خبرگزاری مهر - گروه استانها: خراسان شمالی واقع در شمال شرقی کشور از هشت شهرستان بزرگ و حدود یک میلیون نفر جمعیت تشکیل شده است. این استان جوان به علت تنوع اقوامی که در خود جای داده، به دیار فرهنگ‌ها و اقوام مشهور است.
ترک و کرد و ترکمن و تات و فارس و … سال‌های سال است که با آداب و رسوم مختلف ولی متحدانه در کنار هم زندگی می‌کنند.
خراسان شمالی به دلیل ساختار کوهستانی و فراوانی منابع آبی مانند چشمه‌ها، رودخانه و نهرها به ویژه رود اترک در دشت‌ها و دره‌های مسیرش همواره مورد توجه جوامع انسانی در ادوار مختلف تاریخی بوده است.
وجود سنگ نگاره‌های روستای نرگسلو، محوطه باستانی سربند همچنین تپه کلاته مستوفی، تپه کهنه قلعه، تپه سنجد و… از دوران پیشین و همچنین آثاری همانند محوطه باستانی تخت قلعه، تپه کوه کمر و غیره از دوران تاریخی و اوایل اسلام گواه اهمیت این استان در دوره‌های مختلف تاریخ است.
۶۱۰ اثر باستانی مستقر در خراسان شمالی
تاکنون حدود ۶۱۰ اثر باستانی و جاذبه تاریخی در خراسان شمالی شناسایی شده که هر کدام از آن‌ها ویژگی‌ها و زیبایی‌های خاص خود را دارند، از جمله جاذبه‌های تاریخی استان در شهرستان اسفراین می‌توان به آرامگاه شیخ شاه علی اسفراینی، ارگ تاریخی بلقیس، امام زاده اسحاق، امام زاده عبداله کوران، امام زاده شاهزاده زید، امام زاده شاهزاده جعفر، مقبره ملا عارف رویینی، بقعه شیخ محمد رشیدالدین و … اشاره کرد.
همچنین در شهرستان بجنورد اماکنی چون آرامگاه بابا توکل، امامزاده محمد بن باقر بن موسی بن جعفر (ع)، بقعه سلطان سید عباس، عمارت سردار مفخم شامل: بیمارستان، تالار آئینه، عمارت دارالحکومه، موزه بجنورد از جمله تفرج گاه‌های تاریخی این شهرستان محسوب می‌شوند.
در شهرستان جاجرم نیز آرامگاه خواجه علی مهزیار، روستای عشق، روستای قره بیل، تپه پهلوان، حمام قدیمی و موزه مردم شناسی جاجرم، قلعه جلال الدین، مقبره شیخ اندقان، مسجد جامع جاجرم، مسجد جامع درق، مسجد جامع ایور و … جز مناطق گردشگری تاریخی شهرستان هستند.
آرامگاه تیموری، امامزاده حمزه رضا و بقعه شیخ رشیدالدین محمد در شیروان، آب انبار صفی آباد، آرامگاه شاهزاده عبدالرحمن خرق، امامزاده سلطان جعفر سیاه دشت، قلعه شاه جهان، مسجد کهن روستای استاد و مقبره بابا و بی بی در شهرستان فاروج و آتشکده اسپاخو، امام زاده قاسم، بقعه امام زاده دلاور و … در شهرستان مانه و سملقان برخی دیگر از آثار تاریخی و باستانی این استان به شمار می‌روند.
در این گزارش به معرفی چند نمونه از جاذبه‌های تاریخی و زیبای این استان می‌پردازیم.
شهر تاریخی بلقیس، دومین بنای خشتی ایران
ارگ نارین قلعه از آثار به‌جامانده در شهر تاریخی بلقیس اسفراین با قدمتی هزار و ۲۰۰ ساله، دومین بنای خشتی و گلی ایران و یکی از قطب‌های گردشگری خراسان شمالی محسوب می‌شود.
