خیام نیشابوری؛ ریاضیدانی شاعر و عارف

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: در آسمان پر ستاره تاریخ تمدن و اندیشه ایران، حکیم خیام نیشابوری نامی آشنا برای عموم ایرانیان و هفت اقلیم جهان است و اگر نگوییم خیام جهانی‌ترین شناسنامه ما ایرانیان است، دست کم یکی از نمادهای هویت بخش و معرف فرهنگ و اندیشه ایرانی در سراسر گیتی است.

او که در شهر دانشمند پرور نیشابور پا به عرصه وجود گذاشت، با استفاده از فضای مساعد و مستعد علمی و فرهنگی آن دیار، بالیدن گرفت و فرصت کم نظیری یافت تا به اعماق فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی راه پیدا کند و در عرصه دانش به جایگاهی رفیع دست یابد.

خیام نیشابوری بزرگترین ریاضیدان عصر خود بوده، او روشی برای حل معادله درجه ۳ ارائه داده که هنوز هم بهترین است. اصل پنجم اقلیدس (اصل خطوط موازی) را اثبات کرده، قواعدی برای بسط ۲ جمله‌ای (a+b) ارائه کرده، مثلث جبری ارائه داده که امروز به نام مثلث خیام – پاسکال معروف است، دقیق‌ترین تقویم بشری را (زیج جلالی) همین تقویمی که ما از آن استفاده می‌کنیم قرارهایمان را با آن تنظیم می‌کنیم را تدوین کرد، روش توزین اجسام در آب ارائه کرده و کلی کار علمی مهم دیگر، با این حال امروز ما همه او را در درجه اول به نام شاعر می‌شناسیم.

حکیم عمر خیام نیشابوری معروف ترین چهره ایرانی در مغرب زمین است، ترجمه‌ای که فیتز جرالد در ۱۸۵۹ از اشعار خیام منتشر کرد او را به چنان شهرتی رساند که معمولاً خیام را در کنار هومر، شکسپیر، دانته و ویرژیل یکی از ۵ شاعر بزرگ تاریخ می‌دانند.

در انگلیس، آمریکا، آلبانی و تونس هتل‌هایی به نام حکیم عمر خیام به دلیل شهرت جهانی او ساخته شده است و همچنین در بخارست پایتخت رومانی یک میدان نیز به نام خیام وجود دارد، از طرفی ناسا یکی از آتشفشان های ماه و نیز یک سیارک را به نام حکیم خیام نامگذاری کرده است.

حکیم عمر خیام نیشابوری تا به حال ۴ بار توسط هالیوود فیلم شده است دو تایشان فیلم صامت بوده در سال ۱۹۲۲ و ۱۹۲۵ یکی شأن خیلی تازه است نگهدارنده «افسانه عمر خیام» که سال ۲۰۰۵ به کارگردانی کیوان مشایخی ساخته شده و معروف ترین از همه، ماجراهای عمر خیام ۱۹۵۷ که در آن کورنل وایلد، ستاره فیلم‌های کلاسیک دهه ۵۰ هالیوود نقش خیام را بازی کرد.

متأسفانه در ماه‌های گذشته مجموعه تلویزیونی حشاشین که در ماه مبارک رمضان امسال توسط رسانه‌های مصری با بودجه‌ای بیش از ۱۳ میلیون دلاری منتشر شد، دارای سوگیری‌های فراوانی در مورد شخصیت حکیم عمر خیام نیشابوری داشته به گونه‌ای که جایگاه رفیع این حکیم پرآوازه را به سخره گرفته است.

بیراهه رفتن سریال حشاشین در باب شخصیت حکیم عمر خیام نیشابوری

سید حسن رضوی، رئیس انجمن نویسندگان عالی مقام نیشابوری در این رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و شاعر رباعی‌سرای ایرانی از جمله کاراکترهای این نمایش است که متأسفانه با دیدگاهی مغرضانه، فردی عیاش را به تصویر می‌کشد که هیچ چیز در دنیا برایش اهمیتی ندارد و فقط در پی عیش و نوش و خوشگذرانی بوده است! ادعایی بسیار نابخردانه و رذالت‌بار در حق مردی که افتخار جهانیان است.

وی افزود: بیراهه رفتن سریال الحشاشین مصری در پرداختن به شخصیت خیام از همان ابتدا مشخص است و انگار نویسنده این فیلم از جایگاه علمی خیام نیشابوری اطلاعی ندارد.

رئیس انجمن نویسندگان عالی مقام نیشابوری بیان کرد: عجیب است که برخی بر این باورند که وقتی شاعری همچون خیام می‌گوید «می نوش که عمر جاودانی این است» و یا سایر شعرای ایرانی وقتی در اشعارشان از واژه‌هایی همچون می، مطرب، ساقی، شراب بهره می‌گیرند؛ فقط معنای ظاهری را در می‌یابند که در شعر می‌تواند معانی دیگری نیز به خود بگیرد.

رضوی ابراز کرد: عوامل ساخت این سریال با چه گستاخی، خیامی خوشگذران را به تصویر می‌کشند که در زمانه خویش، جانشین ابن‌سینا بود! حکیمی که بزرگترین پزشک دربار سلجوقیان بوده و در ریاضیات خدمات بی‌نظیری به جهانیان عرضه کرده است؛ حتی در امر فلسفه هر چند که رساله‌های کوتاهی به نگارش درآورده اما از همان اندک مطالب نیز می‌توان مبانی کلی حکمت اسلامی را دریافت کرد.

