ناگفته‌هایی در خصوص برج مقبره «علاءالدوله» ورامین

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها؛ رضا دهقان: هفته گردشگری بهانه‌ای شد، تا به معرفی یکی از معروف ترین و مهم‌ترین ابنیه تاریخی استان تهران بپردازیم.

برج علاءالدین یا برج علاءدوله ورامین بنایی است، تاریخی مربوط به دوره ایلخانیان که در اواخر سدهٔ هفت هجری قمری ساخته شده و در مرکز شهر ورامین واقع شده است.

این برج یکی از قدیمی ترین نمونه برج‌های آرامگاهی ایران است، که از نظر کتیبه خط کوفی موجود در زیر گنبد، تلفیق کاشی و آجر و گچ بری های بین آجرها از نمونه‌های کهن و منحصر به فرد به شمار می‌رود.

این بنا در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

اما متأسفانه اطلاعات شهروندان در خصوص این برجی که در میدان اصلی ورامین جا خوش کرده بسیار اندک است، یکی از شهروندان ورامین در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سوال که تاکنون وارد محوطه این برج شده‌اید یا خیر؟ اظهار داشت: خیر هنوز وارد این برج نشده‌ام و نمی دانم، برج متعلق به چه دوره‌ای است و چقدر قدمت دارد، فقط می دانم، این برج علاالدوله نام دارد، اما اطلاعات بشتری در خصوص ندارم.

برج مقبره علاءالدوله کاربردهای مختلفی در ادوار گوناگون داشته است

رئیس اداره میراث فرهنگی و گدشگری ورامین در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص این برج مقبره اظهار داشت: برج مقبره علاالدوله یکی از بناهای شاخص معماری و تاریخی ورامین است، که در جنوب میدان امام خمینی (ره) در مرکز ورامین واقع شده است.

محمدرضا تاجیک اضافه کرد: این بنا بر اساس کتبیه موجود در سال ۶۸۸ هجری قمری به دستور علاالدین مرتضی حاکم ورامین و ری که دارای مقام علمی و مذهبی در ورامین بوده است، ساخته شده و بر اساس برخی منابع تاریخی علاالدین حاکم ورامین و ری که نسل وی با ۱۲ واسطه به امام سجاد (ع) می‌رسد، بعد از وفات در سرداب این برج مقبره مدفون شده است.

وی گفت: این برج دایره پلان دایره‌ای شکل و ستاره‌ای شکل است و در قسمت بیرونی ۳۲ فرو رفتگی و برجستگی با زاویه قائمه دارد، اما از داخل کاملاً دایره‌ای شکل است.

تاجیک اضافه کرد: این برج از سه قسمت اصلی، یکی سرداب و زیرزمین برج که محل مقبره علاالدین مرتضی، بدنه استوانه‌ای شکل برج که از بیرون دندانه دندانه و از داخل مدور است و قسمت سوم گنبد مخروطی شکل است، ساخته شده و ارتفاع آن تقریباً ۱۷ متر و گنبد مخروطی شکل چهار و نیم متر است، که در مرکز ورامین می‌درخشد.

تاجیک افزود: برج مقبره علاالدوله کاربردهای مختلفی در ادوار گوناگون داشته است، معمولاً حاکمان محلی و یا سلاطین کشورها سعی داشتند، در دوران فرمانروایی یادگاری‌هایی از خود در حوزه معماری باقی بگذارند، به عنوان مثال در دوره ناصرالدین شاه شمس العماره در کاخ گلستان ساخته شد، در آن زمان نیز علاالدوله دستور می‌دهد، که برج علاالدوله ساخته شود، که با فوت وی در سال ۶۷۵ هجری قمری فوت کرده و فرزندش ادامه ساخت برج را پی می‌گیرد.

کاربرد مهم کانال دفع رطوبت یا گربه رو

رئیس میراث فرهنگی و گردشگری ورامین گفت: کاربرد دیگر این برج راهنمایی مسافران بوده است، همان طور که فانوس دریایی راهنمای دریانوردان بود، این برج مقبره نیز در نبود جاده‌ها و اتوبان‌های فعلی در گذشته راهنمای کاروان‌هایی بوده که از چهار طرف به سمت شهر ورامین می‌آمدند. و مسیر را گم نکنند و به راحتی شهرها پیدا کنند.

تاجیک افزود: این برج از کیلومترها آن طرف تر پیدا بوده و کاروان‌ها از آن برای مسیریابی استفاده می‌کردند.

وی با بیان اینکه منابع تاریخی که در عصر ایلخانان در ورامین شناخته شد، شیوه معماری خاصی دارند، که سبب شد، در ۸۰۰ سال گذشته پابرجا باقی بمانند، گفت: یکی از این ویژگی‌ها کانال دفع رطوبت یا کانال گربه رو است، که دورتا دور در کف زمین برج علاالدوله به طور مخفی کشیده شده است، کانالی است، برای دفع رطوبت که رطوبتی که از خانه‌ها و فضاهای سبز اطراف است، به برج نرسد و از طریق این کانال و دریچه‌ها به صورت بخار دفع شود و به دیوار برج نمی‌رسد و همین عامل سبب شده تا این برج بیش از ۷۰۰ سال سرپا مانده و آسیبی ندیده است.

تاجیک اضافه کرد: البته این ویژگی منحصر به این برج نیست، در بنای تاریخی امامزاده یحیی (ع) و مسجد جامع نیز این کانال دفع رطوبت را داریم.

وی گفت: این برج مقبره دارای دو درب است، یکی در قسمت شمال غربی و دیگری در قسمت جنوب شرقی که در کنار درب جنوب شرقی راه پله‌ای است، که گردشگران را به سمت سرداب این برج مقبره هدایت می‌کند، که مزار علاالدوله، حاکم ورامین و ری و سازنده این برج مقبره است.

سنگ قبر علاالدین مرتضی در دوره ناصرالدین شاه به سرقت رفته است

این مسئول میراث فرهنگی و گردشگری گفت: به دلیل اینکه در زمان قاجار سنگ قبر این مزار به سرقت رفته است، امروزه بقایایی از آن قبر باقی نمانده است.

وی گفت: سقف این سرداب کوتاه بوده و ۱۹۸ سانتی متر ارتفاع دارد و خطرناک هم است، به همین دلیل اغلب درب سرداب بسته است و فقط گاهی این درب باز می‌شود، کل مصالحی که در این برج مقبره به کار رفته آجر و ساروج است، که ماندگاری این بنا را طی این سال‌ها حفظ کرده است.

تاجیک گفت: در مرکز این سرداب که به صورت چلیپایی است، مقبره علاالدین مرتضی حاکم ورامین و ری بوده که متأسفانه سنگ مزار وی در دوره ناصرالدین شاه قاجار به سرقت رفته و بعدها در اوایل دهه ۵۰ که این برج مرمت می‌شود، دیگر اثری از مزار باقی نمی‌ماند.

اهمیت به آثار و ابنیه های تاریخی یک ملت که نمایانگر و نمایشگاه حقیقی تاریخ، فرهنگ و هویت ملل مختلف است، نکته مهمی است، که به عنوان یکی از شاخصه‌های اساسی هویت فرهنگی آن ملت باید مورد توجه قرار گیرد.

هفته میراث فرهنگی و گردشگری فرصت مناسبی برای ترویج گردشگری و اهمیت به ابنیه تاریخی است.