رویای شیرین پریشان و دریاچه‌ای که دیگر نیست

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: دریاچه پریشان یکی از زیباترین و بزرگترین دریاچه‌های آب شیرین کشور و خاورمیانه است که در بخش مرکزی جره و بالاده از توابع شهرستان کازرون در استان فارس قرار گرفته است. این دریاچه با مساحتی نزدیک به ۴۳۰۰ هکتار و با ارتفاع ۸۲۰ متری از آب‌های آزاد در کنوانسیون رامسر به عنوان تالاب بین‌المللی ثبت و در تقسیم‌بندی مناطق جز مناطق حفاظت شده محسوب می‌شود و به نام‌های مور، فامور و پریشان شناخته می‌شود و میلیون‌ها سال زیستگاه انواع ماهی‌ها، آبزیان و پرندگان بومی و غیر بومی بوده است.

دوره خشکی دریاچه پریشان از سال ۱۳۸۸ به دلیل کمبود بارندگی و حفر صدها چاه مجاز و غیرمجاز در اطراف آن برای استفاده در امور کشاورزی آغاز شد و حال سال‌ها از خشکی دریاچه پریشان گذشته و این دریاچه هنوز احیا نشده و هر روز نیز امید به جاری شدن آب در بستر پریشان کمتر می‌شود.

طی سال‌های گذشته بستر خشک دریاچه پریشان با معضل‌های مختلفی دست و پنجه نرم کرده که از مهم‌ترین آن می‌توان به فرونشست زمین و فرسایش خاک بستر اشاره کرد که این مشکلات نمونه‌ای از بی مهری انسان به طبیعت را نشان می‌دهد.

تالابی که بستر ریزگردها شد

محمدجواد سیاح پور مدیر پایگاه پژوهش و اطلاع رسانی تالاب بین‌المللی پریشان از حال پریشان در سالی که گذشت به مهر می‌گوید: وضعیت بارش باران در سال گذشته در منطقه کازرون و جنوب غرب استان مطلوب نبود و زمستان خشکی را سپری کردیم ولی خوشبختانه بارندگی‌های نسبتاً خوبی که در سال زراعی ۱۴۰۱_۱۴۰۲ رخ داد باعث رشد پوشش گیاهی بسیار مناسبی در بستر دریاچه پریشان شد به نحوی که این پوشش گیاهی در تابستان گذشته باعث تثبیت خاک، جلوگیری از برخاستن ریزگردهای بستر و در نتیجه عدم آلودگی هوا و محصولات کشاورزی در حومه تالاب پریشان شد.

وی افزود: این امر نتیجه اتحاد و همکاری جامعه محلی، اداره محیط زیست و سازمان‌های مردم‌نهاد شهرستان با یکدیگر بود که در سال گذشته با برخورد قانونی و قاطع با متخلفان باعث جلوگیری از ورود دام‌های غیر بومی و چرا در بستر تالاب پریشان شدند.

سیاح پور با اشاره به معیشت اهالی منطقه می‌گوید: چون معیشت منطقه بر کشاورزی استوار است همچنان خشکیدگی تالاب بین‌المللی پریشان و کشاورزی ناپایدار در اطراف دریاچه سبب شد بخش اعظمی از ذخایر آبی زیر بستر تالاب در فصل‌های پاییز و زمستان ۱۴۰۲ کشیده شود.

طی دو سال گذشته چرای دام در بستر تالاب خشک پریشان باعث از بین رفتن پوشش گیاهی، کوبیده و پودر شدن خاک شده است

در سال گذشته با افزایش کشت‌های آبی در فصل پاییز و زمستان خشک و در پی آن افزایش حجم برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی و همچنین تعدد اراضی کشاورزی باعث افزایش EC آب در برخی روستاها و شوری آب چاه‌ها شد. هرچند شاهد بارندگی نسبتاً خوبی در سال جدید بوده‌ایم اما این مقدار بارش التیامی بر وضعیت خشک تالاب پریشان از نظر افزایش چشمگیر سطح آب‌های زیرزمینی و یا احیا نداشته است و باید منتظر نتیجه بارش‌های اردیبهشت نیز بمانیم ولی امیدواریم مانند سال گذشته این بارش‌ها حداقل باعث غنی سازی پوشش گیاهی بستر در فصل بهار شده و مانع از برخواستن ریزگردها و آلودگی هوای منطقه و در فصل تابستان شود.

وی همچنین گفت: بارش‌های اول سال می‌تواند حداقل افزایش سطح ایستابی آب‌های زیرزمینی باشد که این امر به نفع چاه‌های کشاورزی است چون تا حدودی از املاح پاک شده و در پی آن EC آب و شوری کمتر می‌شود ولی متأسفانه چون حجم برداشت آب‌های زیرزمینی بسیار زیاد است این وضعیت نمی‌تواند برای چاه‌های آب کشاورزان پایدار باشد و طی مدت کوتاهی مجدداً سطح EC آب افزایش و چاه‌ها شور خواهند شد.

