جنگ اوکراین در سال ۱۴۰۲ و خطرات کاربرد سلاح‌های ممنوعه

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: سال گذشته با ورود بحران اوکراین به سال دوم جنگ، سلاح‌های غیرمتعارف و کشتار جمعی نیز از سوی غرب با محوریت آمریکا راهی میدان شدند.

آمریکا به خاطر هراس از تبعات یک جنگ هسته‌ای و جلوگیری از تکرار فاجعه حمله اتمی که در دو شهر ژاپن با بیش از ۲۰۰ هزار قربانی رخ داد، سال گذشته جنگ‌افزار نامتعارف اما با تخریب کمتر را روانه اوکراین کرد؛ سیاستی که با هدف توازن‌بخشی به جبهه‌ها اتخاذ شد اما برایند آن، ویرانی افزون‌تر اوکراین و نیز کشتار غیرنظامیان بود بدون اینکه معادله جنگ را تغییر دهد.

مهمات حاوی اورانیوم با غنای کم انگلیسی و آمریکایی در مسیر اوکراین

مهرماه ۱۴۰۲ یعنی حدود ۶ ماه پس از ارسال مهمات حاوی اورانیوم ضعیف‌شده اهدایی انگلیس به اوکراین، دولت بایدن آماده شده که برای اولین بار این نوع مهمات را روانه کی‌یف کند.

وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) با اعلام بسته نظامی ۱۷۵ میلیون دلاری واشنگتن به اوکراین همزمان با سفر «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه دولت بایدن به کی‌یف، اعلام کرد که در این بسته نظامی، مهمات حاوی اورانیوم ضعیف شده به اوکراین می‌دهد.

در گزارشی که پنتاگون انتشار داد بخشی از کاربرد این مهمات به چشم می‌خورد و در این گزارش آورد: ما در پاییز امسال ۳۱ تانک آبرامز را به اوکراین تحویل خواهیم داد و زمان آن هنوز تعیین نشده‌است. ما مقداری مهمات اورانیوم ضعیف شده را که نیاز ۳۱ تانک آبرامز را برآورده می‌کند، به اوکراین عرضه خواهیم کرد.

همان طور که اشاره شد، این مهمات برای شلیک از تانک یا زره پوش برای نابودی تانک‌های روسی مورد استفاده قرار می‌گیرد و گلوله‌ها که از تانک‌های آبرامز آمریکا شلیک می‌شوند.

از طرفی، اورانیوم ضعیف شده نیز محصول جانبی غنی‌سازی اورانیوم است که در ساخت مهمات استفاده می‌شود زیرا چگالی بسیار زیاد آن به گلوله‌ها این توانایی را می‌دهد تا به راحتی در پوشش زرهی نفوذ کنند و آن را در ابری از گرد و غبار و فلز بسوزاند. در هر حال این مهمات منتقدان زیادی دارد چرا که نتایج آن به خصوص در عراق نشان داد که این مهمات می‌توانند به بروز مشکل‌های جسمی زیادی از قبیل سرطان و نقص‌های مادرزادی منجر شوند.

تجارب جنگی نشان داده‌است که همانند بمب‌های خوشه‌ای، مهمات حاوی اورانیوم با غنای کم نیز بیش از نظامیان از بین مردم عادی قربانی می‌گیرد. آمریکا از این نوع سلاح‌های نامتعارف در برهه‌های مختلف همچون در دو جنگ اول و دوم عراق استفاده کرده‌است.

«ایگور کریلوف» فرمانده واحد دفاع زیستی، شیمیایی و پرتویی ارتش روسیه، فروردین ماه از جنایت آمریکا در جریان حمله به عراق در سال ۲۰۰۳ پرده برداشت و گفت که جنگنده‌های آمریکا بمب‌های حاوی اورانیوم ضعیف شده را طی سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ میلادی در شهرهای العماره، بغداد، بصره، فلوجه و حتی کربلای معلی پرتاب کردند.

به گفته دولت عراق، در سال ۲۰۰۵، میانگین ابتلاء به سرطان در این کشور به دلیل استفاده از گلوله‌های [حاوی] اورانیوم ضعیف شده از ۴۰ به یک هزار و ۶۰۰ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر افزایش یافته‌است. بغداد به همین دلیل از آمریکا در سال ۲۰۲۲ شکایت کرد و غرامت خواست.

در همین ماه (فروردین)، روزنامه «گاردین» در گزارشی به مطالعه‌ای بر اساس اطلاعات و داده‌های ارائه شده توسط پزشکان در عراق در مورد افزایش قابل توجه نرخ سرطان و نقایص مادرزادی پس از شروع بمباران آمریکا پرداخت و نوشت که حمله آمریکا به عراق در ۲۰ سال پیش، میراثی بدتر از بمباران هیروشیما با بمب هسته‌ای توسط آمریکا، برجای گذاشته‌است.

با توجه به مخاطرات جدی استفاده از بمب‌های حاوی اورانیوم ضعیف شده، بسیاری از مردم و مقام‌های جهان مخالف ارسال این گونه تسلیحات نامتعارف به اوکراین بودند که این نگرانی در اظهارات سخنگوی سازمان ملل متحد نیز به چشم می‌خورد.

«فرحان حق» معاون سخنگوی سازمان ملل متحد چند روز پیش پس از تأیید گزارش‌ها مبنی بر ارسال گلوله‌های تانک حاوی اورانیوم ضعیف شده گفت که سازمان ملل همواره نگران استفاده از این نوع مهمات در هر نقطه از جهان است و تاکید کرد: «نگرانی‌های ما در مورد استفاده از اورانیوم ضعیف شده در هر نقطه از جهان ثابت بوده و همچنان پابرجاست.»

از بمب خوشه‌ای تا هراس از بمب اتمی تاکتیکی؛ ورود جنگ به مرحله پرخطر

با ورود جنگ اوکراین به دومین سال خود و فرسایشی شدن بحران، کاخ سفید ارسال سلاح‌های نامتعارف و کشتار جمعی را در پیش گرفته‌است که ارسال بمب‌های خوشه‌ای در میانه تیرماه ۱۴۰۲ از آن جمله بود. این نوع سلاح‌های نامتعارف به اوکراین ارسال و بلافاصله از سوی مقامات نظامی کی‌یف مورد استفاده قرار گرفت.

بمب‌های خوشه‌ای حامل مهمات منفجره کوچک‌تری هستند که معمولاً علیه پرسنل و وسایل نقلیه سبک استفاده می‌شوند. از آن جایی که برخی از مهمات پس از شلیک منفجر نمی‌شوند و می‌توانند برای چندین دهه در مناطق درگیری سابق به صورت منفجر نشده باقی بمانند، زندگی افراد و غیرنظامیان را در معرض خطر قرار می‌دهند. از این رو، بیش از ۱۲۰ کشور از جمله اعضای ناتو با ممنوع کردن استفاده از سلاح‌ها موافقت کرده‌اند.

بمب‌های خوشه‌ای برای اولین بار در جنگ‌جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفتند و حداقل ۱۵ بازیگر از قبیل اریتره، اتیوپی، فرانسه، رژیم صهیونیستی، مراکش، هلند، بریتانیا، روسیه، آمریکا و … در سال‌های پس از آن از این بمب‌ها استفاده کرده‌اند.

در این میان اما آمریکا رتبه نخست را در بین کشورهایی دارد که از این سلاح مرگبار و نامتعارف استفاده کرده‌اند. بنابراین مردم کشورهایی چون افغانستان، آلبانی، بوسنی و هرزگوین، کامبوج، گرانادا، ایران، عراق، کویت، لائوس، لبنان، لیبی، عربستان سعودی، سودان، ویتنام، یوگسلاوی سابق (کوزوو، مونته نگرو و صربستان) و یمن در برهه‌های گوناگون تا کنون در زمره قربانیان مستقیم یا غیرمستقیم جنگ‌طلبی آمریکا بوده‌اند.

به عنوان نمونه تخمین زده می‌شود که آمریکا بین سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۳ حدود ۲۶۰ میلیون بمب خوشه‌ای را در لائوس پرتاب کرد. به نوشته «رویترز» تاکنون در این کشور جنوب شرقی آسیا حدود ۴۰۰ هزار از این بمب‌ها پاکسازی و دست‌کم ۱۱ هزار نفر کشته شده‌اند.

