خبرگزاری مهر، گروه مجله - فاطمه برزویی: سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب امروز (شنبه) تمام می‌شود؛ نمایشگاهی که بعضی غرفه‌های آن علاوه بر فروش کتاب، سنت‌ها و فرهنگ‌های محلی و روستایی را به مخاطبان عرضه می‌کردند. از میان هشت غرفه روستایی در این نمایشگاه دو غرفه از سیستان و بلوچستان آمده بودند؛ یک غرفه روستایی از سرزمین سیستان و غرفه روستایی دیگر از دیار بلوچستان.
سعی داشتند در کنار ادبیات، فرهنگ محلی خود را نیز به بازدیدکنندگان معرفی کنند. غرفه روستای «ژاله‌ای» اولین غرفه در بخش روستایی نمایشگاه است. بالای در ورودی‌اش نوشته شده است: «قدم وَر چَش!» به گمانم یعنی «قدمتان روی چشم!» غرفه‌ای کوچک و دنج که به زیبایی زینت داده شده، اهالی‌اش لباس‌های محلی پوشیده‌اند و با صبر و حوصله درباره سیستان، روستا و غرفه‌شان با مهمانان خود حرف می‌زنند.
۲۰ کتاب از روستای ژاله‌ای
مسؤول غرفه خودش را «محبوبه نیک نظر» معرفی می‌کند. او که ۱۵ سال در روستای خودشان معلم و مربی مهد کودک بوده می‌گوید از یک جایی به بعد تصمیم گرفته علاوه بر فعالیت آموزشی که با کودکان داشته برای نوجوانان فضایی را در نظر بگیرد تا بتوانند دوباره به سمت کتاب و کتابخوانی سوق پیدا کنند.
نیک‌نظر سراغ فعالیت‌هایی نظیر ترویج کتابخوانی، نشست‌های بلند خوانی، شاهنامه خوانی و … می‌رود. شاهنامه یکی از معروف‌ترین آثار جهانی و فاخر ادبیات فارسی است؛ اما شاید همه ایرانی‌ها، حتی آنها که اهل مطالعه هستند و سالانه به نمایشگاه کتاب سر می‌نند درست و حسابی خبر نداشته باشند که سرزمین سیستان در شاهنامه چه اهمیت ویژه‌ای دارد؛ جایی که بسیاری از اتفاقات مهم این شاهکار ادبی در آن به وقوع می‌پیوندد.
خطه رستم
حالا که خانم نیک‌نظر در غرفه روستای سیستان، اسم شاهنامه را آورده بد نیست یادآوری کنیم رستم، پهلوان شناخته شده و اسطوره ایران زمین از همین خطه یعنی سیستان سر بر آورده است. حکیم توس، در شاهنامه از این سرزمین با نام‌های زابلستان، سجستان، نیمروز هم یاد کرده است.
اگر همت خواندن شاهنامه را داشته باشید حتماً خواهید دیده رستم چقدر دغدغه سیستان را داشته است تا جایی که در یکی از گفت‌وگوهایش با اسفندیار می‌گوید نگرانی‌اش این است که پس از مرگش دیگر سیستان حامی ندارد.
سیستان منطقه‌ای است که لباس، گویش و رقص محلی خودش را دارد اما تمامی اینها به نسل جدید کمتر منتقل شده است و بیشتر کودکان فارسی صحبت می‌کنند. نیک‌نظر شاهنامه‌خوانی را رواج داده و حالا به تأثیری که این فعالیت‌ها روی بچه‌ها گذاشته و می‌گذارد اشاره می‌کند؛ به اینکه چقدر کودکان در کنار این فعالیت‌ها آرام‌تر شده‌اند و خانواده‌ها تا چه اندازه از این کارگاه‌ها آنان استقبال می‌کنند.
این مربی خوش‌ذوق درباره اینکه فقط در روستای خودشان ۲۰ کتاب چاپ شده است می‌گوید: «ما نویسندگان زیادی داریم؛ اما بنا به دلایل مختلف نتوانستند کتاب‌های خود را به چاپ برسانند. به همین دلیل هم در حد نوشته‌ای در دفترچه و مطالبی شبیه به یادداشت باقی مانده است.»
او توضیح می‌دهد سیستان منطقه‌ای است که لباس، گویش و رقص محلی خودش را دارد اما تمامی اینها به نسل جدید کمتر منتقل شده است و بیشتر کودکان فارسی صحبت می‌کنند. رقص محلی سیستانی‌ها رقص شمشیر است که بازسازی صحنه‌ای از جنگ بین رستم و سهراب دو قهرمان شاهنامه است. «غلامعلی رئیس الذاکرین» نیز پدر گویش سیستانی است.
اینجا؛ زابل...
در غرفه «ژاله‌ای» عکس تعدادی از شهیدان روستا به علاوه تصاویری از «غلامرضا عمرانی» نویسنده بزرگ سیستانی و دیگر نویسندگان به چشم می‌خورد. «اینجا زابل» اثر معروف این نویسنده است که می‌گویند فرصت دوباره زیستن در تاریخ کهن این خطه را به خواننده خود می‌دهد.
خامه دوزی‌های سیستانی یکی دیگر از مواردی است که به این غرفه زینت بخشیده و نگاه را به خود جلب می‌کند. نیک نظر درباره خامه دوزی‌ها توضیح می‌هد: «تمام رومیزی‌های غرفه خامه دوزی سیستان و از نخ خام ابریشم است. این نخ آن قدر ظریف است که اگر پشت و روی کار را ببینید اصلاً متوجه تفاوتش نمی‌شوید. این آثار از لحاظ قیمتی گران هستند. خامه دوزی به صورت تخصصی متعلق به سیستان و منطقه نیمروز است.»
یک آویز در غرفه گذاشته‌اند که به نظر می‌رسد آن هم از آثار دستی این منطقه است. نیک‌نظر می‌گوید: «این یکی نیز از کارهای هنری و سنتی است که با میخک درست شده است.» بعد هم به پارچه‌ای خوش رنگ و لعاب اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «این پارچه‌ای که می‌بینید پارچه‌ای است که قدیم‌ها، زمانی که مراسم عروسی داشتیم در سینی می‌گذاشتند و حنا و وسایل عروسی را در آن قرار می‌دادند.»
«لوبتک» عروسک جهانی سیستانی
لوبتک، عروسک‌های محلی سیستانی است که ثبت جهانی شده و در غرفه هم برای بازدیدکنندگان جالب توجه است. عروسکی که با یک چوب دو شاخه و مقداری پارچه درست می‌شود و از جمله کارهای هنری، قدیمی و محبوب استان سیستان و بلوچستان است.
با همه این رنگ و لعاب‌ها مثل بعضی از غرفه‌ها ریخت و پاش آن چنانی نکرده‌اند. نیک نظر درباره لوبتک‌های موجود در غرفه خودشان توضیح داد که این عروسک‌ها برای ده سال پیش است؛ آن زمان مادربزرگ یکی از دوستانش آنها را درست کرده بود و حالا سرنوشت پای لوبتک‌ها را به غرفه‌ای در نمایشگاه کتاب در قلب تهران کشانده است.
با وجود این قناعت‌ها نیک‌نظر درد دل می‌کند که مانده بودند برای هزینه‌های چاپ بروشور چه کنند و کم مانده بود دستشان در پوست گردو بماند؛ اما ساعات آخر اداره کل میراث فرهنگی شهرستان زابل هزینه‌ها را تقبل می‌کند و حالا آنها به راحتی می‌توانند آثار تاریخی، صنایع دستی غذای محلی خود را به بازدیدکنندگان ارائه دهند.
سرزمین کهن
غرفه روستای ژاله‌ای مجسمه‌هایی نمادین مانند اولین چشم مصنوعی جهان را نیز در خود داشت. اولین و قدیمی‌ترین چشم مصنوعی جهان مربوط به یک زن ۲۵ الی ۳۰ ساله است. این چشم در پی اکتشافات باستان شناسی در شهر سوخته پیدا شده بود و بر اساس مطالعات باستان شناسی احتمالاً جسد این زن قدمتی بالغ بر ۵ هزار ساله دارد.
نشانه‌هایی از اولین بازی‌های فکری جهان هم در این غرفه قدمت و کهن‌سالی این خطه را به رخ می‌کشید. بنا بر آنچه اخیراً اعلام شده، سه بازی فکری مربوط به جنوب شرق ایران به عنوان کهن‌ترین بازی‌های فکری جهان شناخته می‌شوند. «بازی باستانی شهر سوخته» که به بازی «مار و دم» هم شهرت دارد و از جنس چوب آبنوس بوده و دارای مهره‌های منحصر به فرد خود است.
گستردگی استان سیستان و بلوچستان بسیار زیاد است. مردم باید بدانند وقتی بلوچستان را سیل می‌برد ما در سیستان از خشکسالی نمی‌دانیم چه کنیم! بازی فکری «جیرفت» که از جنس سنگ و متعلق به عصر مفرغ است و این یعنی حدود پنج هزار سال قدمت دارد. سومین بازی هم بخشی از بازی فکری «تپه پیرزال سیستان» است که متعلق به عصر مفرغ و از جنس گل رس است که تعدادی از مهره‌هایش در کاوش‌های باستان شناسی ۱۴۰۱ کشف شده‌اند.
نیک نظر در پایان تاکید می‌ند بیشتر افراد تا اسم سیستان و بلوچستان را می‌شوند فکرشان سمت سوخت‌بری و قاچاق می‌رود اما این تمام واقعیت نیست: «گستردگی استان سیستان و بلوچستان بسیار زیاد است. مردم باید بدانند وقتی بلوچستان را سیل می‌برد ما در سیستان از خشکسالی نمی‌دانیم چه کنیم! این خطه فرهنگ و آداب و رسوم متفاوتی در خود دارد و خیلی‌ها نمی‌دانند فرهنگ و آداب و رسوم سیستانی‌ها و بلوچستانی‌ها بسیار متفاوت است.»
با همه اینها نمایشگاه کتاب را فرصت بسیار خوبی می‌داند؛ فرصتی که در آن توانسته سیستان را به بازدیدکنندگان و افراد بیشتری معرفی کند.
نظر شما