به گزارش خبرنگار مهر، از وقتی‌که آلودگی هوا و ذرات آلاینده پا در کلانشهرها گذاشتند، همیشه پدیده باد به عنوان یک پدیده مهم و در برخی موارد معجزه ایجاد هوای پاک در فصل زمستان مطرح بوده است. امروزه تراکم جمعیت در شهرهای بزرگ و به تبع آن فعالیت بیشتر صنایع و وسایل حمل‌ونقل به عامل بروز و ظهور انواع آلاینده‌ها در هوا این شهرها تبدیل شده‌اند. در صورتی که جو هوا ساکن و بدون هیچ گونه وزش باد باشد خسارت‌های ناشی از انباشت آلاینده‌ها به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته و گریبان کشورها را خواهد گرفت.
آلودگی هوا سالانه چند میلیون نفر را در جهان و ده‌ها هزار نفر را در ایران به کام مرگ می‌کشاند. طبق پژوهشی که در سال ۲۰۱۹ انجام شده است در این سال ۹ میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر آلودگی هوا جان داده‌اند که این میزان از هر ۶ نفر یک نفر را شامل میشود. همچنین سال گذشته در ایران ۲۰ هزار و ۸۰۰ نفر بر اثر آلودگی جان خود را از دست دادند.
در کنار این خسارت بزرگ، خسارت‌های اقتصادی زیادی نیز در نتیجه آلودگی هوا به کشورها وارد میشود که در ایران این میزان سال گذشته ۸.۲ میلیارد تومان بوده است.
تهران در اولین ماه زمستان امسال، بدون هوای پاک بود
امسال نیز با شروع فصل سرما و تشدید آلودگی در کلان‌شهرهای کشور، وضعیت شاخص آلایندگی هوا در روزهای متمادی در وضعیت ناسالم قرار گرفت؛ به‌طوری‌که تعطیلی مدارس و ادارات شهرهای آلوده را اجتناب‌ناپذیر کرد.
در کلان‌شهر تهران طی یک ماه اول فصل زمستان، شاخص آلایندگی هوا در بیشتر روزها حجم زیاد آلاینده‌ها در هوا را نشان می‌داد به‌طوری‌که در این مدت شاخص آلایندگی برای ۱۲ روز در وضعیت قرمز و ناسالم، ۷ روز وضعیت نارنجی و ناسالم برای گروه‌های حساس و ۱۱ روز در وضعیت زرد و قابل‌قبول قرار داشته است.
همان‌طور که مشخص است در مدت این یک ماه، پایتخت حتی یک روز پاک و سالم را تجربه نکرد و مردم اولین ماه زمستان را با آلودگی و دود و دم سر کردند که البته این اولین بار نیست و به نظر می‌رسد آخرین بار هم نباشد.
عوامل متعددی در تولید این حجم از آلودگی نقش دارند که بارها و بارها مطرح شده‌اند اما آنچه در ادامه این گزارش بررسی خواهد شد نه عوامل تولیدکننده که عوامل انباشت این آلاینده‌ها و پایداری آن‌ها در جو خواهد بود.
بررسی‌های علمی در جهان درباره تأثیر بلندمرتبه سازی بر جریان باد
طبق بررسی‌های علمی انجام شده در جهان و ایران، یکی از عواملی که باعث ساکن شدن هوا و درنتیجه انباشت ذرات آلاینده در جو کلانشهرها میشود، پدیده بلندمرتبه سازی است.
بر اساس تحقیقی که مؤسسه بین‌المللی اکولوژی و علوم زیست‌محیطی در خصوص آثار و عوارض بلندمرتبه‌سازی در شهرهای متراکم دنیا انجام داده است، ساختمان‌های بلند به دلیل تغییر در باد و جهت وزش آن موجب افزایش آلودگی هوا در مناطق شهری بزرگ می‌شوند.
این مؤسسه در نتایج بررسی‌های خود به تبعات منفی بلندمرتبه سازی اشاره کرده و می‌نویسد: «برج‌های ساختمانی بر تشدید آلودگی زیست محیطی، کاهش دسترسی شهروندان به هوای تازه و نور خورشید و همچنین تراکم جمعیت، تأثیر می‌گذارد بنابراین، برج‌سازها برای کنترل این عوارض، لازم است عواملی همچون موقعیت جغرافیایی منطقه ساخت‌وساز، میزان فضای سبز مورد نیاز، جهت وزش باد و از همه مهم‌تر، فاصله بین برج‌ها در پروژه‌های انبوه را مدنظر قرار دهند و رعایت کنند.»
تأثیر برج‌سازی در منطقه ۲۲ تهران بر کریدور ورودی هوا به این کلان‌شهر
در ایران نیز پژوهش‌هایی در این خصوص انجام شده است که نمونه‌ای از آن‌ها، پژوهشی در دانشگاه تهران با عنوان «ارزیابی اثر بلندمرتبه سازی بر عملکرد جریان باد شهری، پژوهش موردی: منطقه ۲۲ کلان‌شهر تهران» است. در نتایج این پژوهش عنوان شده است که به دلیل مکان‌یابی نادرست و غیراصولی ساختمان‌های بلند در این منطقه الگوی طبیعی وزش باد تغییر یافته و در نتیجه موجب بروز اثرات ثانویه ناشی از رکود یا تشدید جریان باد شده و کریدور ورودی هوا به شهر تهران را با مشکل جدی مواجه ساخته است.
