خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: «فومیو کیشیدا» نخست وزیر ژاپن در روزهای اخیر گفت که این کشور هیچ برنامه ای برای عضویت در ناتو ندارد، اما برنامه این ائتلاف امنیتی برای افتتاح دفتر ارتباطی در ژاپن را تصدیق کرد.اظهارات کیشیدا پس از آن در پارلمان ژاپن مطرح شد که سفیر ژاپن در آمریکا در اوایل ماه جاری گفت که پیمان نظامی به رهبری ایالات متحده در حال برنامه ریزی برای ایجاد دفتر توکیو، اولین دفتر در آسیا، برای تسهیل رایزنی ها در منطقه است.
ژاپن اخیراً میزبان اجلاس گروه هفت در هیروشیما بود؛ جایی که رهبران کشورهای عضو توافق کردند که تعامل اقتصادی با چین را «ریسک زدایی کنند، نه جداسازی» و همچنین بر اهمیت صلح و ثبات در سراسر تنگه تایوان تاکید کردند. طبق این اظهارات ، ژاپن قصد ندارد به عنوان یک کشور عضو یا نیمه عضو به ناتو بپیوندد.
واکنش شدید چین
چین به اظهارات کیشیدا واکنش شدید نشان داد و اعلام کرد که آسیا و اقیانوسیه از طرح ناتو استقبال نمی کند.«مائو نینگ» سخنگوی وزارت خارجه چین در واکنشی دیپلماتیک اما تند تاکید کرد: ما می خواهیم بگوییم که آسیا و اقیانوسیه از تقابل‌های گروهی استقبال نمی کند، از رویارویی نظامی استقبال نمی کند. وی به توکیو هشدار داد که ژاپن با توجه به «سابقه تجاوز» در تاریخ خود باید «در موضوع امنیت نظامی بسیار محتاطانه عمل کند.»
این مقام وزارت خارجه چین خطاب به ژاپن هشدار داد: «هوشیاری بالا» در مواجهه با «گسترش به شرق» ناتو مورد نیاز است.روزنامه ژاپنی نیکی آسیا پیشتر به نقل از مقام‌های ژاپنی از افتتاح دفتر هماهنگ کننده منطقه ای ناتو در ژاپن تا سال آینده میلادی خبر داده بود.
طبق این گزارش ناتو در حال برنامه ریزی برای افتتاح اولین دفتر ارتباطی خود در آسیا، در ژاپن است تا مذاکرات با شرکای امنیتی مانند کره جنوبی، استرالیا و نیوزلند را با در نظر گرفتن چالش های ژئوپلیتیک چین و روسیه تسهیل کند.
او گفت: «ناتو دارای دفاتر و ترتیبات ارتباطی با تعدادی از سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای شریک است و متحدان مرتباً این ترتیبات ارتباطی را ارزیابی می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که آن‌ها به بهترین وجه نیازهای ناتو و شرکای ما را برآورده می‌کنند. به گفته وی، ناتو شراکت نزدیکی با ژاپن دارد و این شراکت را تقویت خواهد کرد.
«مائو نینگ» سخنگوی وزارت خارجه چین، هچنین در واکنش به این اظهارات در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که آسیا "سرزمینی امیدوارکننده برای همکاری و توسعه است و نباید عرصه جنگ برای ژئوپلیتیک باشد. به گفته وی، گسترش مستمر ناتو به سمت شرق در آسیا-اقیانوسیه، مداخله در امور منطقه، تلاش برای از بین بردن صلح و ثبات منطقه، و فشار برای تقابل بلوکی، نیازمند «هوشیاری بالا» از سوی کشورهای منطقه است.
چرا ژاپن در ناتو نیست؟
ژاپن یکی از کشورهای G۷ است و همه اعضای این بلوک به جز ژاپن در ناتو هستند. بنابراین، طبیعی است که برخی تعجب کنند که آیا ژاپن در ناتو است یا چرا بخشی از ناتو نیست. در پاسخ به این سوال که آیا ژاپن در ناتو است؟ باید پاسخ داد خیر، با این حال، ژاپن از اوایل دهه ۱۹۹۰ با ناتو همکاری داشته است.