محدوده شهر تاریخی بلقیس که در واقع اسفراین کهن محسوب می‌شود قدمتی حدود ۴ هزار سال دارد و در ۳ کیلومتری جنوب غرب شهر کنونی اسفراین قرارگرفته و ۱۸۰ هکتار وسعت دارد، در این منطقه در طول قرن‌ها همواره مردمی زیسته و تمدن آفریده‌اند و سپس با هجوم و تجاوز اقوام مختلف تخریب‌شده و بار دیگر از درون خاکسترهای جنگ و نفرت جوانه شهری جدید سر برآورده است.
بیشتر آنچه اکنون در این شهر تاریخی باقی‌مانده، آثار و بقایایی است که به دوره صفوی نسبت می‌دهند، اما شواهد و یافته‌های جدید تاریخی حاکی از آن است که دیرینگی شهر تاریخی بلقیس در شهرستان اسفراین به قرن دوم اسلامی می‌رسد.
مهمترین اثر باقی‌مانده در شهر تاریخی بلقیس نارین قلعه است، نخستین دوره استقرار در ارگ پس از حمله مغول به این شهر برمی‌گردد و بعدازاین زمان دو بار در ارگ فعالیت‌های مرمتی و ساخت‌وساز در پیکره آن دیده می‌شود.
خرابه‌های شهر بلقیس از اعصار مختلف شامل مجموعه آثار، بقایای ارگ و خندق، بخش‌هایی از حصار گرداگرد شهر و بقایای مقبره شیخ آذری و غیره تشکیل می‌شود، این اثر در سال ۸۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
اسفراین کهن (شهر بلقیس) پس از اینکه در دوره صفوی رونق گرفت در سال ۱۷۳۱ میلادی توسط افغان‌ها تخریب شد و ساکنان آن شهر جدیدی را در نزدیکی شهر بلقیس ایجاد کردند.
ارگ بلقیس اسفراین پس از ارگ بم دومین بنای گلی ایران است که بر اساس اصول معماری ساسانی ساخته‌شده و مهمترین مصالح به‌کار رفته در آن خشت و گل است. اسفراین به علت واقع شدن در شاهراه ورودی اقوام مهاجر به ایران ازجمله قوم مغول، ازبک‌ها، افغان‌ها و در طول قرون اسلامی بارها مورد تجاوز و تخریب این اقوام قرارگرفته و دوباره با کوشش مردم سخت‌کوش این دیار سر از خاک برافراشته و شکوفایی خود را بازیافته است.
این شهر که روزگاری در حاشیه جاده ابریشم قرار داشته است، جزو عظیم‌ترین میراث‌های خشتی ایران پس از ارگ بم به‌حساب می‌آید؛ بخش اعظمی از دیوار ارگ تاریخی بلقیس تاکنون از سوی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری مرمت‌شده و سایت موزه‌ها نیز در این محوطه تاریخی ایجادشده است.
آینه خانه مفخم موزه اسناد و نسخه خطی
عمارات معروف به آئینه خانه مفخم یکی از یادمان‌های برجسته دوره قاجار در شهر بجنورد قرار دارد. در دوره قاجار بنای آئینه خانه همراه با آثار دیگری از جمله عمارات مفخم، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر در باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومه سردار مفخم را تشکیل می داده است.
این بنا در حدود ۱۳۰۰ هجری همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمدخان شادلو معروف به سردار مفخم بجنورد ساخته شده و به عنوان فضای اداری و دیوانی برای انجام دیدارهای رسمی سردار با رجال سیاسی قاجار و نیز انجام مراسمات تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و غیره مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
خانه تاریخی جاجرمی ها
خانه جاجرمی ها واقع در بجنورد، اوایل خیابان طالقانی شرقی، کوچه جاجرمی از بناهای اواخر دوره قاجاری است که به استناد کتیبه موجود در سال ۱۵۲۳ هجری قمری به دست غلامرضا بنای ساخته شده است. این بنای کوچک و زیبا با پلان مربع به حدود ۶۰۰ متر مربع مساحت، نمونه ارزشمندی از معماری سنتی و حیاط مرکزی است. درب چوبی آن و تمام پنجره‌ها و نورگیرها به سمت حیاط باز می‌شود.
