عرضه دوترجمه از «هوموساکر» در بازار نشر

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «هوموساکر؛ قدرت حاکم و حیات برهنه» نوشته جورجو آگامبن پیش از پایان سال ۱۴۰۲ با دو ترجمه مختلف توسط نشر نو و نشر مرکز منتشر و راهی بازار نشر شد.

نسخه عرضه‌شده توسط نشر نو، دربرگیرنده ترجمه سیدمحمدجواد سیدی است و براساس نسخه انگلیسی انتشارات دانشگاه استنفورد به فارسی برگردانده شده که سال ۱۹۹۸ چاپ شده است. ترجمه نشر مرکز نیز توسط مراد فرهادپور و صالح نجفی براساس همین‌نسخه استنفورد انجام شده که ترجمه دانیل هِلِر از انگلیسی به ایتالیایی است.

جورجو آگامبن نویسنده این‌کتاب، پژوهشگر و فیلسوف ایتالیایی، متولد ۱۹۴۲ است که پیش‌تر ترجمه کتاب «وسایل بی‌هدف»اش به‌قلم امید مهرگان و صالح نجفی سال ۱۳۸۶ توسط نشر چشمه منتشر شده است. در سال‌های اخیر هم ترجمه سه‌کتاب دیگر او یعنی «زبان و مرگ در جایگاه منفیت» با ترجمه پویا ایمانی، «کودکی و تاریخ درباره ویرانی تجربه»با ترجمه پویا ایمانی و «حرمت‌شکنی‌ها» با ترجمه صالح نجفی و مراد فرهادپور توسط نشر مرکز منتشر شده‌اند.

اندیشه آگامبن بر محور سنت‌های کلاسیک فلسفه و بلاغت، دستورشناسی عهد باستان متأخر، الاهیات مسیحی و فلسفه مدرن بنا شده است. او در سال‌های اخیر به‌سمت تأسیس امر اجتماعی و برخی نتایج اخلاقی‌سیاسی انضمامی در مورد وضعیت جامعه امروز و جایگاه فرد در آن متمایل شده است. او در کتاب «هومو ساکر» مسأله امکان ناب، بالقوگی و قدرت را به اخلاق سیاسی و اجتماعی متصل کند؛ در بستری که در آن، مسأله مورد طرح، بنیاد دینی، متافیزیکی و فرهنگی سابق خود را از دست داده است. آگامبن، با تکیه بر تحلیل میشل فوکو از زیست‌سیاست، در مورد حضور ضمنی یا نهفته تصور زیست‌سیاست در تاریخ نظریه سیاسی سنتی کند و کاو می‌کند. او می‌گوید از نخستین رساله‌های نظریه سیاسی، به‌ویژه در نگاه ارسطو، انسان به‌مثابه حیوان سیاسی، و در کل تاریخ فلسفه غرب در مورد حاکمیت هم،‌ نوعی انگاره حاکمیت در مقام قدرت مشرف بر «حیات» ثبت شده است. دلیل پنهان ماندن این انگاره این است که امر مقدس و تصور تقدس از تصور حاکمیت تفکیک‌ناپذیر شده است.

واژه هوموساکر، در زبان لاتین به معنای «انسان مقدس» است. این‌عبارت در حقوق روم قدیم به کسی اطلاق می‌شد که اگر کسی او را می‌کشت، قاتل به شمار نمی‌آمد. با این‌حال امکان قربانی‌کردنش نیز وجود نداشت. انسان مقدس در چارچوب قوانین روم شخصی بود که بیرون از دایره‌ قانون قرار داشت. آگامبن این‌تمثال را برای فهم رمز سیاست در دنیای مدرن، احیا کرده است.

کتاب پیش‌رو ۳ بخش اصلی دارد که به این‌ترتیب‌اند: «منطق حاکمیت»، «هوموساکر» و «اردوگاه به مثابه الگوی زیست‌سیاسی امر مدرن» (در ترجمه نشر مرکز «اردوگاه، سرمشق زیست‌سیاسیِ دنیای مدرن).

دو ترجمه عرضه‌شده از این‌کتاب از نظر محتوا و ساختار به هم نزدیک‌اند اما مترجمان از نظر استخدام واژه‌ها، رویکردی متفاوت دارند. به‌عنوان مثال در ترجمه مراد فرهادپور و صالح نجفی از واژه «بالقوگی» و در ترجمه سیدمحمدجوادی سیدی از واژه «توانش» استفاده شده است. یا در ترجمه فرهادپور و نجفی از واژه «صورت قانون» و در ترجمه سیدی از واژه «شکل قانون استفاده شده است. همچنین بخش‌های کتاب در ترجمه نشر نو با عبارت «بخش» و در ترجمه نشر مرکز با عنوان «دفتر» متمایز شده‌اند.

