ماموریت گرایی دانشگاه‌ها گام اساسی در راستای حکمرانی آموزش عالی

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از شورای عالی انقلاب فرهنگی، پنجمین نشست تخصصی حکمرانی آموزش عالی کشور با موضوع ماموریت گرایی گامی موثر در راستای تحول در حکمرانی آموزش عالی کشور با ارائه دکتر یعقوب مهارتی، استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد و دکتر مصطفی کاظمی، استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد به صورت وبیناری برگزار شد.

دکتر مهارتی، استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد در این نشست بیان کرد: بحث ماموریت گرایی یکی از بهترین و راهبردی ترین مصوباتی است که شورای عالی انقلاب فرهنگی داشته است که در صورت اجرای آن گامی اساسی در راستای حکمرانی آموزش عالی برداشته خواهد شد.

وی افزود: در مطالعاتی که برای سند راهبردی دانشگاه فردوسی انجام داده ایم، حکمرانی با رویکرد اسلامی مدنظر قرار داده ایم که ارزش‌های حاکم بر جامعه اسلامی را مورد توجه قرار می‌دهد. آنچه مد نظرمان است حکمرانی در دانشگاه است که شاخص‌های آن را احصاء کردیم. ماموریت گرایی یکی از بازوهای اجرایی حکمرانی دانشگاهی است. بحث امروز ما نقش ماموریت گرایی در تحقق حکمرانی موثر آموزش عالی است. مقام معظم رهبری در بیانات متعددی بحث ماموریت ملی دانشگاه‌ها و ماموریت گرایی را مطرح فرموده‌اند که اهمیت این موضوع را نشان می‌دهد.

استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد گفت: دانشگاه‌ها در سند راهبردی خود به رسالت (Mission) یا همان فلسفه وجود سازمانی اشاره می‌کنند. یک سوء برداشتی که در تدوین سند استراتژیک اتفاق می‌افتد به این شکل که مأموریت (Mandate) را معادل رسالت در نظر می‌گیرند. تغییر مأموریت، رسالت دانشگاه را تغییر نمی‌دهد بلکه امری است که به صورت موقت از سوی دولت به دانشگاه واگذار می‌شود. اما واژه ماموریت گرایی اصطلاحی بومی و داخلی است و به این شکل در دانشگاه‌های خارجی ندیده‌ایم و به مفهوم ماموریت نسبتاً پایدار هدفمند که بر اساس ظرفیت‌های محیطی آن مؤسسه اعطا شده است.

وی با اشاره به طرح آزمایشی ماموریت گرایی دانشگاه ها گفت: اهداف این طرح شامل انتظام بخشی به آموزش عالی، کاهش تمرکز در امور اجرایی، متوازن کردن توسعه آموزش عالی و استانداردسازی آموزش و توانمندسازی دانش آموختگان است. کلیدواژه ای که در این طرح مورد بررسی قرار گرفته و بحث سطوح مأموریت مختلفی است که برای مؤسسات تعریف می‌شود. در این طرح ماموریت را به چهار سطح تقسیم کرده ایم؛ که شامل استانی، منطقه‌ای، ملی و فراملی (بین المللی) است. مناطق هم همان مناطق ده گانه دانشگاهی است که در ماده یک آمایش آموزش عالی آمده است. دانشگاه‌ها بر اساس ظرفیت فعلی خود در یک سطح قرار می‌گیرند و بعداً این قابل تغییر است.

شناسایی دانشگاه‌هایی که نه توانمندی درونی دارند و نه ظرفیت محیطی

دکتر مهارتی اضافه کرد: این طرح بصورت آبشاری و از بالا الزاماتی را برای دانشگاه‌ها متصور می‌شود که در ذیل آن می‌توان بحث ارتقاء و ارزیابی گروه‌ها و اعضاء و غیره را اجرا کرد. در این طرحی که به صورت آزمایشی انجام شد تعداد قابل توجهی از دانشگاه هایی را شناسایی کردیم که نه توانمندی درونی دارند و نه ظرفیت محیطی و این مصداق عدم کارایی و اثربخشی است. بنابراین این طرح می‌تواند به تحقق سایر مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی هم کمک بکند. این طرح به صورت آزمایشی در حوزه معاونت پژوهش و فناوری در منطقه ۹ آموزش عالی کشور (سمنان، خراسان شمالی، رضوی و جنوبی) انجام شد.

وی افزود: راهبری اجرایی آن از طریق کمیته‌ راهبری در وزارت عتف به دانشگاه فردوسی مشهد سپرده شد و ما به اتفاق همکاران این طرح را به عنوان یک نمونه به سرانجام رساندیم. هدف طرح آزمایشی، فاز مطالعاتی طرح ماموریت گرایی بود تا مدلی ارائه شود که بتواند سطح ماموریت دانشگاه ها را مشخص کند که کدام دانشگاه توان فعالیت در کدام سطح را دارد.

استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد گفت: کار بسیار مهمی که در این طرح انجام شد این بود که موضوعات اولویت دار موسساتی که قرار است در سطح ملی فعالیت کنند نیز شناسایی شود. در فاز اول، بحث انتخاب مدلی بود که پاسخگوی نیازها باشد؛ بدین منظور بیش از ۴۰ سند بالادستی تحلیل محتوا شد و ۱۵۴ شاخص در حوزه پژوهش و فناوری و ۶۵ شاخص در حوزه محیطی احصاء شد.

دکتر مهارتی ادامه داد: این شاخص‌ها پس از به روزرسانی می‌توانند تبدیل به نظامی در رتبه بندی داخلی و ملی بشود که بتوانیم به ارزیابی دقیق دانشگاه‌ها اقدام کنیم. در فاز دوم برای تعیین موضوعات اولویت دار تمام اسناد آمایشی و فرادستی هر مؤسسه به صورت مجزا بررسی شد و مصاحبه با خبرگان انجام شد و خبرگان از طریق هیئت امنای دانشگاه و اساتید برجسته انتخاب شدند. فرآیند تعیین موضوعات پژوهش و فناوری هم احصاء شد.

تحقق مرجعیت علمی از طریق ماموریت گرایی ممکن است

وی افزود: نتایج بحث را در قالب یک نرم افزار ساده پیاده سازی کردیم که قابل استفاده است. این طرح با مدل‌سازی و تدوین دقیق فرآیند کاملاً شدنی است. پیشنهاد ما این است که دبیرخانه طرح در ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شود و یک کمیته اجرایی هم طراحی شود. یک کمیته راهبردی و نظارت هم در شورای عتف تشکیل شود. ماموریت‌های همه مؤسسات احصاء شود و کارراهه برای گروه‌های آموزشی طراحی شود. به صورت آزمایشی این کارراهه را طراحی کرده ایم و شاخص‌های کلیدی عملکرد را برای آن تعریف کرده ایم. همچنین کارراهه راهبردی برای اعضای هیئت علمی بر اساس ماموریت دانشگاه و گروه آموزشی طراحی کرده ایم. یعنی انتظارات از قبل به اعضای هیئت علمی اعلام می‌شود و اعضا باید خود را با ماموریت دانشگاه و گروه تنظیم کنند.

دکتر کاظمی، استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این نشست بیان کرد: رویکری که در این طرح وجود دارد، رویکردی مشارکتی است که با مشارکت نخبگان و مسؤلان دانشگاهی و وزارتخانه صورت می‌گیرد و می‌تواند منتج به ایجاد باور و تعهد برای اجرای نتایج این طرح بشود. ویژگی دیگر این طرح بررسی محیط بیرونی و درونی است که از نظر محیط بیرونی با آمایش سرزمینی ارتباط دارد.

وی ادامه داد: تحلیل محیط بیرونی ما مبتنی بر شاخص‌های کمی و کیفی که تبدیل به کمی شده بوده است. بحث دیگر که می‌تواند در طبقه بندی دانشگاه‌ها مؤثر باشد، رعایت همگنی و استخراج واحدهای همگن از یکدیگر است. استفاده از قابلیت دانشگاه های بزرگ مراکز استان نیز یکی از مزیت های انجام این طرح است. روش و فرآیند انجام کار این طرح کمی است که قابلیت سیستمی شدن دارد. ما به شاخص‌ها وزن هم دادیم. داده‌های ما خبرگانی و اسنادی است. نتایج حاصل از این کار با کمک خود مراجع دانشگاهی اعتبارسنجی شده اند و آن‌ها هم نتایج را برای آن تعداد واحد محدود قابل قبول تشخیص دادند.

استاد گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد گفت: یک نتیجه‌ گسترده این کار قابلیت استفاده از نتایج آن برای سایر وظایف موجود در دانشگاه هاست؛ مثلاً فرآیند تدوین دستورالعمل را می‌تواند تسهیل کند. این طرح را در ده مرحله انجام دادیم که شامل بررسی ادبیات موضوع، پالایش و دسته بندی و احصاء شاخص‌های اولیه، بالانس و دسته بندی اولیه شاخص‌ها، تعیین اهمیت شاخص‌ها توسط خبرگان، انجام آزمون‌های آماری جهت پالایش شاخص‌ها برای حذف موارد کم اهمیت تر، تعیین شاخص‌های نهایی و دسته بندی نهایی و تعیین وزن نهایی شاخص‌ها، محاسبه رتبه مؤسسات، تعیین سطح ماموریت پژوهش و فناوری مؤسسه، بررسی محیط بیرونی و درونی مؤسسه برای تعیین موضوعات پژوهشی مؤسسه، تعیین اولویت‌های پژوهش و فناوری مؤسسه، تحویل سطح و اولویت‌های هر مؤسسه است. پس از اینکه ماموریت‌ها در اختیار دانشگاه قرار گرفت. فعالیت اساتید و کارکنان اگر در راستای آن ماموریت ها باشد در ارزیابی عملکردشان و رتبه بندی شان موثر است.

در انتهای جلسه نیز برخی از حضار سؤالاتی را از محضر اساتید پرسیدند و آنها نیز ابهامات را برطرف کردند.