ورودی حسینیه از طریق یک هشتی به حیاط مرکزی متصل شده و قسمت فوقانی دیوار ایوان شرقی نیز کتیبه‌ای به خط نستعلیق دارد که در آن گزیده‌ای از ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی در مرثیه شهدای کربلا (باز این چه شورش است) گچبری شده است.
قلعه جلال‌الدین اثر تاریخی سده ششم
قلعه جلال‌الدین یکی از آثار دوران تاریخی پس از اسلام مربوط به سده‌های ششم و هفتم هجری است که بین دو شهرستان گرمه و جاجرم در خراسان شمالی واقع شده است.
قلعه جلال‌الدین در فاصله ۵ کیلومتری غرب شهرستان گرمه، یکی از برجسته‌ترین قلعه‌های نظامی خراسان شمالی محسوب می‌شود.
این قلعه بر روی تپه‌ای نسبتاً مرتفع سنگی که در حد فاصل بین گرمه و جاجرم قرار دارد، با مصالحی چون سنگ و ملاط ساروج و گاهاً آجر ساخته شده و دارای پلانی ۶ گوش با ۶ برج مدور در اطراف آن است که درب ورودی آن در ضلع جنوب واقع شده و در سال‌های گذشته نیز عمارتی در بالای این درب مشاهده می‌شد.
قلعه جلال الدین که ارتفاع برج‌ها و دیوارهای آن حدود ۱۲ متر است، در واقع در داخل از چهار اطاق در میان این برج‌ها ساخته شده و خمره‌هایی نیز در بدنه دیوارهای داخلی و قطور قلعه جهت جمع آوری آب و آذوقه ایجاد شده است.
در ضلع جنوبی و سمت راست درب ورودی این قلعه راه پله‌ای جهت دسترسی به برج‌ها برای انجام کارهای نگهبانی وجود دارد و روزنه‌هایی نیز در تمام طول دیوارهای اطراف و برج‌ها ایجاد شده است.
حمام تاریخی جاجرم
حمام خزینه‌ای جاجرم با ۷۰۰ متر مربع مساحت در بافت تاریخی شهر (خیابان ۱۵ خرداد) و در کنار بقایای ارگ قدیم شهر معروف به نارین قلعه و مسجد جامع قرار گرفته و به دوره قاجار تعلق دارد.
ورودی حمام از طریق ۵ پله به رختکن راه می‌یابد که خود با یک راهروی ارتباطی موسوم به «میاندر» به گرمخانه متصل می‌شود.
در مجموع این حمام از ۵ بخش رختکن یا سربینه، گرمخانه، خزینه و آب انبار و نیز گلخن، منبع آب گرم و سرد و مخزن سوخت تشکیل شده است.
سنگ نگاره‌های تکیه نرگسلو
سنگ نگاره‌های پیش از تاریخ که در دهستان بدرانلو از توابع بخش مرکزی شهرستان بجنورد و در حدود ۲۰۰ متری جنوب شرقی روستای نرگسلو علیا قرار گرفته است. محوطه بر لبه یک دره باریک سیلابی واقع شده است.
از میان دره باریک رودخانه‌ای جاری است که در محل به نام «چیلاق» مشهور است و در تمام سال در آن آب جریان دارد.
خانه بانک ملی
ساختمان بانک ملی از خانه‌های دوره پهلوی اول در شهرستان بجنورد در ابتدای خیابان امیری جنوبی است که با تلفیق معماری سنتی و فرهنگی ساخته شده است.
پوشش سقف بنا به صورت پوشش شیروانی و دارای «کلاه فرهنگی» است و با ستون‌های دارای سرستون مزین در نما، جلوه‌ای زیبا یافته است. پنجره‌ها و برخی ورودی‌های بنا با قوس و قاب‌های کاشی کاری شده‌ای در بالای آن تزئین شده است.
