به گزارش خبرگزاری مهر، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با دو تن از دانش‌آموزان پایه دوازدهم در حاشیه چهاردهمین کنگره اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش آموزان با محوریت نقد و بررسی کتب درسی و کنکور سراسری گفت و گویی داشتیم که در ادامه خواهیم خواند.
از این دانش آموزان خواسته شده است تا نظراتشان را در مورد کتاب‌های درسی مطرح کنند. نقص‌ها و یا نقاط قوتی که چه بسا خواندن و شنیدن آن از جانب صاحب‌نظران و تصمیم‌گیرندگان حوزه تعلیم و تربیت، نظام آموزشی، را دچار تحولاتی کند.
خودتان را معرفی و بگویید دیدگاه شما در مورد جلسه حاضر چیست
یاسمین دلیخون از استان لرستان ورودی پایه دوازدهم علوم تجربی و به عبارتی کنکوری سال ۱۴۰۳ هستم. جلسه امروزمان در مورد نقد کتاب‌های درسی ما دانش آموزان است. یک سری از آنها شاید واقعاً کتاب‌های مفیدی هستند ولی آنطور که باید از ظرفیت این کتاب‌ها برای دانش آموزان استفاده نشده است. مثلاً کتاب محیط زیست به طور معمول در دبیرستان‌های ما و کلاس خودمان به این صورت بوده که ساعتی از تدریس کتاب محیط زیست را دبیر شیمی برمی‌داشت. و یا مثلاً نمره کتاب آزمایشگاه، باز هم دبیر فیزیک کتاب آزمایشگاه را برداشته بود و با ما فیزیک کار می‌کرد. اما کتاب آزمایشگاه هم قطعاً فوایدی برای ما دارد و بهانه مدرسه هم این بود که ما تجهیزات آن را نداریم.
در رابطه با کتاب زیست ما می‌دانیم درس زیست درس پر نکته‌ای است و هر بار علم در حال پیشرفت است و نکات جدیدی اضافه می‌شود. گاهی در کتب درسی تصویری محو به ما نمایش داده می‌شود و همین موضوع در امتحانات درون مدرسه‌ای و تشریحی هم خیلی دقت نمی‌شود اما می‌بینیم که در کنکور مهم است در نتیجه بازهم ما به سراغ کتب کمک درسی می‌رویم تا تصویر را کامل‌تر و واضح متوجه شویم.
اگر کتاب ما کتابی باشد که همه نکات کامل در آن آورده شود با توجه به اینکه حجم کتاب هم رعایت شود و جامع و دقیق‌تر توضیح داده شود این موضوع خیلی بهتر است.
نظر شما در مورد سایر کتب درسی چیست
دانش‌آموز ما در قالب کتاب دینی یک موضوعاتی از دین اسلام را می‌خواند، اما نمی‌دانیم چه می‌شود که وقتی نوجوانان ما به مقطع دبیرستان می‌رسند با کلی شبهه و سوال در مورد حجاب روبرو می‌شوند و اینکه چرا باید نماز بخوانیم و در تمام موضوعات دچار سوال می‌شود. چرا بعد از این همه دینی خواندن، و کسب نمرات نوزده و بیست این اتفاق می‌افتد؟
محتوای کتاب دین و زندگی خصوصاً در مقطع متوسطه دوم که دانش‌آموز سوالات بسیاری در ذهن دارد می‌تواند با زبان و بیان نوجوان از منظر بخش‌هایی از کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن نوشته شود یا به عنوان مثال در بخش‌هایی که از امامت و اصول دین صحبت می‌کند، می‌شود از منبع کتاب‌هایی همچون انسان ۲۵۰ ساله و یا کتاب همرزمان حسین (ع) که هر دو از نوشته‌های پرفایده دوران ما است، بهره گرفت، زیرا این کتاب‌ها به روشی محکم، منطقی و دقیق به شبهات پاسخ روشن می‌دهد و دانش آموزان را با روش استدلالی و عقلی در دین جلو می‌برد و فهم عمیق به آنها می بخشد، و آنان را گرفتار این شبهه که "چرا باید این چیزها را قبول و حفظ کنم"، نمی‌کند. انسان ۲۵۰ ساله و طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، الگوی مناسبی برای تألیف کتب درسی دینی و رفع شبهات دانش آموزان است.