همچنین پژوهشی دیگر در دانشگاه تربیت مدرس انجام شده که به رابطه بین ساختمان‌های بلندمرتبه و جریان باد پرداخته و در آن این مسئله مطرح شده است که سرعت باد در سطح شهر و خیابان، تحت تأثیر عناصر طراحی شهری از جمله ارتفاع و تراکم ساختمان‌ها و همچنین پراکندگی ساختمان‌های مرتفع، دچار تغییر قابل‌توجهی میشود به‌طوری‌که سرعت باد در برخورد با سطح ناهموار که در اثر ساخت‌وساز در شهر ایجاد شده است دچار افت و کاهش میشود. ضمن آنکه بین «میزان وزش و جریان باد» با «تمرکز یا دفع آلودگی هوا»، رابطه مستقیم وجود دارد.
از بررسی‌های علمی اصرار از مسئولان شهرداری انکار!
جهت وزش باد در شهر تهران در طول کلیه فصول سال شمال‌غربی، غرب و جنوب غربی و وزش باد غالب در آن غربی است. منطقه ۲۲ شهرداری تهران واقع در غرب در مسیر جریان باد غالب شهر است به همین دلیل انتقاداتی در سال‌های گذشته به برج‌سازی در این منطقه وارد شده بود که البته مسئولان شهرداری در آن زمان نمی‌پذیرفتند.
به عنوان مثال وحید حسینی، مدیر وقت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در سال ۹۴ طی اظهاراتی عنوان کرد: «هوای شهری یک مسئله کوچک نیست که با چهار ساختمان یا بلندمرتبه سازی بشود جلوش را گرفت. میدان باد در شهر بسیار قوی‌تر است. نسیم بسیار ملایم ۲ متر بر ثانیه در ارتفاع ۱۰۰۰ متری در وسعت ۷۶۰ کیلومتری تهران انرژی بسیار بزرگی است و چیزی نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد. عوارض زمینی می‌توانند جلوی باد را بگیرند ولی عوارضی در وسعت کوه‌های البرز نه ساختمان‌های ۵۰ یا ۱۰۰ متری.»
اما مسئولان دولتی با اشاره به پژوهش‌های انجام شده در شورای عالی شهرسازی و معماری ادعاهای مسئولان شهرداری را رد می‌کردند؛ چنانکه آخوندی وزیر راه و شهرسازی دولت دوازدهم بر طبق همین پژوهش‌ها گفته بود که آمارهای مربوط به ۵۰ سال اخیر نشان میدهد که جریان هوا در بخش شمال تهران در ده سال اخیر به دلیل کثرت ساختمان‌های بلند تحت تأثیر قرار گرفته است.
حبس ذرات آلاینده در جو با ضعیف شدن جریان باد
از آنجایی که جریان اصلی باد در تهران سطحی است با برخورد با ساختمان‌های بلند از انرژی و شدت آن کاسته شده درنهایت با ساکن شدن جریان باد، آلاینده‌های تولید شده به واسطه منابع گوناگون، جابه‌جا نخواهند شد و با بروز پدیده وارونگی دما در هوای سطح شهر حبس می‌شوند و با تشدید فعالیت‌ها در طول روز بر غلظت آن‌ها افزوده میشود.
همچنین با افزایش جمعیت و افزایش خودروها و فعالیت‌ها در سطح شهر، هر سال به مقدار آلاینده‌ها در هوا افزوده میشود؛ بنابراین کریدور ورودی جریان باد به شهر حتماً باید باز باشد تا امکان جریان هوا وجود داشته باشد.
وقتی شورای عالی شهرسازی از گذشته عبرت نمی‌گیرد
آذرماه سال گذشته فرزانه صادق‌مالواجرد معاون شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی و دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ایران مصوبه موافقت با بلندمرتبه سازی در پهنه‌ها و عرصه‌های شهر تهران را به شهردار تهران، استاندار تهران و رئیس شورای اسلامی شهر تهران ابلاغ کرد. این موضوع نشان داد چرخ شهرسازی کلانشهرها همچنان بر همان مدار بلندمرتبه سازی می‌گردد.
لازم به تأکید است چنانچه رویکرد مسئولین و شورای عالی شهرسازی همچنان ساخت برج‌های بلند مرتبه و پرتراکم در شهرها باشد، نمی‌توان در آینده هم امیدی به رفع معضل آلودگی هوا داشت، مگر آنکه فکری دگر شود و عزمشان را به جای توسعه عمودی بر توسعه افقی جزم کنند.
۱۳:۰۷ - ۱۴۰۱/۱۱/۰۹
نظر شما