تعامل سازنده این شورا با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و رفع اختلافات گذشته میان دبیرخانه این شورا و وزارت ارتباطات در دولت قبل و نیز رفع موازی کاری‌ها در حوزه سیاستگذاری فضای مجازی کشور را پیش بینی کرده بودند.
اما تداوم برگزاری جلسات شورای عالی فضای مجازی به ریاست حسن روحانی دوام چندانی نیاورد و رئیس دولت یازدهم تنها در چند ماه نخست آغاز کار دولت، این جلسات را برگزار کرده و در بسیاری موارد سابقه عدم برگزاری جلسات شورا به بیش از ۴ ماه نیز رسید.
حسن روحانی در بهمن ۹۲ محمدحسن انتظاری را به عنوان دبیر این شورا منصوب کرد تا مدیریت مرکز ملی فضای مجازی و مصوبات این شورا را برعهده گیرد.
تصویب کلیات شبکه ملی اطلاعات را شاید بتوان مهمترین موضوعی عنوان کرد که طی چند جلسه تشکیل شورای عالی فضای مجازی به ریاست حسن روحانی به سرانجام رسید.
بیش از نیمی از جلسات برگزار نشد
یکی از معضلات شورای عالی فضای مجازی کشور که انجام مأموریت‌های محوله را تحت تأثیر قرار می‌دهد به عدم برگزاری به موقع جلسات این شورای سیاستگذار باز می‌گردد حال آنکه بر اساس حکم تشکیل شورا، برگزاری جلسات آن هر ۳ هفته یکبار با توجه به تحولات پرشتاب فضای مجازی و اهمیت آن در ابعاد مختلف زندگی افراد جامعه، مورد تاکید قرار گرفته است؛ اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دوره ریاست جمهوری روحانی به رغم آنکه برگزاری حداقل ۱۱۰ جلسه شورای عالی مورد انتظار بود اما در عمل، تقریباً بیش از نیمی از این وظیفه محقق شد.
تعویق در برپایی جلسات شورای عالی فضای مجازی از سوی رئیس جمهور به عنوان رئیس این شورا، در سال ۹۹ نمود بیشتری داشت به نحوی که این شورا در ۶ ماه نخست سال تنها دو جلسه و در نیمه دوم سال نیز ۳ جلسه برگزار کرد.
به دلیل نبود برنامه منظم در برگزاری این شورا، تصویب نهایی طرح‌های فضای مجازی نیز با فواصل زمانی طولانی انجام می‌شد و خروجی این شورا در خصوص مصوبات فضای مجازی به زعم کارشناسان قابل دفاع نبود.
سالی دو مصوبه!
از سوی دیگر در سال ۹۹ تنها دو مصوبه طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات و سند مقابله با اخبار جعلی در فضای مجازی در شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسید. در سال ۹۸ نیز تنها دو سند نظام هویت معتبر در فضای مجازی کشور و تدوین سند تحول حوزه‌های فرهنگ و آموزش با توجه به تحولات فضای مجازی به تصویب نهایی این شورا رسید.
روند تصویب نهایی طرح‌ها در شورای عالی فضای مجازی در سال ۹۷ به تصویب ۳ سند مربوط می‌شود و این شورا در سال ۹۶ نیز تنها یک مصوبه داشته است.
تداوم عقب ماندگی دولت یازدهم و دوازدهم در جدی گرفتن شورای عالی فضای مجازی تا بدان جا پیش رفت که در آخرین روزهای عمرش حدود ۱۰ سند مربوط به فضای مجازی پشت درهای شورا معطل باقی ماند. «سند جامع راهبردی فضای مجازی» و «سند صیانت از کودکان در فضای مجازی» از جمله این اسناد بودند.
نگاهی به کارنامه حسن روحانی در ۸ سالی که ریاست شورای عالی فضای مجازی را برعهده داشت، نشان از ناکارآمدی وظایف محوله دارد به طوریکه ابوالحسن فیروزآبادی در آخرین روزهای دولت دوازدهم با اشاره به عملکرد این شورا و انتقاداتی که بر آن وارد است به مهر گفته بود: تدبیر تأسیس شورای عالی فضای مجازی در آن زمان بسیار درست بوده و یکی از بهترین تدابیری بوده که در جمهوری اسلامی اتخاذ شده است. هنوز هم این تدبیر این را ثابت می‌کند که ما به یک نهاد فراقوه‌ای در حوزه فضای مجازی به دلیل نوع موضوعات نیاز داریم و هنوز به نظر می‌رسد که این شورا واجب است که تشکیل شود و ادامه داشته باشد.