یعنی به نظر شما محتوای کتاب پیام‌های آسمانی جای کار بیشتری دارد
بله
کدام کتاب به نظر شما خیلی خوب تألیف شده است
من چون خودم رشته تجربی هستم کتاب زیست را دوست دارم اما با این وجود باز هم جای کار و بهتر شدن بیش از این هم دارد چون برخی از نکات آن ممکن است به اشتباه اندازد. مثلاً در یک مطلب، کتاب صرفاً فقط می‌خواسته اشاره کند و شکل را به صورت محو آورده در صورتی که کنکور تصویر واضحی می‌خواهد و ما مجبور می‌شویم مراجعه کنیم به کتاب‌های کمک درسی که در بازار موجود است، آن هم با قیمت‌های خیلی بالا.
در مورد هر کدام از کتاب‌هایی که در کنگره در مورد آن کمتر صحبت شده است نظرتان را بیان نمائید.
در رابطه با کتاب دینی چون برای ما یک درس عمومی است و طبق آماری که خودم به دست آورده‌ام خیلی از دانش آموزان رشته ریاضی و تجربی وقتی وارد دانشگاه می‌شوند به سمت گرایش‌هایی غیر از دین مبین و به حق اسلام روی می‌آورند و این جای ناراحتی دارد که چرا باید این اتفاق بیفتد. چه می‌شود که دانش‌آموزی که ۶ سال دینی می‌خواند و با نمرات بالا این درس را می‌گذراند وقتی وارد مقطع دانشگاه می‌شود گاهاً پوشش و یا اعتقاد او تغییر می‌کند. باید محتوای این کتاب طوری باشد که مبنای فکری قوی‌تری به دانش آموز بدهد و به تفکیک هر رشته صحبت کند. یعنی قطعاً دیدگاه دانش آموز رشته معارف با دیدگاه دانش‌آموز رشته علوم تجربی متفاوت است و دانش‌آموز علوم تجربی با علاقمندی هایی از جنس همان علم صحبت می‌کند. اگر ما بیایم در مورد مثلاً روزه، تأثیرات آن را علاوه بر اجر و پاداش‌هایی که دارند، در رابطه با تأثیر آن بر سلامت پوست، سرطان‌ها و پاک شدن بدن از آلودگی‌ها هم صحبت بکنیم قطعاً دانش آموز را بیشتر علاقمند می‌کند تا اینکه بیاییم و فقط این را بگوییم که روزه ثواب دارد و انسان را به بهشت هدایت می‌کند.
چگونه می‌توان در نظام تعلیم و تربیت تحول ایجاد نمود
معلم‌ها و دبیران نقش بسیار زیادی دارند در تحول آموزش یعنی گاهی علاقه یک دانش آموز به یک درس بسته به معلم دارد. ما الان دبیران با سابقه‌ای داریم که این خیلی خوب است اما اگر بشود ارتباط صمیمی‌تری با دانش آموز بگیرد خیلی بهتر می‌شود به نظرم در روند انتخاب معلمان یکی اینکه معلمی باشد که خودشان در درجه اول مبنای فکری درست در همه زمینه‌ها داشته باشند و در درجه دوم علم زیادی هم داشته باشند این خیلی خوب می‌شود و در وجود آمدن تحول مؤثر است. معلم بر دانش آموز خیلی تأثیرگذار است. در درجه اول معلم است که مبنای فکری دانش آموز را می‌سازد و علاوه بر آموزش، معلم یک الگوست.
نظر شما درباره رمزینه‌ها در کتاب درسی چیست
رمزینه‌ها در چند سال اخیر اضافه شدند؛ اضافه شدن این منابع به کتب درسی خیلی موضوع خوبی است اما من احساس می‌کنم که هنوز جا نیفتاده و با توجه به اینکه استفاده از موبایل در مدرسه غیر مجاز است وقتی دانش آموز به خانه می‌رود گاهی فراموش می‌کند که به این رمزینه‌ها سر بزند. در درس‌هایی مثل تفکر و سبک زندگی، بخش‌هایی که باید فیلم را می‌دیدیم، دبیر فیلم را به صورت خلاصه تعریف می‌کرد و ما باید با تخیل خود فیلم را می‌ساختیم، به این دلایل به نظر من اگر معلم امکاناتی داشته باشد که بتواند همان لحظه تدریس فیلم رمزینه را پخش بکند خیلی بهتر و اثرگذارتر می‌شود.
