خبرگزاری مهر-گروه هنر-فریبرز دارایی؛ چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در حال برگزاری است و به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شود. این جشنواره در سال جاری از ۲۵ دی با بخش رادیوتئاتر آغاز به کار کرد و از ۱ بهمن نیز شاهد برگزاری بخش اجراهای صحنه‌ای و خیابانی است.
چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در شرایطی متفاوت از دوره‌های دیگر جشنواره برگزار شد و بخش تئاتر شهرستان‌ها نقش بسیار پررنگ‌تری نسبت به سایر دوره‌های این رویداد تئاتری دارد.
در بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر که همیشه جای بحث و بررسی است نیز آثاری حضور پیدا کردند که نمی‌توان از آن‌ها به عنوان ویژگی قابل اعتنایی یاد کرد.
در حالی که چهل و یکمین دوره جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نهمین روز خود را سپری می‌کند و روز سه‌شنبه ۱۱ بهمن با برگزاری مراسم اختتامیه در تالار وحدت به ایستگاه پایانی می‌رسد، با نصرالله قادری مشاور عالی دبیر جشنواره و همچنین عضو هیأت داوران بخش جایزه بزرگ صحنه‌ای جشنواره چهل و یکم گفتگویی را تدارک دیدیم.
قادری که به عنوان چند دهه است به عنوان نمایشنامه‌نویس، مدرس و کارگردان تئاتر فعالیت دارد، در این گفتگو درباره دیدگاه خود درباره وضعیت برگزاری جشنواره چهل و یکم، سطح کمی و کیفی آثار ایرانی شرکت کننده در جشنواره، اتفاقات رخ داده برای بخش بین‌الملل جشنواره و همچنین وضعیت فعلی تئاتر و ۲ دسته‌گی میان هنرمندان مبنی بر تعطیل بودن یا نبودن تئاتر سخن گفت.
در ذیل این گفتگو آمده است:
* به عنوان مشاور عالی دبیر چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، این دوره از جشنواره تا چه حد با چشم انداز و اهدافی که داشتید برگزار شده است؟
همیشه در همه جشنواره‌ها یک ایده‌آل وجود دارد و یک واقعیت. با توجه به این وضعیت و تمرکزی که روی شهرستان‌ها گذاشته بودیم، تقریباً تمام گروه‌هایی که فکر می‌کردم در جشنواره حضور پیدا می‌کنند به جشنواره آمدند و پیش‌بینی‌مان درست بود. ولی ایده‌آل‌مان هم این بود که بتوانیم بخشی از کارها را برای بخش ویژه به هنرمندان قدیمی شهرستان‌ها مثل رضا صابری سفارش دهیم که بخش زیادی از این امر به خاطر امکان بودجه میسر نشد.
* به عنوان داور بخش جایزه بزرگ صحنه‌ای جشنواره چهل و یکم سطح کیفی آثار شهرستان‌های حاضر در این دوره را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در جشنواره همه کارهایی که حضور دارند کارهایی نیستند که سفارش جشنواره تئاتر فجر باشند. برخی جشنواره‌ها نظیر بسیج، مقاومت و شاهد به صورت مستقیم کار به جشنواره تئاتر فجر معرفی می‌کنند. برخی آثار نیز از جشنواره های منطقه‌ای و استانی به جشنواره می‌آیند که البته در این ۲ بخش و در راستای جشنواره تئاتر فجر داوران ما در آن جشنواره‌ها حضور داشته‌اند.
با توجه به کیفیتی در تئاتر شهرستان‌ها حضور دارد که نمی خواهم بگویم خیلی ضعیف‌تر از تهران است، این برآیند کیفی تئاتر در کل کشور است البته آن‌هایی که در جشنواره مشارکت کرده‌اند.
* در دوره‌های مختلفی اکثر آثاری که توسط گروه‌های تئاتر مقیم شهرستان‌ها در جشنواره تئاتر فجر حضور پیدا می‌کردند به نوعی تقلیدی از کار گروه‌های تئاتر تهران بود. در این دوره وضعیت چگونه است؟
طبیعتاً در جشنواره تئاتر فجر معمولاً کارهایی که از شهرستان‌ها می‌آمدند سعی می‌کردند تقلیدی از کارهایی باشند که در جشنواره جایزه گرفته بودند تا مطرح شوند. ولی در این یکی ۲ سال اخیر خیلی این مسأله مورد توجه شهرستانی‌ها نیست و کار خود را با ماهیتی که خودشان به آن رسیده‌اند تولید کرده اند. طبیعتاً این افت و خیز در همه دوره‌های جشنواره وجود داشته که گاهی آثار تئاتر شهرستان‌ها با کیفیت بهتری ارائه شده‌اند و گاهی با کیفیت کمتری.
* بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر همیشه مورد توجه بوده و بحث‌های مختلفی در خصوص سطح کیفی آثار این بخش مطرح می‌شود. در نشست رسانه‌ای چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر اعلام کردید که بسیاری از گروه‌های حرفه‌ای خارجی علیرغم میل‌شان نتوانستند در جشنواره حضور پیدا کنند. درباره این وضعیت بگویید و اینکه آیا سند و مدرکی در این خصوص وجود دارد؟
من بر اساس مدارک مستند نه برای آمارسازی یا خوشایند مسئولان این حرف را گفتم. کارهایی را دعوت کرده بودیم و گروه‌ها باید اعلام رضایت و اینکه به جشنواره می آیند یا نه را کتباً اعلام می‌کردند. برخی گروه‌های اروپایی به دلیل مسائل سیاسی دولت های‌شان و علیرغم اینکه کتباً برای حضور در جشنواره اعلام آمادگی کرده بودند نتوانستند در جشنواره حضور پیدا کنند. برخی گروه‌ها نیز موانع دیگری داشتند نظیر اینکه مرد زیر ۴۰ سال نمی‌توانست از کشورشان خارج شود و اینگونه نتوانستند به جشنواره تئاتر فجر بیایند.
* آیا در این خصوص گروه‌ها نباید خسارتی پرداخت می‌کردند؟
ما در وحله اول باید کارهایی را انتخاب می‌کردیم که با دنیای قوانین ما همخوانی داشته باشند، کارها دیده و انتخاب و بعد از این مرحله با گروه مکاتبه و رایزنی و تأیید گروه گرفته شد. در زمان انعقاد قرارداد گروه‌ها نیز باید با دولت های‌شان هماهنگی انجام می‌دادند که در آن مرحله موانع برای حضور گروه‌های خارجی در جشنواره ایجاد شد. بر این اساس قراردادی با گروه منعقد نشده بود که بتوانیم ادعای خسارت کنیم.
سال‌های پیش هم این قضیه رخ داده است، زمانی قرار بود پیتر بروک در جشنواره تئاتر فجر حضور پیدا کند اما برخی از دوستان رایزنی کردند تا نیاید، این اتفاق برای حضور یوجنیو باربا نیز رخ داده بود. حتی من شخصاً در دوره ای از جشنواره تئاتر فجر برای برگزاری کلاس آموزشی با هنرمندی خارجی رایزنی کرده بودم اما موانعی برای حضور وی در جشنواره ایجاد شد. این اتفاق همیشه رخ می‌داد ولی امسال بیشتر به خاطر بازی‌های سیاسی دولت‌های مختلف بود که نمی‌دانم چرا وارد این جریان شدند.
* آیا با وجود اینکه مدیران و مسئولان از جایگاه جشنواره تئاتر فجر صحبت می‌کنند این جشنواره اهمیت لازم را به ویژه برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارد یا صرف آمار و برگزاری به آن نگاه می‌کنند؟
آیا کلاً حمایتی از تئاتر می شود؟ بعد از ۴۱ سال آیا تئاتر هنوز در سبد فرهنگی جامعه ما هست؟ بخشی از علت این امر مسائل سخت افزاری و مادی است. آیا حمایتی از بخشی از جامعه تئاتری ما در دوران رکود و کرونا که نمی توانستند کار کنند شد؟ این به برنامه کلان فرهنگی مملکت برمی گردد که چقدر تئاتر را می پذیرند. تئاتر فقط به وزارت ارشاد مربوط نیست و نهادها و مراکز دیگری هم هستند که بودجه‌های فرهنگی می‌گیرند، آیا برای آن‌ها هم تئاتر مسأله است؟ آیا تئاتر برای مجلس مسأله است؟ حقیقتاً خود مسئولان هم می دانند بودجه‌ای که در اختیار تئاتر قرار می‌گیرد بودجه‌ای نیست که شایسته یک مقوله فرهنگی مثل تئاتر باشد تا بتوان با آن رشدی را ایجاد کرد.
علاوه بر این نکته مسأله مهم دیگری که وجود دارد وضعیت نامطلوب تئاتر در وضعیت کلی اقتصادی کشور که به مسئولان سیاسی مربوط است. شایید مسئولان سیاسی کشور دلایلی برای بی‌توجهی خود نسبت به تئاتر دارند.
روشن و واضح این است که تئاتر در طول سال‌ها چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب وضعیت مطلوبی که باید یک مقوله فرهنگی داشته باشد، نداشته است. امیدوارم جایی که باید حتماً این حرف‌ها را بشنود وجود داشته باشد و صاحبنظران را دعوت کند تا بررسی کنند زیرا این امر یک امر بینارشته‌ای است و باید در این زمینه تعامل صورت گیرد تا به آنچه شایسته تئاتر و هنرمندان ما است پرداخته شود.
* جشنواره تئاتر فجر چهل و یکم در شرایطی اجرا شد که برخی معتقد به حضور پیدا کردن و برخی معتقد به حضور پیدا نکردن در جشنواره بودند، این روند درباره اجرا شدن یا نشدن تئاتر نیز مطرح بود. شما با حضورتان در جشنواره نشان دادید که مایل به حضور در جشنواره و اجرا شدن تئاتر هستید. نظرتان درباره این شرایط چیست؟
غیر از جشنواره، آثار تئاتری در سالن‌های دیگر هم در حال اجرا هستند و در آن‌ها نام‌های شناخته شده نیز دیده می‌شود. تئاتر یک مقوله مرتبط با عقل و احساس است، باید به مخاطب ماهی‌گیری یاد دهد نه اینکه به او ماهی بدهد. اما به کسی توصیه نمی‌کنم و نمی‌گویم هر کسی این کار را نکرد ضد تئاتر است. هر کسی بر اساس تصمیمات عقلی خود دست به عمل می زند.
من معتقدم در هیچ شکلی تئاتر نباید تعطیل شود، همچنانکه در کشورهای دیگر در زمان جنگ تئاتر به جای تعطیلی به وظایف خود پرداخت.
سؤال واضح من از افرادی که می‌گویند تئاتر باید کلاً تعطیل شود و دیگرانی را که کار می‌کنند تحقیر، تخریب و تهدید می‌کنند این است که چرا شمایی که در پی دموکراسی هستید قبل از رسیدن به چیزی که در پی‌اش هستید، چوبه‌های دار را برپا کرده‌اید؟ آیا کسی کار تئاتر انجام داده و یا در دانشگاه تدریس کرده مرتکب جنایت شده است که شما قبل از محاکمه چوبه‌دار برای‌اش برپا کرده اید؟
بخشی از این مسائل ناشی از احساس است زیرا احساس هنرمندان تئاتر غالب بر اندیشه‌شان است که من به‌شان حق می‌دهم. بخشی هم به دلیل مشکلاتی است که دارند ولی من به شخصه در هیچ شرایطی قائل به تعطیلی تئاتر نیستم و در هیچ کجای دنیا نیز تئاتر به معنایی که الان مدنظر ما است تعطیل نبوده و جریان داشته و کار خود را انجام داده است.
بسیاری از دوستانی که الان می‌گویند نباید کار کرد، قبلاً کار می‌کردند و الان هم در زمینه تدریس در آموزشگاه‌ها و همچنین پروژه‌های سینمایی فعال هستند. من نمی‌گویم کسی که می‌گوید نباید کار کرد ضد این مملکت است اما فکر می‌کنم عاقلانه این است وقتی که تئاتر مسأله اصلی جامعه ما نیست و در سبد فرهنگی جامعه ما قرار ندارد، تئاتر را تضعیف نکنیم و نخواهیم که مجدداً از صفر شروع کنیم.
* آیا تعاملی که باید مدیران با هنرمندان شکل می‌دادند در این شرایط تأثیرگذار نمی‌بود؟ که متأسفانه شاهد شکل‌گیری این تعامل نبودیم.
باید از مدیران پرسیده شود که آیا چنین کاری کرده‌اند یا خواسته‌اند با هنرمندان صحبت کنند یا نه. اساس تئاتر صد در صد دیالوگ است و ۲ اندیشه با هم و به صورت برابر می‌نشینند و گفتگو می کنند و به نتیجه می رسند. قطعاً اگر چنین امری صورت بگیرد مفید فایده است.
* با توجه به چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و شرایط موجود در تئاتر، چشم اندازتان برای تئاتر در سال ۱۴۰۲ چگونه است؟
اصلاً نمی‌شود این وضعیت را پیش بینی کرد زیرا از زمانی که ما جشنواره را شروع کردیم و من دعوت شدم این اتفاقات نبود و می‌خواستیم بر اساس ایده‌آل و آرمان خود حرکت کنیم. اتفاقی افتاد که از نظر من تأثیر اندکی روی جریان تئاتر داشت. وضعیت تئاتر در سال ۱۴۰۲ تابع جریان‌های سیاسی و اجتماعی جامعه و تابع اندیشه‌گری جامعه فرهیخته تئاتری است. هنرمند تئاتری در وحشتناک‌ترین شکل‌اش هم نمی‌تواند تئاتر را رها کند زیرا به دنیا آمده تا تئاتر کار کند.
نظر شما