دو دلیل اصلی برای اینکه ژاپن بخشی از ناتو هم نیست وجود دارد.
همانطور که از نام «سازمان پیمان آتلانتیک شمالی» پیداست، ناتو اساساً یک پیمان نظامی برای کشورهای منطقه آتلانتیک شمالی است اما ژاپن که در حاشیه اقیانوس آرام قرار دارد، به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، واجد شرایط پیوستن به ناتو نیست.
با این حال، کشور خورشید تابان، همکاری‌ها و شراکت نزدیک با ناتو دارد و به همراه کشورهایی مانند استرالیا عضو «شرکای جهانی» این سازمان نظامی است. ۹ کشور عضو شرکای جهانی علاوه بر ژاپن، جمهوری کره، استرالیا، نیوزلند، عراق، افغانستان، پاکستان، مغولستان و کلمبیا هستند.
دلیل دیگر عدم عضویت ژاپن در ناتو این است ، بند ۹ قانون اساسی ژاپن می گوید که این کشور حتی درصورتی که از سوی کشور دیگری تحت حمله قرار گیرد نمی تواند، نیروی نظامی به آن اعزام کند.
بنابراین واضح است که ژاپن نمی تواند با «اصل اساسی ناتو» مطابقت داشته باشد که در صورت حمله به یک کشور، کشورهای عضو در یک ضدحمله از طریق حق دفاع جمعی متحد می شوند. در حالی که در صورت غلبه بر مشکلات جغرافیایی، عضویت کشورهایی مانند استرالیا نسبتاً آسان است، اما معضل عدم امکان استفاده از حق دفاع شخصی جمعی، عضویت ژاپن را به شدت دشوار می کند.
همکاری‌های ژاپن با ناتو در چه زمینه‌هایی است؟
اکنون سوال دیگری مطرح می‌شود که آیا توکیو می‌تواند با ناتو همکاری داشته باشد و شراکت این کشور با ناتو تاکنون در چه زمینه‌هایی بوده است؟
پاسخ این سوال مثبت است و بررسی روابط این سازمان نظامی با توکیو حاکی است که ژاپن در ادوار مختلف همکاری‌های مختلفی در زمینه‌های ذیل با ناتو داشته است.
- دفاع سایبری
- امنیت دریایی
- کنترل تسلیحات، عدم اشاعه و خلع سلاح با توجه به سلاح‌های متعارف، از جمله سلاح‌های کوچک، سلاح‌های کشتار جمعی و وسایل ارسال آن‌ها، علم و فناوری دفاعی
- صلح، امنیت و حقوق زنان
- امنیت انسانی
- فعالیت های دیپلماسی عمومی
در همین پیوند، «فومیو کیشیدا» در اجلاس سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) که در ۲۹ و ۳۰ ژوئن ۲۰۲۲ در مادرید اسپانیا برگزار شد، شرکت کرد. او اولین نخست وزیر ژاپن بود که در این اجلاس شرکت کرد. وی در مورد همکاری با رهبران ایالات متحده و اروپا برای مقابله با تهاجم روسیه به اوکراین و اقدامات چین در تنگه تایوان اعلام آمادگی کرده است.
نخست وزیر کیشیدا در این اجلاس دیدگاههای جدیدی را مطرح کرد و گفت: «شرکت ما در این نشست ناتو از اهمیت تاریخی برخوردار است. ما می خواهیم یک مشارکت همبستگی برای آزادی و دموکراسی ایجاد کنیم که اروپا و اقیانوس هند و اقیانوس آرام را به هم پیوند می دهد.
نخست وزیر کیشیدا خطاب به رهبران ناتو که به طور فزاینده‌ای نسبت به چین حساسیت دارند، گفت: «امنیت اروپا و اقیانوس هند و اقیانوس آرام قابل جدایی نیستند. جامعه بین المللی باید متحد شود تا نشان دهد که اقدامات یکجانبه تغییر وضعیت موجود با زور هرگز موفق نخواهد بود.