کتاب تفکر و سبک زندگی از نظر شما چگونه است
رویکرد مثبتی به این درس دارم ولی از نظر من یک سری نقدهایی هم وارد است. اضافه کردن فیلم و خارج کردن بخش‌هایی از لحاظ اینکه فقط سخنرانی محور و با توضیح تک نفره معلم نباشد، و یک حالت پرسش و پاسخ و شور و نشاطی به دانش آموز بدهد که دانش آموزان را وارد بحث کند، از قابلیت‌های خوب و مؤثر این کتاب است.
شما خودتان را معرفی نموده و بفرمائید نظرتان راجع به نقد و بررسی کتب درسی چیست
مطهره سادات علیزاده پایه دوازدهم از شهرستان‌های استان تهران، پاکدشت هستم. جلسه امروز در مورد نقد کتاب‌های درسی تاریخ، آمادگی دفاعی، دینی و ادبیات است. نقدی که بنده داشتم این است که متأسفانه حجم زیادی مطلب با کیفیت پایین وجود دارد. مثلاً کتاب در مورد مباحث دینی صحبت کرده در صورتی که یک سری از دانش‌آموزان ما اصلاً آن مباحث خداشناسی را نمی‌دانند. وقتی که دانش آموز خود و خدای خود را نمی‌شناسد چگونه مبحث معرفتی را مطرح می‌کنیم؟ این مشکل بزرگی‌است که در کتاب‌های ما وجود دارد و این نوع از مطالب است که در کتاب‌های ما منجر به این شده که حجم کمیت بر دیده نشدن کیفیت اثر گذاشته است.
یعنی شما معتقدید که کتاب دینی مقدمه‌ای ناظر به بحث خداشناسی نیاز دارد
بله دقیقاً. در این کتاب یک سری مباحث بدون دلیل و مقدمه مطرح شده‌اند. به عنوان مثال وقتی می‌گوئیم فلان اتفاق افتاده، دانش آموز آن را قبول نمی‌کند. من اگر جای تألیف کننده باشم، می‌گویم در حال حاضر روانشناسان و کسانی که در حال تحقیق هستند به مواردی می رسند که این را قرآن در ۱۴۰۰ و اندی سال قبل گفته است. و این‌ها را با هم مقایسه می‌کنم. متأسفانه در برخی مواقع تعدادی از دانش آموزان گرفتار شک در برخی از حقایق قرآن شک می‌شوند، ولی وقتی من این دو را مقایسه می‌کنم و مطالبی که در قرآن بوده را می‌گذارم کنار یافته‌های جدید، گره ذهنی دانش‌آموز باز می‌شود و متعاقباً ریشه و بنیه اعتقادی آنها قوی می‌شود. مثلاً ما الان مقطع نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم را داریم و می‌توانیم هر کدام را به یک مبحث اختصاص دهیم. اینکه دانش آموزی نه به انگیزه پاس نمودن واحد درسی، بلکه با این امید که فلان درس او را از موضوع و علمی آگاه می‌کند، آن را بخواند، او را در مسیر رشد قرار می‌دهد. و خلاف این موضوع، یعنی اینکه پاسخ سوال او داده نشود، او را یک قدم عقب‌تر می‌آورد.
نقد و این پیشنهاد شما تنها مربوط به کتاب دینی است
خیر مثلاً درس تاریخ ما ۲۴ درس دارد آن ۲۴ درس را ما می‌خوانیم ولی اگر این تعداد درس تبدیل بشود ۵ درس با کیفیت بالا، یا مثلاً تهیه پادکست برای هر درس، ساخت مستند، مقاله نویسی و ساخت فیلم، به نظرم خیلی بهتر است. کیفیت اگر بهتر باشد ولی حجم کتاب پایین بیاید و من به جای اینکه ۱۰۰ یا ۲۰۰ صفحه کتاب بخوانم و متوجه نشوم، ۵ صفحه بخوانم ولی به فهم منطقی برسم و قبول کنم که چه هست، به سوالات ذهنم پاسخ محکم و بی چون‌وچرا داده می‌شود.
به نظر بنده مطرح کردن چند نکته مشخص و محدود ولی با شرح و بسط دقیق و کامل و مفصل دلایل منطقی و عقلی آن چند نکته، بسیار اثرگذارتر و نتیجه بخش‌تر است.
نظر شما