وی گفت: قطعاً مسؤولان و متولیان فرهنگی کشورمان می‌دانند که در دوران جنگ روایت‌ها هستیم که در این امر بایستی همانند دوران دفاع مقدس از جان و دل برای آن کار کرد، اما به نظر می‌رسد دیگران با جعل روایات و تحریف تاریخ گوی سبقت ربوده و شاید تا چند سال دیگر همانگونه که مولانا و نظامی را از ایرانیان جدا کردند؛ سعدی، عطار، شبستری، خواجوی کرمانی و حافظ و غیره را هم با تحریف و جعل حقیقت، چهره‌ای متفاوت‌تر از آنی که هستند ارائه دهند!

خیام از آفرینش سوال کرده و آفرینش برایش شگفتی دارد

قدم علی سرامی نویسنده، شاعر و پژوهشگر ایرانی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: یکی از شگردهای خیام این است که قالب قصیده به معنای پرگویی را کنار گذاشته و در قالب کوتاه رباعی سخن گفته است.

وی افزود: خیام در قبال عالم حیرت‌انگیز می‌گوید بدان که نمی‌دانی خداوند جهان را برای ائتلاف همگانی خلق کرده است و نباید خیام را از بابت چیزهایی که اطلاع ناقص داریم او را کوچک بکنیم و تأثیرات امروزی او را در افکار جهانیان کم جلوه بدهیم.

عضو هیأت امنای بنیاد فردوسی با اشاره به مضمون یک حدیث قدسی که اولیای الهی، نوامیس حق‌اند، در خصوص ماهیت این افراد باید با دقت سخن گفت با بیان اینکه خیام می‌گوید به ظاهر زندگی افراد قضاوت نکنید، تصریح کرد: چطور یک آدم بی‌سواد که امکان تهذیب نفس کمتری دارد به خدا اعتقاد دارد آن وقت که خیام عالم به دانش زمانه بوده است آن وقت او می‌آید که کار ناشایستی بکند.

این استاد دانشگاه افزود: یکی از اساسی‌ترین حرف‌های خیام به من و شما این است که زیاد تند نرویم و اگر حرف حسابی داریم آن را برای جهانیان بیان کنیم.

وی به یکی از دیدگاه‌های خیام در خصوص هجرت انسان‌ها پرداخت و گفت: منظر دیگری که موجب هجرت بعضی از افراد در رباعیات شده است این بوده که خیام از آفرینش سوال کرده و آفرینش برایش شگفتی دارد.

حکیم عمر خیام بی‌شک از ارزشمندترین دانشمندان و ادیبان ایران زمین است

مرتضی آخرتی، شاعر و نویسنده نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: حکیم عمر خیام بی‌شک از ارزشمندترین دانشمندان و ادیبان ایران‌زمین است که آثار علمی و ادبی‌اش هنوز هم در بسیاری از مناطق جهان مورد نظر و محل توجه خردمندانِ عالم است.

وی افزود: در مقام ممتاز خیام همین بس که به روایت میراث مکتوب تاریخ و ادب پارسی، وی به حکم حکمت برازنده‌اش بی‌آنکه حکومتی باشد، حکم داشته تا دوشادوش ملک‌شاه سلجوقی با او هم تخت می‌نشسته است.

این نویسنده بیان کرد: آبرویِ خیام در نیشابور به قدری بوده که حکیم سناییِ غزنوی برای گره‌گشایی در مشکل پیش آمده‌اش تقاضانامه‌ای به او نوشته و میانجی‌گری او را استمداد می‌کند. همچنین به قول مقالات شمس، امام محمّد غزالی از سرآمدان فقه و کلام و حکمت و معرفت، اشارات ابوعلی‌سینا را پیش خیام خط می‌برده است.

بررسی همه جانبه احوال و آثار خیام و شناخت دقیق شخصیت وی در ابعاد و وجوه مختلف آن کاری اساسی و امری ضروری است تا از رهگذر چنین تحقیقات دقیق و عمیقی ما را به رمز و راز شخصیت جامع الاطراف خیام و شرایط و زمینه‌های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی پرورش وی در دامن فرهنگ پربار ایرانی-اسلامی و چگونگی باز آفرینی آن رهنمون سازد.

نکوداشت هر ساله این دانشمند بزرگ عالم اسلام در ۲۸ اردیبهشت، فرصت مغتنمی است که از دانش و نگرش خیام که نیاز دنیای امروز است و شرایط اخیر حاکم بر جهان اهمیت آن را دو چندان ساخته، بهره جسته و قدر امروز را بیشتر بدانیم.

مراسم گرامیداشت حکیم عمر خیام نیشابوری به زمان دیگری موکول شد

لازم به ذکر است امروز برخلاف سال‌های گذشته به دلیل وقوع سیلاب و بارش باران و تگرگ شدید در شهر نیشابور بنا به دستور ستاد بحران استان و شهرستان ویژه برنامه‌های مراسم گرامیداشت حکیم عمر خیام نیشابوری لغو و به زمان دیگری موکول شده است.

مهدی دونده، معاون استاندار و فرماندار نیشابور در این رابطه اظهار کرد: با وجود برنامه ریزی صورت گرفته برای اجرای ویژه برنامه‌های روز ملی حکیم عمر خیام نیشابوری در شهرستان نیشابور اما به دلیل شرایط آب و هوایی برنامه‌های این بزرگداشت به طور کامل لغو و به زمان دیگری موکول شده است که به اطلاع عموم مردم خواهیم رساند.