دبیر شورای عالی فضای مجازی گفت: اما اینکه آیا شورای عالی فضای مجازی توانسته به صورت ایده آل عمل کند، پاسخ مثبت نیست.
وی با بیان اینکه مشکلاتی وجود دارد از قبیل اینکه تعداد برگزاری جلسات کم است، گفت: مصوبات شورای عالی فضای مجازی به شدت معطوف به سیاستگذاری است و در حوزه‌هایی که باید تصمیمات فراقوه ای اخذ شود که حاصل اجماع ۳ قوه باشد، شاهد کندی هستیم و مکانیزم‌های موجود از سرعت اتخاذ چنین تصمیماتی می‌کاهد. در نهایت شاهد هستیم که این تصمیم گیری ها با تأخیر همراه است.
رئیس مرکز ملی فضای مجازی خاطرنشان کرد: ضمانت اجرایی در مصوبات شورای عالی فضای مجازی مشخص نیست. ما در فرآیند قانون و اجرای قانون ضمانت اجرایی لازم داریم. برای مثال در بودجه و کنترل هزینه کرد و رسیدگی به تخلفات، این ضمانت اجرایی وجود دارد اما در حوزه فضای مجازی هنوز ابهاماتی وجود دارد که امیدواریم به تدریج برطرف شود.
غفلت از تحقق مطالبات رهبری
از سوی دیگر انتقاد از عملکرد شورای عالی فضای مجازی تا بدان جا پیش رفت که رهبر انقلاب نیز بارها بر اهمیت فضای مجازی و تسریع در روند پیگیری و تصویب پروژه‌های مرتبط با حاکمیت فضای مجازی تاکید کرده‌اند. ایشان در روز نخست سال ۱۴۰۰ با انتقاد از مدیریت فضای مجازی فرمودند: «متأسفانه در فضای مجازی کشور ما آن رعایت‌های لازم با وجود آنهمه تأکیدی که داشته‌ام، صورت نمی‌گیرد و در یک جهاتی واقعاً «ول» است. باید کسانی که مسئول هستند حواسشان باشد. همه دنیا روی فضای مجازی خودشان دارند اعمال مدیریت می‌کنند. اما ما افتخار می‌کنیم به اینکه فضای مجازی را «ول» کردیم. این به هیچ وجه افتخار ندارد؛ فضای مجازی را باید مدیریت کرد.»
پس از حکم تشکیل شورای عالی فضای مجازی، ۴۰ دستور کاربردی در جزئی‌ترین مسائل مرتبط با فضای مجازی به عنوان نقشه راه در اختیار اعضا و دبیرخانه این شورا قرار گرفت که موضوعات مهم و مورد تأکیدی چون شبکه ملی اطلاعات و پیوست فرهنگی فضای مجازی از جمله آنها بود.
در شهریورماه ۹۴ نیز رهبر انقلاب در حکمی با اعلام آغاز دومین دوره فعالیت این شورا و تاکید بر اهمیت آن در مواجهه هوشمندانه و مقتدرانه با تحولات این عرصه، ۱۰ محور مهم وظایف و مأموریت‌های جدید این شورا را ابلاغ کردند.
در این حکم، ارتقای جمهوری اسلامی ایران به قدرت سایبری در طراز قدرت‌های تأثیرگذار جهانی، اهتمام ملی و همه‌جانبه و سرمایه‌گذاری جدی در امر ایجاد و توسعه انواع فناوری‌ها و صنایع کاملاً پیشرفته و رقابتی و نیز تسریع در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، مورد تاکید قرار گرفت.
اهتمام ویژه به سالم‌سازی و حفظ امنیت همه‌جانبه فضای مجازی کشور، ممانعت از رخنه‌ها و آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی در این عرصه، توسعه محتوا و خدمات کارآمد و رقابتی منطبق بر ارزش‌ها و فرهنگ اسلامی ایرانی در تمامی قلمروهای مورد نیاز جامعه نیز از جمله وظایف و مأموریت‌های این شورا اعلام شده است.