پارادوکس حاکمیت، «نوموس باسیلئوس»، توانش و قانون، شکل قانون عناوین ۴ بخشی که در دفتر اول کتاب «هوموساکر» درج شده‌اند. بخش دوم کتاب هم ۶ عنوان اصلی دارد که به‌ترتیب عبارت‌اند از: «هوموساکر»، «ابهام معناییِ امر مقدس»، «زندگی مقدس»، «اختیار مرگ و زندگی»، «بدن حاکم و بدن مقدس»، «تحریم و گرگ». سومین دفتر کتاب «هوموساکر» هم دربرگیرنده ۷ عنوان و موضوع است که از این‌قرارند:

سیاسی‌شدنِ زندگی، زیست‌سیاست و حقوق انسان، زندگی‌ای که شایسته زیستن نیست، «سیاست، یا شکل‌بخشیدن به زندگی مردم»، VP، سیاسی ساختن مرگ، اردوگاه در مقام «نوموسِ» دنیای مدرن.

در ترجمه نشر نو، عنوان چهارمین قسمت از بخش دوم، به‌صورت عبارت لاتینی آن یعنی «Vitae Necisque Potestas» درج شده است.

در بخشی از ترجمه سیدی از این‌کتاب می‌خوانیم:

اما دیگر ویژگی معرّف حیات هوموساکر، یعنی امتناع قربانی‌کردن او بر مبنای صور تجویزشده در مناسک قانونی، همچنین در شخص حاکم نیز یافت می‌شود. مایکل والزر به این‌نکته توجه کرده که در چشم مردمان آن زمان، عظمت گسست ناشی از اعدام لویی شانزدهم در ۲۱ ژانویه ۱۷۹۳، در واقع بدین سبب نبود که شاهی کشته شده بود بلکه این بود که او را محاکمه کرده و پس از محکومیت به اعدام، سر از تنش جدا کرده بودند («دادگاه شاه» ص ۱۸۴-۱۸۵). در قانون‌اساسی‌های مدرن، ردی از امتناع قربانی‌شدن حیات حاکم همچنان در اصلی باقی است که به موجب آن رئیس دولت را نمی‌توان به محاکم حقوقی عرفی تحویل داد. مثلا در قانون اساسی آمریکا استیضاح رئیس‌جمهور مستلزم جلسه ویژه سناست که قاضی کل بر آن نظارت دارد که تنها جهت رسیدگی به «جرائم و قانون‌شکنی‌های عظیم» تشکیل می‌شود و رای نهایی آن هرگز نمی‌تواند حکمی حقوقی باشد، بلکه بلااستثنا عبارت است از خلع از منصب رسمی. وقتی ژاکوبن‌ها در جریان مباحث کنوانسیون ۱۷۹۲ پیشنهاد کردند که شاه بدون محاکمه اعدام شود، کارشان معنایی نداشت جز کشاندن اصل امتناع قربانی‌کردن حیات مقدس تا افراطی‌ترین سرحدات آن و وفاداری مطلق به arcanum [رازی] که به‌موجب آن حیات مقدس را هرکس می‌تواند بکشد بدون اینکه مرتکب قتل شود، اما حیات مقدس را هرگز نمی‌توان طی صور تجویزشده اعدام کشت.

ترجمه فرهادپور و نجفی هم از همین‌بخش کتاب به این‌ترتیب است:

اما باید بتوان دیگر خصیصه تعریف‌کننده زندگی هوموساکر، یعنی مصون‌بودن او از قربانی‌شدن براساس مناسک تجویزشده در قانون،‌ را نیز در شخص حاکم یافت. مایکل والزر می‌گوید در نظر مردمان آن‌زمانه، عظمت گسست ناشی از گردن‌زدنِ لوئی شانزدهم در ۲۱ ژانویه ۱۷۹۳ معلول این نبود که پادشاهی به قتل رسیده است بلکه محصول این‌واقعیت بود که او را به محکمه بردند و پس از محکوم‌ساختن به اعدام گردن زدند (King Trial pp184-85). در قانون‌های اساسی مدرن، ردپایی از قربانی‌ناشدنی بودنِ زندگی شخص حاکم هنوز در این‌اصل باقی است که می‌گوید رئیس دولت را نمی‌توان همچون شهروندان عادی به محکمه قانون کشاند. برای مثال، در قانون اساسی آمریکا استیضاح رئیس‌جمهور مستلزم برگزاری جلسه‌ای ویژه در مجلس سنا و به ریاست قاضی ارشد است، جلسه‌ای که فقط در صورت ارتکاب «جنایات و جنحه‌های بزرگ» برگزار می‌شود. و پیامد آن هرگز نه مجازاتی حقوقی بلکه فقط برکناری از مقام ریاست جمهوری است. هنگامی که ژاکوبن‌ها، طی مباحث مطرح در کنوانسیون ۱۷۹۲، پیشنهاد کردند که شخص شاه بدون محاکمه اعدام شود، کاری نکردند جز به حد نهایی رساندن اصل قربانی‌ناشدنی‌بودنِ زندگی مقدس و کاملا وفادار ماندن (هرچند به احتمال زیاد بدون آگاهی از آن) به آن اصل سری که می‌گوید: زندگی مقدس را هرکس می‌تواند بدون ارتکاب قتل نفس به قتل رساند اما این‌زندگی را هرگز نمی‌توان مشمول شکل‌های مجاز حکم اعدام دانست.

نسخه نشر مرکز از این‌کتاب با ۲۲۸ صفحه، شمارگان هزار نسخه و قیمت ۲۳۰ هزار تومان عرضه شده است.

نسخه نشر نو نیز با ۲۴۹ صفحه، شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و قیمت ۲۰۰ هزار تومان منتشر شده است.