جمع بندی
باوجود اینکه ژاپن به عضویت ناتو درنیامده، اما دو طرف تمایل گسترده‌ای برای تقویت و توسعه همکاری‌های مشترک دارند که این موضوع کاملا در اظهارات وتعاملات مقام‌ها و مسئولان هر دو طرف مشهود است.
تاجایی‌که «ینس استولتنبرگ Jens Stoltenberg» رئیس ناتو در ژانویه سال جاری میلادی از ژاپن دیدن کرد و دو طرف درپایان این دیدار با اشاره به حمله روسیه به اوکراین و افزایش قدرت نظامی چین، متعهد شدند که روابط دوجانبه را به منظور مواجهه با چالش های امنیتی "تاریخی" تقویت کنند. به گزارش نیکی آسیا، در واقع بیش از یک سال است که توکیو همراهی خود با این ائتلاف غربی را شدت بخشیده است.
البته موقعیت ژاپن در جهان پیچیده است. قانون اساسی آن که توسط متفقین پیروز در سال ۱۹۴۵ به این کشور تحمیل شد، همه جنگ ها را ممنوع می کند. حتی وجود ارتش را برای ژاپن غیرقانونی دانسته است.
البته ارتش سرزمینی ژاپن، که از آن به عنوان نیروهای دفاع از خود یاد می شود، یکی از بزرگترین ارتش‌های آسیاست که تنها چین، روسیه، کره شمالی، هند و ایالات متحده از آن پیشی گرفته اند.
در واقع، تا پیش از این، بزرگترین منتقد هزینه های نظامی ژاپن، خود ژاپنی ها بودند. دو طیف راست و چپ در این کشور شرق آسیا با یکدیگر در این زمینه اختلاف نظر دارند. چپ لیبرال استدلال می کند که ژاپن بیش از حد برای دفاع هزینه کرده است. اما سیاستمداران وابسته به جناح راست محافظه کار در این کشور معتقدند که ژاپن دراین زمینه کم هزینه کرده است.
اما نکته اساسی این است که پس از شروع جنگ اوکراین، جنگ سرد دیگری نیز میان آمریکا و چین شروع شده است؛ زمانی که جهان به دو اردوگاه تقسیم شده بود. مانند جنگ سرد اصلی، جنگ جدید با روسیه فرصتی برای ابهام در این صف بندی برای کشورها نگذاشته است. هر کشوری با یک انتخاب روبروست و این موضوع برای ژاپن، هم به معنای مقابله با روسیه یا انجام هیچ کاری است.
به همین دلیل نخست وزیر ژاپن سفری که برخی رسانه‌ها از آن به عنوان سفر اجباری یاد کردند، به کی‌یف نیز داشته است. اما روسیه تنها دشمنی نیست که ایالات متحده در جنگ سرد جدید با آن مقابله دارد. در شرق آسیا، چین هم برای آمیرکا وضعیت مشابه روسیه را دارد که این موضوع برای ژاپن، مجموعه دیگری از مشکلات را ایجاد می کند.
چین ارتباط تنگاتنگی با منافع اقتصادی ژاپن در آسیا دارد اما آمریکا چین را در وهله اول استراتژیک و سیاسی می بیند. درچنین دوره‌ای که آمریکایی‌ها بار دیگر شروع به برخورد با جهان در شرایط جنگ سرد کرده‌اند، چین برای توکیو راهی برای اجتناب از برخی مشکلات ناشی از کره شمالی بوده است.
توکیو هرگز رویکرد آمریکا به بن بست کره را کنار نخواهد گذاشت. اما توانست از روابط خود با چین برای افزودن ظرافت به این رویکرد استفاده کند. اما طبق گزارش رسانه ها وناظران بین‌الملل، درنهایت جنگ سرد جدید جایی برای انعطاف و ظرافت ندارد. کره شمالی دشمن است و چین نیز چنین است.
بنابراین در جنگ سرد ضد چینی که آمریکا در سراسر جهان به راه انداخته، ژاپن باید تکلیف خود را با دو طرف مشخص کند، رویدادی که در در آن هر اقدام غیرمحتاطانه می‌تواند این کشور را وارد چالشی بزرگ کند.
مریم شفیعی، کارشناس مسائل بین‌الملل
نظر شما