بررسی عملکرد مرکز ملی فضای مجازی نیز که در حکم مقام معظم رهبری به راه اندازی آن تاکید شده بود حاکی از آن است که آنطور که باید به ویژه در دولتهای یازدهم و دوازدهم جدی گرفته نشده و نظارت و ارزیابی اجرای مصوبات شورا به عنوان وظیفه مهم این مرکز به درستی انجام نشده است.
این در حالی است که براساس حکم مقام معظم رهبری شورا وظیفه دارد مرکزی به نام مرکز ملی فضای مجازی کشور ایجاد نماید تا اشراف کامل و به روز نسبت به فضای مجازی در سطح داخلی و جهانی و تصمیم‌گیری نسبت به نحوه مواجهه فعال و خردمندانه کشور با این موضوع از حیث سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و محتوایی در چارچوب مصوّبات شورای عالی و نظارت بر اجرای دقیق تصمیمات در همه سطوح تحقق یابد.
دولت سیزدهم و برگزاری منظم جلسات
شورای عالی فضای مجازی از زمان تشکیل دولت سیزدهم به ریاست ابراهیم رئیسی تا کنون ۱۴ جلسه برگزار کرده و به عبارت دیگر تقریباً هر ماه موفق به تشکیل جلسات شورا به ریاست رئیس جمهور شده است.
سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در اولین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دولت سیزدهم، لزوم استفاده از ظرفیت فناوری‌های دیجیتال و فضای مجازی در رشد و تعالی کشور را مورد تأکید قرار داد و اظهار کرد: با سیاستگذاری صحیح و برنامه‌ریزی دقیق می‌توان زمینه آشنایی و استفاده مناسب مردم از ظرفیت‌های فضای مجازی را فراهم و حتی از آسیب‌های اجتماعی پیشگیری کرد.
وی در این جلسه بر اجرای مصوبات و فعال‌سازی شورای معین و کمیسیون‌های زیرمجموعه شوراهای عالی تأکید کرد.
همچنین در جلسات شورای عالی فضای مجازی در دولت سیزدهم بر تکمیل و راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، فعال شدن اقتصاد دیجیتال و تشکیل دولت هوشمند تاکید شده است.
تأیید الزامات قانونی شدن منظومه‌های ماهواره‌ای
در یکی از این جلسات همچنین الزامات قانونی شدن منظومه ماهواره‌ای در کشور به تأیید رسید که از جمله این موارد استفاده مجاز این‌گونه منظومه‌های ماهواره‌ای در داخل کشور بود و مقرر گردید وزارت ارتباطات درباره نحوه فعالیت و ارائه مجوز به آن تصمیم‌گیری کند.
شورای عالی فضای مجازی با تصویب الحاقیه تشکیل ستاد رسانه فضای مجازی مقرر کرد در راستای تقویت عملکرد این ستاد، تعدادی از دستگاه‌ها به آن اضافه شوند.
همچنین در جلسه تیرماه ۱۴۰۱ بازنگری وظایف و اختیارات مرکز ملی فضای مجازی و کمیسیون‌های مربوطه با توجه به تحولات فضای مجازی و توسعه آن در کشور در دستور کار قرار گرفت و در این رابطه تصمیماتی گرفته شد.
افزایش سطح تحت پوشش شبکه فیبر نوری
در جلسات شورای عالی فضای مجازی در دولت سیزدهم اعضای شورای‌عالی فضای مجازی ضمن بررسی موضوع گسترش شبکه فیبرنوری در کشور، بر افزایش سطح تحت پوشش این شبکه به شکلی که همه منازل بتوانند از خدمات آن بهره‌مند شوند، تاکید کردند.
در یکی از جلسات شورای عالی فضای مجازی بر استفاده بیشتر از پلتفرم‌های داخلی و تقویت ثبات شبکه به خصوص سرعت و کیفیت اینترنت تاکید و مقرر شد وزارت ارتباطات برای بهبود وضعیت خدمات شبکه اقدام کند. برنامه ریزی و تسهیلات برای حضور بیشتر کاربران داخلی نیز از مصوبات این شورا در دوره ریاست ابراهیم رئیسی است.
حمایت از حضور کسب و کارها در پلتفرم‌های ایرانی
بر اساس گزارش ارائه شده از سوی مرکز ملی فضای مجازی در این جلسه، در حوزه اقتصاد دیجیتال، حضور کسب و کارها بر روی ۱۰ پلتفرم داخلی افزایش داشته و بیش از ۶۰ درصد از کسب و کارها در پلتفرم‌های ایرانی حضور پیدا کرده‌اند.