بارش‌های اول سال می‌تواند از شوری آب‌های زیرزمینی تالاب پریشان کم کند

سیاح‌پور بیان کرد: تالاب بین‌المللی پریشان در سال‌های پر آبی بیش از ۵۰ میلیون متر مکعب ظرفیت مخزن داشته است که با توجه به برداشت سالانه بیش از ۴۰ میلیون متر مکعب آب از سفره زیرزمینی تالاب برای امر کشاورزی، نمی‌توان امیدی به بارش‌ها طی چندسال آینده داشت زیرا برای بازگشت به دوران پر آبی تالاب، بستر پریشان نیازمند ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب یعنی ۴ برابر ظرفیت مخزن اولیه است چون تالاب پریشان از منبع اصلی خود و سفرهای زیرزمینی آب از دست داده است و طبق وضعیت جوی و خشکسالی کشور تالاب پریشان با بارش در دو فصل پاییز و زمستان طی چند سال احیا نمی‌شود و این بارندگی‌ها فقط می‌تواند حال سفرهای زیرزمینی و چاه‌های کشاورزی حومه تالاب را بهبود بخشند و پوشش گیاهی بستر را تا حدودی حفظ کند.

عدم وجود الگوی صحیح کشت در محدوده تالاب پریشان

به گفته وی مهم‌ترین معضلی که در مدیریت کشاورزی در اطراف تالاب پریشان در طی چند دهه اخیر وجود داشته و هیچ تلاشی جهت تصحیح و بهبود آن صورت نگرفته است عدم وجود الگوی صحیح کشت در محدوده تالاب پریشان است که این امر باعث شده کشاورزان منطقه فارغ از حساسیت‌های موجود نسبت به منابع طبیعی اعم از آب، خاک و ویژگی‌های بومی و مزیت‌نسبی منطقه کشت انجام دهند، کشاورزان جهت افزایش سود به سراغ کشت‌هایی می‌روند که لزوماً سود تضمینی ندارد و در فصل برداشت با توجه به کشت فراوان آن محصول در منطقه دچار ضرر و زیان می‌شوند، مانند کشت گوجه فرنگی در شهرستان که در فصل برداشت قیمت این محصول به دلیل فراوانی به حداقل رسیده و معمولاً کشاورزان به ناچار محصول خود را با قیمت ناچیزی به شرکت‌های رب‌سازی می‌فروشند و گاهاً متضرر می‌شوند.

معیشت مردم محلی به تالاب وابسته است

مدیر پایگاه پژوهش و اطلاع‌رسانی تالاب بین‌المللی پریشان با انتقاد از ضعف مدیریت کشاورزی در نقاط مختلف کشور می‌گوید: نباید فراموش کنیم که در حومه تالاب پریشان معیشت و حیات صدها خانواده به کشاورزی وابسته است و عدم مدیریت صحیح کشاورزی در کل کشور سبب شده بسیاری از تالاب‌ها، رودخانه‌ها و منابع آب زیرزمینی تاوان این ضعف مدیریت در بخش کشاورزی را دهند.

به گفته وی نزدیک‌ترین تهدید برای تالاب پریشان در سال‌های اخیر خروجی آب از کروکی چاه‌های اطراف تالاب بوده است و با توجه به اینکه برخی از چاه‌ها در اطراف تالاب خشک و بعضی شور شدند و امکان کشاورزی برای آنها وجود ندارد ولی امروزه می‌بینیم عده‌ای که چاه‌های پرآب شیرین دارند به صورت غیرمجاز و غیر قانونی آب فروشی می‌کنند و آب چاه خود را با قیمت‌های کلان به کیلومترها آن طرف تر می‌فروشند و این مسئله معمولاً توسط چاه‌دارانی صورت می‌گیرد که نزدیک به چشمه‌های حیاتی تالاب پریشان چاه دارند.

وی همچنین گفت: تا زمانی که مدیریت آب و شورای تأمین شهرستان نتوانند مقابل خروج آب زیرزمینی تالاب از کروکی چاه‌ها را بگیرند برخورد با چاه‌های غیر مجاز مؤثر نخواهد بود، چاه‌های غیر مجاز کوچک توسط خانوارها و کشاورزان کوچک حفر می‌شود اما عموماً فروش آب و خروج آب از کروکی توسط چاه‌ها بزرگ و زمین داران بزرگ و افراد ثروتمند منطقه صورت می‌گیرد که می‌طلبد از سوی نهادهای حاکمیتی و قضائی که هرچه سریع‌تر با این تخلف برخورد قاطع شود.

مدیر پایگاه پژوهش و اطلاع‌رسانی تالاب بین‌المللی پریشان در پایان گفت: دریاچه پریشان طی سال اخیر آرامش گذشته خود را ندارد، بی آبی دیگر به عنصر پایدار تالاب تبدیل شده و باید برای احیای آن نه تنها جوامع محلی آموزش ببینند بلکه متولیان امر هم برای احیای تالاب دست به کار شوند. این روزها امید به زنده ماندن پریشان کم‌رنگ تر از همیشه است.