جایگاه دانشگاه‌های ایرانی در ۶ دوره رتبه‌بندی جهانی تایمز

خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه؛ گزارش‌های مختلف از نظام‌های رتبه بندی بین‌المللی معتبر نشان می‌دهد که جایگاه جمهوری اسلامی ایران از نظر تعداد حضور دانشگاه‌های کشور در بیشتر نظام‌های رتبه بندی بین‌المللی در چند سال اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته است.

شاخص‌ترین ویژگی‌های یک دانشگاه تراز جهانی نقش آفرینی در اقتصاد دانش بنیان و تجاری سازی علم تولیدی، نقش آفرینی در جامعه و پاسخ گویی به نیاز جامعه خودش، دارا بودن رتبه‌های مناسب در رتبه‌بندی جهانی و دارا بودن مدیریت استراتژیک است.

در این میان نظام‌های رتبه بندی به عنوان یک ابزار سنجش و ارزیابی توانسته اند با ارزیابی عملکرد دانشگاه‌ها، جایگاه و رتبه آنها را مشخص کنند.

دانشگاه‌های تراز جهانی دارای عناصر اصلی از جمله ۱. برنامه درس بین‌المللی، ۲. افزایش تبادل دانشجویی، ۳. افزایش دانشجویان بین‌المللی، ۴. تبادل اعضای هیأت علمی ۵. استفاده از فناوری اطلاعات، ۶. تقویت همکاری با مؤسسات خارج از دانشگاه و پیشرفت در توسعه بین‌المللی هستند.

همچنین از جمله اهداف رتبه بندی‌های جهانی می‌توان به «ارزیابی و مقایسه همه جانبه عملکرد علمی مؤسسات و فهرست کردن آنها»، «شناسایی بهترین دانشگاه و یا مؤسسه‌های تحقیقاتی در حوزه‌های مختلف علمی»، «مشخص کردن نقاط ضعف و قوت»، «شناسایی رقبا و شکاف‌های موجود»، «تقویت ارتباطات علمی و تحقیقاتی در سطح ملی و بین‌المللی» و «افزایش حس رقابت بین دانشگاه‌ها» اشاره کرد.

منابع اطلاعاتی در نظام‌های رتبه بندی اشکال مختلفی دارد. برخی از اطلاعات حاصل نظرسنجی‌ها (Survey data) است، برخی دیگر از اطلاعات از دانشگاه‌ها جمع آوری می‌شود و برخی دیگر از اطلاعات از سایر منابع و پایگاه‌های اطلاعاتی مستقل بدست می‌آید.

شاخص‌های اصلی سنجش عملکرد دانشگاه‌ها در نظام‌های رتبه بندی شامل: ۱. آموزش، ۲. پژوهش، ۳. فناوری. ۴. نوآوری، ۵. امکانات، ۶. شهرت، ۷. ارتباط با جامعه و صنعت، اثربخشی اجتماعی، اقتصادی و صنعتی است.

در این میان یکی از نظام‌های رتبه بندی معتبر در سطح بین‌المللی نظام رتبه بندی معتبر بین‌المللی تایمز (timeshighereducation) است که اولین بار در سال ۲۰۰۴ با همکاری تایمز و کیواس تحت عنوان رتبه بندی «تایمز- کیو اس» و از سال ۲۰۱۰ به بعد با همکاری موسسه تامسون رویترز منتشر شد. پس از آن در سال ۲۰۱۶ این پایگاه جهت تامین اطلاعات مورد نیاز خود، همکاری خود را با تامسون رویترز قطع و با پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس آغاز به همکاری کرد.

تغییر منبع اطلاعاتی مورد استفاده پایگاه رتبه بندی تایمز از ISI به SCOPUS بر روی نحوه حضور دانشگاه‌ها و رتبه آنها تاثیرگذار بود. پایگاه رتبه بندی تایمز جهت ارزیابی دانشگاه‌ها قسمتی از اطلاعات مورد نیاز خود را از خود دانشگاه‌ها، قسمتی دیگر را از نظرسنجی‌ها و اطلاعات پژوهشی و استنادات را از پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس تهیه می‌کند.