مجموعه سبزه میدان
مجموعه تاریخی سبزه میدان واقع در میدان شهید، اوایل خیابان ۱۷ شهریور، متشکل از یک کاروانسرا، حمام، راسته بازار و چند قهوه خانه از آثار تاریخی دوره قاجار، امروز به یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری شهر بجنورد تبدیل شده است.
شاخص ترین اثر این مجموعه کاروانسرای سردار است که طرح کلی آن از یک میانسرا و ۳۴ حجره در اطراف آن تشکیل شده است.
بنای حمام تاریخی در شمال شرقی مجموعه قرار دارد. همچنین «فروشگاه صنایع دستی عطاران» هم از قدیم الایام در سبزه میدان به علاقه‌مندان و گردشگران انواع دست ساخت‌های محلی، دست دوخت‌های سنتی و… عرضه می‌دارد.
رباط قلّی
رباط قلی یکی از باشکوه‌ترین کاروانسراهای خراسان شمالی واقع در بخش سنخواست شهرستان جاجرم و در میان دشت وسیعی است که شهر سنخواست و روستاهای قلی، گازان و… در آن قرار دارند. این بنای تاریخی در ۳ کیلومتری شرق روستای گازان و ۳ کیلومتری جنوب روستای قلی واقع شده است.
طرح کلی ربات قلی مستطیل است با ۴ برج در ۴ گوشه بنا و یک برج نیز در وسط ضلع شرقی قرار دارد.
بعد از ورودی از طریق یک فضای سرپوشیده چهارطاقی شکل به ۴ طرف دسترسی می‌یابد. بارانداز یا حیاط کاروانسرا به صورت یک صحن چهار ایوانی در فرورفتگی ایوان جنوبی در محراب با بقایای گچبری که بی شک نمازخانه کاروانسرا بوده، قرار داشته است.
بر اساس آثار و شواهد کتیبه گچبری موجود بر سر در ورودی به خط ثلث که اکنون به کلی از بین رفته و نیز سبک و سیاق معماری و طرح کلی بنا، نما سازی داخل و خارج بنا و مصالح می‌توان این اثر را جز آثار شاخص دوران تیموری به شمار آورد.
آتشکده اسپاخو
اثر مشهور آتشکده اسپاخو در روستایی به همین نام در ۶۱ کیلومتری جنوب غرب شهر آشخانه مرکز شهرستان مانه سملقان در نزدیکی جاده گرگان به بجنورد قرار دارد.
در روستای اسپاخو تاکنون ۱۴ اثر و محوطه تاریخی شمال آتشکده اسپاخو، قلعه شهر سوخته، معدن تاریخی، ساختارهای آرامگاهی، قلعه ساسانی، رشته قنات قدیمی، محوطه اسلامی و محوطه چشمه علی اصغر شناسایی شده است.
اما مهمترین و شاخص‌ترین اثر این مجموعه آتشکده اسپاخو است که بر روی تپه‌ای نسبتاً بلند در جنوب روستای امروزی اسپاخو قرار دارد. این بنا به جهت شرقی -غربی از دو فضای مستقل تشکیل شده است.
قلعه صعلوک
قلعه صلعوک دژی استوار بر جبهه جنوبی ارتفاعات سالوک است که قدمت آن به قرون ۶-۷ هجری می‌رسد و در متون تاریخی مختلف از آن یاد شده است.
این قلعه برفراز یک صخره منفرد با دیواره‌های پرتگاهی ساخته شده که دسترسی و تسخیر آن را در زمان آبادانی و حیات قلعه بسیار دشوار ساخته است.
در داخل قلعه بقایای تاسیساتی همانند انبار آذوقه و غلات، حمام، آسیاب، زندان و مقر فرمانده قلعه و سایرین وجود دارد که مجموع مساحت قلعه را به بیش از یک هکتار می‌رساند و قلعه صلعوک از نظر وسعت و موقعیت بسیار صعب العبور و یکی از مهمترین قلعه‌های نظامی دوره اسلامی در شمال خراسان است.
۱۱:۳۲ - ۱۴۰۲/۰۱/۰۳
نظر شما