بحران آلودگی و راهکارهای مبارزه با آن

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: با رشد فزاینده «انقلاب صنعتی» در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، پدیده «آلودگی هوا» تبدیل به بخشی لاینفک از زیست شهری در نقاط مختلف جهان شده است. برای حل این «بحران» دولت‌ها سیاست‌های مختلفی همچون حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر (سبز)، نوسازی وسایل نقلیه فرسوده، توسعه فضای سبز و درختکاری، خارج کردن کارخانه‌ها و مراکز صنعتی از شهرها و استفاده از فناوری‌های پاک اتخاذ کردند.

با این حال یکی از سیاست‌های منسوخ و قدیمی در کشورهای در حال توسعه تعطیلی مراکز آموزشی و ادارات دولتی و خصوصی است. راهبردی که متاسفانه در هنگام فصول سرد سال از سوی مراکز تصمیم گیری همچون کمیته اضطراری آلودگی هوا، وزارت کشور و وزارت بهداشت اتخاذ می‌شود. در ادامه این گزارش سعی می‌کنیم تا به این سوال پاسخ دهیم که آیا کشورهای درگیر پدیده آلودگی هوا نیز به مانند ایران در گام اول به سراغ تعطیلی گسترده و سراسری مراکز آموزشی می‌روند یا آنکه تدبیر دیگری برای مقابله با این چالش در نظر می‌گیرند؟

به گزارش بانک جهانی «آلودگی هوا» چهارمین علت مرگ و میر در سراسر جهان است. سالانه ۳.۷ میلیون انسان به دلیل شیوع گسترده این پدیده کشنده جان خود را از دست می‌دهند. ۸۸ درصد این آمار مربوط به کشورهای در حال توسعه است. تنها در سال ۲۰۲۱ قریب به ۴۰ هزار کودک زیر ۵ سال به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست دادند. براساس آمارهای منتشر شده در سال ۲۰۲۲، در میان «۲۵ شهر آلوده جهان» نام ۹ شهر از هند، ۴ شهر از چین و ۲ شهر از پاکستان به چشم می‌خورد. این پدیده ناشی از فعالیت صنعتی و سوخت‌های فسیلی غیر استاندارد است که سالانه به میزان ۱.۷ درصد تولید ناخالص داخلی کل کشورهای جهان سبب خسارت مالی و جانی می‌گردد. در تمام کلان شهرهای آلوده جهان آموزش و فعالیت‌های اداری بخش لاینفک از زیست مردم را تشکیل می‌دهد که روزانه میلیون‌ها انسان را درگیر خود می‌کند؛ با این حال دولت‌ها هیچگاه گزینه «تعطیلی سراسری» را به عنوان نخستین راه‌وحل برای مقابله با چالش آلودگی هوا در نظر نمی‌گیرند.

چین

چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، حدود ۳۰ درصد کربن موجود در فضای جو را تولید می‌کند. میزان خسارت آلودگی هوا در پکن معادل ۷ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است. شی جین پینگ رئیس جمهور چین متعهد شده است تا با همکاری جامعه جهانی به چشم‌انداز تولید کربن «صفر» تا سال ۲۰۶۰ دست یابد. در سال ۲۰۰۰ چینی‌ها با اعلان سیاست «پکن آبی» و سرمایه‌گذاری ۲۱ میلیارد دلار حرکت به سمت ارتقاء سیستم ۶۰ هزار نیروگاه مبتنی بر زغال سنگ و تعویض بیش از ۴ هزار دستگاه اتوبوس برای فعالیت با گاز طبیعی را آغاز کردند. پکن سیاست‌های مقابله‌ای خود برای کاهش آلودگی هوای کلان شهرها را پیش از آغاز رسمی مسابقات المپیک در سال ۲۰۰۸ با جدیت افزایش داد. براساس آمارهای منتشر شده توسط دولت چین، کربن تولید شده در سال۲۰۲۰ تقریبا ۴۸.۴ درصد کمتر از کربن تولید شده در سال ۲۰۰۵ است. تا سال ۲۰۳۰ چین قرار است ۸۰ میلیون شغل سازگار با طبیعت ایجاد کند.

در هنگام آلودگی هوا در کلان شهرهایی همچون پکن یا شانگهای، دولت در ابتدا به سراغ گزینه «تعطیلی» مراکز علمی- اداری نمی‌رود. این تصمیم تنها زمانی گرفته می‌شود که شاخص آلودگی هوا از عدد ۳۰۰ عبور کرده و هشدار «وضعیت قرمز» صادر شود. هشدار وضعیت قرمز در چین به معنای در معرض خطر قرارگرفتن ۴۶۰ میلیون شهروند نسبت به پدیده آلودگی هوا است. پس از اعلام این سطح هشدار، فعالیت مدارس، دانشگاه‌ها، کارخانه‌های صنعتی و حتی بزرگراه‌ها به شکل موقت متوقف می‌شود.

براساس تحقیقات «کوری و همکاران» در سال ۲۰۰۹ بر روی عملکرد دانش آموزان چینی در هنگام آلودگی هوا، رابطه معناداری میان غیبت‌های دانش‌آموزان و افت تحصیلی آن‌ها به دلیل درگیر نشدن به تکالیف مدرسه وجود دارد. یه همین دلیل دولت چین برای اخذ تصمیم جهت تعطیل کردن مدارس یا دانشگاه‌ها با توجه به نظر کارشناسان حوزه سلامت و با سخت‌گیری به جمع‌بندی می‌رسد.

هند

هند یکی دیگر از کشورهای پیشرفته صنعتی جهان است که به زودی حجم تولید ناخالص داخلی آن از ژاپن پیشی می‌گیرد. زیان ناشی از آلودگی هوا در هند ۳۷ میلیارد دلار معادل ۱.۳۶ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است. در میان ۱۰۰ شهر آلوده جهان، نام ۶۳ شهر هند به چشم می‌خورد. تنها در سال ۲۰۱۹، ۱.۷ میلیون هندی به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست دادند. سهم هر یک از بخش‌های فعال در حوزه آلوده کردن هوای شبه قاره هند عبارت‌اند از؛ فعالیت‌های صنعتی ۳۶ درصد، بخش خانگی ۳۹ درصد و حمل‌ونقل ۴ درصد. در سال ۲۰۱۹ دهلی‌نو با انتشار سند برنامه ملی هوای پاک اعلام کرد که قصد دارد تا سال ۲۰۲۴، ۲۰ الی ۳۰ از میزان آلودگی هوا در ۱۲۲ شهر هند را کاهش دهد.

با وجود تمام تدابیر اتخاذ شده از سوی دولت هند برای مقابله با پدیده آلودگی هوا اما همچنان این کشور با این ابرچالش دست به گریبان است. دهلی‌نو با آنکه در صدر آلوده ترین شهرهای جهان قرار دارد اما به راحتی تصمیم به تعطیلی مدارس یا مراکز آموزشی نمی‌گیرد. سطح آلودگی هوا در این شهر ۱۰ برابر بیشتر از سطح ایمن توصیه شده توسط سازمان بهداشت جهانی است. میزان ذرات سمی موجود در دهلی‌نو ۱۴.۶ درصد افزایش یافته و سلامتی ۳۲ میلیون اهالی این شهر را به خطر انداخته است. به عنوان مثال در ۲ نوامبر ۲۰۲۲ تنها زمانی که شاخص آلودگی هوا از ۴۵۰ فراتر رفت، دولت برای تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها تشکیل جلسه داد.

دولت هند برای مقابله با این پدیده به جای دنبال کردن سیاست «تعطیلی»، اقدام به سرمایه‌گذاری گسترده با هدف نوسازی وسایل نقلیه موتوری، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، ترویج وسایل نقلیه الکتریکی و تامین گاز برای بخش خانگی کرده است.

پاکستان

در سال ۲۰۱۶ نام پاکستان در بین پنج کشور آلوده جهان قرار داشت. هم‌اکنون لاهور و کراچی در بین ۱۰ شهر آلوده جهان قرار دارند. سوزاندن محصولات کشاورزی، انتشار گازهای گلخانه‌ای، تاسیسات صنعتی و وسایل نقلیه از جمله دلایل افزایش تولید کربن در این کشور آسیایی محسوب می‌شود. براساس آمارهای بین‌المللی آلودگی هوا به طور میانگین ۲.۷ سال از زندگی پاکستانی را کم می‌کند. ۹۸ درصد پاکستانی‌ها در مناطقی زندگی می‌کنند که دارای سطح آلودگی هوا بیش از استانداردهای سازمان بهداشت جهانی است.

براساس آمارهای منتشر شده آلودگی هوا در شهری همچون لاهور باید در شاخص‌هایی بین ۳۰۰ الی ۴۰۰ (۲۰ برابر سطح استاندارد سازمان بهداشت جهانی) باشد تا درباره تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی تصمیم گرفته شود. در کشوری همچون نپال نیز باید این شاخص بین ۲۱۴ الی ۳۶۶ قرار داشته باشد. به عبارت دیگر هنگامی کشورهای یاد شده اقدام به تصمیم‌گیری برای تعطیلی ادارات یا مراکز آموزشی می‌کنند که جان شهروندان به شکل جدی در معرض خطر قرار بگیرد.

بهره سخن

افزایش تولید کربن و آلودگی کلان شهرهای جهان تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌رو کشورهای در حال توسعه در مسیر «صنعتی شدن» و پیوستن به جرگه کشورهای توسعه یافته شده است. این پدیده مخرب سالانه جان میلیون‌ها انسان را می‌گیرد و میلیاردها دلار به زیرساخت‌ها، سلامت شهروندان و محیط زیست کشورهای آسیب می‌زند.

در مواجه با این چالش عالم‌گیر برخی کشورها به گرفتن تصمیمات «کوتاه» و «مقطعی» همچون تعطیلی مدارس به دنبال حل موقت این بحران هستند. برخی دیگر از کشورها با تدوین سیاست‌های کلان و اجرای دقیق مفاد آن با اصلاح رویه کارخانه‌های صنعتی، جایگزینی وسایل نقلیه فرسوده، توسعه حمل‌ونقل عمومی، سرمایه‌گذاری بر روی انرژی‌های سبز و جلوگیری از آتش سوزی گسترده در سطح ملی زمینه کاهش تدریجی و سپس نابودی این چالش مرگبار را فراهم می‌آورند.