افزون بر بمب‌های خوشه‌، موشک‌های بالستیک تاکتیکی نیز در سال ۱۴۰۲ سر و صدای زیادی به پا کرد. مهرماه ۱۴۰۲ یک مقام آمریکایی در گفت و گو با شبکه «ای‌بی‌سی» آمریکا با تأیید وجود موشک‌های بالستیک تاکتیکی در بسته جدید کمک‌های نظامی واشنگتن به کی‌یف، گفت: با این حال، ممکن است برنامه‌های واشنگتن در مورد ارائه این موشک‌ها به اوکراین تغییر کند.

همچنین چند تن از مقامات ارشد آمریکایی در حالی که خواستند نام آن‌ها فاش نشود به رویترز گفتند که کاخ سفید به صدور مجوز انتقال سامانه‌های موشکی تاکتیکی ارتش (ATACMS) یا سامانه‌های موشک پرتاب چندگانه هدایت‌شونده (GMLRS) یا هر دو سامانه به اوکراین نزدیک شده است.

هر دو این سامانه‌ها از قابلیت مجهز شدن به بمب‌های خوشه‌ای بهره‌مند هستند که پیش از این واشنگتن در بسته‌های تسلیحاتی در اختیار کی‌یف قرار داده‌است.

چند قدمی کاربرد سلاح هسته‌ای تاکتیکی و خطر جنگ جهانی سوم

خردادماه ۱۴۰۲ «سرگئی شویگو»، وزیر دفاع روسیه و «ویکتور خرنین» همتای بلاروسی او چند در مینسک مجموعه‌ای از اسناد را برای تعریف روش نگهداری تسلیحات هسته‌ای غیراستراتژیک روسیه در تأسیسات ذخیره سازی ویژه این کشور در خاک بلاروس امضا کردند.

پیش از آن نیز «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه در اواخر اعلام کرد که مسکو و مینسک برای استقرار تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی روسیه در بلاروس به توافق رسیده‌اند.

بایدن رئیس‌جمهور آمریکا در واکنش به استقرار سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی روسیه در بلاروس هشدار داد که تهدیدهای پوتین مبنی بر استفاده از سلاح اتمی در صورت لزوم، تهدیدی واقعی است و باید آن را جدی گرفت.

خطر کاربرد سلاح‌های اتمی تاکتیکی در سال ۱۴۰۲ در حالی مطرح شد که آمریکا تنها کشور استفاده کننده از بمب اتمی راهبردی است. به خاطر اینکه آمریکا در سال آخر جنگ جهانی دوم در ژاپن از بمب‌های اتمی استفاده کرد، همواره این هراس وجود داشت که در بحران اوکراین از بمب‌های اتمی تاکتیکی استفاده کند.

لازم به ذکر است که «کلاهک‌های تاکتیکی» در برابر «کلاهک‌های راهبردی» قرار می‌گیرند. اگرچه کلاهک‌های تاکتیکی، قدرت تخریبی و کُشندگی بسیار بالایی دارند، گاهی به این سلاح‌های تاکتیکی هسته‌ای، «اتم‌های کوچک» هم گفته می‌شود. این نوع سلاح‌ها برای حمله‌های کوچک و اهداف ویژه و نزدیک مانند مراکز فرماندهی استفاده می‌شود یا برای از بین‌بردن ستونی از تانک‌ها یا گروه‌های جنگی ناو هواپیما مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بمب‌های تاکتیکی از آنجا که برای تخریب هدف‌های خاص استفاده می‌شوند، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تشعشعات هسته‌ای زیادی نداشته باشند اما به هر حال همیشه در جریان استفاده از بمب‌های هسته‌ای، تشعشعات هسته‌ای هم وجود دارد.

بنابراین سال ۱۴۰۲ در جریان بحران اوکراین خطر استفاده از این نوع سلاح ممنوعه بیش از حد جدی به نظر می‌رسید به طوری که بسیاری نسبت به پیامدهای کاربرد سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی که می‌توانست به جنگ اتمی تمام عیار ختم شود، هشدار می‌دادند.

از نگاه ناظران ارسال سلاح‌های نامتعارف و کشتار جمعی از بمب خوشه‌ای گرفته تا مهمات با اورانیوم ضعیف شده و موشک‌های بالستیک با هدف توازن‌بخشی به جبهه‌هایی صورت گرفت که در نهایت بی‌نتیجه ماند و روسیه همواره دست برتر را در میدان جنگ داشت.