در پایگاه رتبه بندی تایمز در فاصله سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ از ایران تنها یک دانشگاه حضور داشت. در سال ۲۰۱۵ دو دانشگاه صنعتی شریف و صنعتی اصفهان در این رتبه بندی حضور یافته و در سال ۲۰۱۶ تعداد دانشگاه‌ها به ۸ مورد رسید. در سال ۲۰۱۷ این تعداد به ۱۳ دانشگاه افزایش و در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ این تعداد به ترتیب به ۱۸ و ۲۹ دانشگاه افزایش یافته است.

در گزارش زیر به بررسی وضعیت رتبه دانشگاه‌ها در رتبه بندی دانشگاه‌های جهان در فاصله سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ می‌پردازیم.

بر اساس گزارش‌هایی که پیش از این منتشر شده، بهترین رتبه ۲۰۱۸ به دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با رتبه جهانی ۳۰۱-۳۵۰، بهترین رتبه ۲۰۱۹ به دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با رتبه جهانی ۳۵۱-۴۰۰، بهترین رتبه ۲۰۲۰ به دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل با رتبه جهانی ۳۵۱-۴۰۰، بهترین رتبه ۲۰۲۱ به دانشگاه علوم پزشکی کردستان با رتبه جهانی ۳۰۱-۳۵۰، بهترین رتبه ۲۰۲۲ به دانشگاه‌های صنعتی نوشیروانی بابل، علوم پزشکی کردستان و علوم پزشکی مازندران با رتبه جهانی ۳۵۱-۴۰۰ و بهترین رتبه ۲۰۲۳ به دانشگاه‌های علوم پزشکی گلستان، علوم پزشکی کردستان و علوم پزشکی مازندران با رتبه جهانی ۴۰۰-۳۵۱ اختصاص داشت.

در رتبه بندی ۲۰۲۴ تایمز تعداد ۷۳ دانشگاه از ایران دارای رتبه اعلام شده اند. نخستین دانشگاه در این فهرست، دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۳۰۱-۳۵۰ جهانی است. رتبه بندی دانشگاه‌های جهانی تایمز در سال ۲۰۲۴ شامل ۱۹۰۴ دانشگاه در ۱۰۸ کشور و منطقه است.

رتبه بندی امسال بیش از ۱۳۴ میلیون استناد در ۱۶.۵ میلیون نشریه تحقیقاتی را تجزیه و تحلیل کرد و شامل پاسخ‌های نظرسنجی از ۶۸۴۰۲ محقق در سراسر جهان بود. به طور کلی ۴۱۱۷۸۹ نقطه داده از بیش از ۲۶۷۳ موسسه که داده ارسال کرده اند، جمع آوری شده است.

علاوه بر ۱۹۰۴ مؤسسه رتبه‌بندی شده، ۷۶۹ دانشگاه دیگر با وضعیت «گزارش‌گر» فهرست شده‌اند، به این معنی که داده‌ها را ارائه کرده‌اند اما معیارهای واجد شرایط بودن ما برای دریافت رتبه را برآورده نکرده‌اند و موافقت کرده‌اند که به عنوان گزارشگر در جدول نهایی نمایش داده شوند.

حضور ۷۳ دانشگاه ایران در رتبه بندی ۲۰۲۴ موسسه آموزش عالی تایمز

ارتقا رتبه ۱۵ دانشگاه کشور در رتبه بندی ۲۰۲۴ تایمز

مقایسه رتبه‌های دانشگاه‌ها نشان می‌دهد که ۱۵ دانشگاه شامل دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعتی امیر کبیر، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه تهران، دانشگاه تبریز، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه ارومیه، دانشگاه اصفهان، دانشگاه سمنان، دانشگاه شهید چمران اهواز و دانشگاه یزد نسبت به دوره گذشته ارتقا وضعیت و رتبه داشته اند.

در همین زمینه دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی ۴۰۰ پله صعود کرده است. رتبه این دانشگاه در سال ۲۰۲۴ به جایگاه ۸۰۰-۶۰۰ جهان در میان ۱۹۰۴ مؤسسه و رتبه ۹ کشوری در میان ۷۳ مؤسسه ایرانی ارتقا یافته است.

همچنین دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) در آخرین رتبه بندی بین‌المللی تایمز برای اولین بار در رده نهم دانشگاه‌های کشور قرار گرفته است. این دانشگاه در رتبه بندی ۲۰۲۴ تایمز برای اولین بار موفق به کسب رتبه سوم بین دانشگاه‌های جامع کشور، رتبه نهم در بین تمام دانشگاه‌ها و بازه رتبه ۶۰۱ تا ۸۰۰ برترین دانشگاه‌های جهان شده است.