در این جلسه همچنین حمایت دولت از حضور کسب و کارها در پلتفرم‌های ایرانی مورد تاکید قرار گرفت.
تصویب ۳۹ اقدام کلان سند راهبردی فضای مجازی کشور نیز از مصوبات شورای عالی فضای مجازی در این دوره فعالیت است.
محمدمهدی حبیبی، مدیرعامل جمعیت توسعه گران فضای مجازی پاک در گفتگو با خبرنگار مهر درباره عملکرد دولتها در شورای عالی فضای مجازی گفت: شورای عالی فضای مجازی از سال ۹۰ تأسیس شد و فقط دو سال از عمرش در دولت احمدی نژاد بود اما بیشترین سالهای عمرش را در دوره ریاست روحانی سپری کرد.
وی افزود: شورا در ۸ سال دولت یازدهم و دوازدهم هم از نظر تشکیل تعداد جلسات و هم از نظر ایفای نقش قرارگاهی که برای مرکز ملی فضای مجازی تعیین شده بود جدی گرفته نشد حتی به حداقلی که اعضای شورا تعیین کرده بودند هم نرسید.
این فعال حوزه حکمرانی مجازی گفت: شاید بتوان گفت در دوره ریاست جمهوری روحانی در طی ۸ سال نهایتاً ۵ مصوبه اثرگذار به تصویب رسید. این در حالی است که توقع این بود که با سیر تحولاتی که در فضای مجازی اتفاق می‌افتد این موضوع بیشتر جدی گرفته شود. به ویژه اینکه در این مدت سالهای طلایی توسعه پلتفرمها در فضای مجازی در دنیا بود و عملکرد دولت روحانی با این تحولات تناسب ندارد.
شاید بتوان گفت در دوره ریاست جمهوری روحانی در طی ۸ سال نهایتاً ۵ مصوبه اثرگذار به تصویب رسید. این در حالی است که توقع این بود که با سیر تحولاتی که در فضای مجازی اتفاق می‌افتد این موضوع بیشتر جدی گرفته شود. به ویژه اینکه در این مدت سالهای طلایی توسعه پلتفرمها در فضای مجازی در دنیا بود و عملکرد دولت روحانی با این تحولات تناسب ندارد
وی با اشاره به مصوبات تأثیرگذار در این دوره گفت: مصوبه سند احراز هویت، صیانت از کودکان در فضای مجازی و سند شبکه ملی اطلاعات در این دوره به تصویب رسید که قابل دفاع و خوب بود اما در پیگیری این مصوبات برای اجرا و پرداختن به جزئیاتشان که بر عهده مرکز ملی فضای مجازی بود، کوتاهی شد.
حبیبی تاکید کرد: متأسفانه شخص رئیس جمهور و وزارت ارتباطات توجه لازم را نداشتند.
وی اظهار داشت: در حالی که اگر توسعه شبکه ملی اطلاعات به خوبی توسعه می‌یافت، امروز اقتصاد رسانه و فرهنگ ما وابسته به پلتفرم‌هایی که هیچ پاسخگویی نسبت به حاکمیت ما ندارند نمی‌شد. درباره محتوا نیز الان متأسفانه فعالیت جدی و سازماندهی شده‌ای که به سمت فرهنگ خودمان باشد وجود ندارد پراکنده هست اما سازماندهی شده باشد نیست.
این فعال حوزه حکمرانی فضای مجازی با اشاره به عملکرد شورای عالی فضای مجازی در دولت سیزدهم گفت: به نظر می‌رسد در این دوره حداقل تشکیل جلسات منظم تر است و عزم دولت برای گرفتن تصمیمات مهم و اثربخش در این حوزه بیش از قبل و در پرداختن به مسائل جدی کشور حرکت‌های خوبی صورت گرفته است.
وی با ذکر مثال افزود: یکی از اقدامات مهم شورا، سیاستنامه مرتبط با اقتصاد محتوا است که بر اساس آن سهم تولیدکنندگان محتوا به رسمیت شناخته می‌شود.
حبیبی گفت: امسال پاسخگویی سرویس‌های داخلی در مقایسه با سالهای گذشته در حوادثی که منجر به محدودسازی اینترنت شده بود قابل قبول تر بود و این هم حاکی از عملکرد وزارت ارتباطات در راستای ارتقای کیفیت پیام رسانها در مسیر اجرای مصوبات شورای عالی فضای مجازی است.
نظر شما