دانشگاه تبریز نیز صعود ۱۰۰ رتبه‌ای را تجربه کرده است و در نظام رتبه‌بندی جهانی تایمز از رتبه ۶۰۱ تا ۷۰۰ جهانی به رتبه ۵۰۱ تا ۶۰۰ جهانی رسیده است. به این ترتیب دانشگاه تبریز در میان ۷۳ دانشگاه ایرانی ارزیابی‌شده در این رتبه‌بندی جهانی، در مجموع، رتبه دوم دانشگاه‌های جامع کشور را پس از دانشگاه تهران و در میان دانشگاه‌های جامع و صنعتی جایگاه چهارم کشوری را کسب کرده است.

دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد نیز با وجود اینکه برای نخستین بار توانسته است به این نظام رتبه‌بندی راه پیدا کند، رتبه زیر هزار را کسب کرده و در رده بین ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ دانشگاه‌های دنیا قرار گرفته است.

یکی از نکات جالب توجه این است که برای اولین بار دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان نخستین دانشگاه علوم انسانی دارای رتبه ۱۲۰۱–۱۵۰۰ در این رتبه بندی قرار گرفته است.

همچنین علاوه بر دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه صنعتی ارومیه، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، دانشگاه هرمزگان، دانشگاه ایلام، دانشگاه قم و دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد در این دوره از رتبه بندی حضور دارند.

بررسی وضعیت دانشگاه‌های کشور در این دوره نشان می‌دهد که برخی از دانشگاه‌ها در رتبه بندی تایمز افت رتبه داشته اند که از آن جمله می‌توان دانشگاه‌های صنعتی نوشیروانی بابل، علوم پزشکی بابل، علوم پزشکی کاشان، علوم پزشکی کردستان، علوم پزشکی مازندران، علوم پزشکی قزوین، علوم پزشکی ارومیه، علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، علوم پزشکی اراک، علوم پزشکی ایلام، کردستان، محقق اردبیلی، علوم پزشکی قم، شهید مدنی آذربایجان، علوم پزشکی کرمان، یاسوج، اراک، دامغان و شاهد اشاره کرد.

به منظور بررسی رتبه در سال‌های مختلف ترتیب سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ در نظر گرفته شده است.

جدول مقایسه‌ای رتبه دانشگاه‌های کشور در ۶ دوره رتبه بندی تایمز

ادامه جدول مقایسه‌ای رتبه دانشگاه‌های کشور در ۶ دوره رتبه بندی تایمز

تغییرات روش شناسی رتبه بندی تایمز در دوره ۲۰۲۴

روش شناسی رتبه بندی جهانی تایمز ۲۰۲۴، در ویرایش بیستم این رتبه بندی، به طور قابل توجهی تغییر کرده است. تعداد شاخص‌های مورد استفاده از ۱۳ به ۱۸ شاخص رسیده است.

شاخص تحصیل در خارج از کشور در رتبه بندی فعلی وزن صفر را دارد که در آینده مورد محاسبه قرار خواهد گرفت. مانند روش شناسی های قبلی، شاخص‌های عملکردی در ۵ معیار کلی قرار دارند: آموزش، پژوهش، کیفیت پژوهش، چشم انداز بین المللی و صنعت.

رتبه بندی تایمز به منظور ارزیابی و رتبه بندی دانشگاه‌ها از ۱۳ شاخص به شرح جدول زیر در قالب ۵ معیار کلی آموزش با وزن ۳۰ درصد، پژوهش با وزن ۳۰ درصد، استنادات با وزن ۳۰ درصد، وجهه بین‌المللی با وزن ۷.۵ درصد و ارتباط با صنعت با وزن ۲.۵ درصد بهره می‌گیرد:

معیارها کلی و شاخص‌های رتبه بندی بین‌المللی تایمز ۲۰۲۴

محاسبات رتبه بندی تایمز توسط شرکت خدمات حرفه‌ای پرایس واتر هاوس کوپرز (PWC) انجام شده است. محاسبات شاخص‌ها و نمرات توسط ۳ منبع اطلاعاتی صورت گرفته است که این منابع عبارت هستند از:

۱. داده‌های ارسالی از دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی که به صورت خود اظهاری جمع آوری می‌شوند

۲. داده‌های حاصل از نظرسنجی شهرت توسط متخصصین آموزش عالی

۳. اطلاعات تولیدات علمی موسسات آموزش عالی نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس