غوغای ریزگردها در آسمان اصفهان/ بودجه‌ای که کفاف مقابله نمی‌دهد

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها- ندا سپاهی: هوای شهر اصفهان چهارم تیرماه در شرایط خطرناک با شاخص آلایندگی ۵۰۰ قرار گرفت. وضعیتی که البته اداره کل هواشناسی از یک هفته قبل از وقوع پدیده درباره آن دو هشدار صادر کرد اما از سوی مسؤولان استانی چندان جدی گرفته نشد و این در حالی است که طی سال‌های اخیر، تابستان نصف جهان با آلودگی هوا عجین شده و هجوم ریزگردها از داخل و خارج این دیار، نفس شهر را به شماره می‌اندازد.

استان اصفهان در احاطه بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار منطقه بیابانی است که ۱.۵ میلیون هکتار آن به کانون‌های بحرانی تا فوق بحرانی گردوغبار تبدیل شده است. اگر چه تاکنون گفته می‌شد که استان اصفهان ۱۴ کانون بحرانی گردوغبار دارد اما هجوم ریزگردها طی روزهای اخیر از مناطقی بوده که به اذعان کارشناسان تا پیش از این به عنوان نواحی مستعد خیزش گردوغبار شناخته نمی‌شد.

طغیان ریزگردها در شعاع ۱۰ کیلومتری شهر اصفهان

در همین ارتباط لیلا امینی رئیس مرکز پیش‌بینی و مخاطرات جوی اداره کل هواشناسی استان اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: بررسی‌ها حاکی از فعالیت کانون‌های گردوخاک در شعاع ۱۰ کیلومتری مرکز شهر اصفهان طی روز دوشنبه چهارم تیرماه بود.

وی خاطرنشان می‌کند: باید توجه داشت که طی روزهای اخیر غلظت ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون (pm10 - ذرات گردوغبار) نسبت به ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون بالاتر بوده و این درحالی است که فاصله منشأ این ذرات به مرکز شهر اصفهان نسبت به ذرات معلق pm2.5 کمتر است.

رئیس مرکز پیش‌بینی و مخاطرات جوی اداره کل هواشناسی استان با تاکید بر اینکه بررسی‌ها از شکل‌گیری کانون‌های جدید گردوغبار در شعاع ۱۰ کیلومتر شهر اصفهان حکایت دارد، می‌افزاید: خشکسالی‌های مکرر و برداشت‌های نامناسب از مخازن آبی عاملی برای به وجود آمدن این کانون‌ها شده که کلان‌شهر اصفهان و حواشی آن را در بر گرفته است.

امینی تصریح می‌کند: احتمال می‌دهیم این کانون‌ها بیشتر، شعاع ۱۰ کیلومتر شرق و شمال کلانشهر را در برگرفته است؛ کانون‌های جدیدی که حتی پیش از این شناسایی نشدند.

وی با بیان اینکه خشکی رودخانه زاینده رود در مناطق شرقی استان می‌تواند یکی از عوامل خیزش گردوخاک باشد، می‌گوید: غیر از آن نیز در شرق اصفهان مناطق داخلی‌تر هم کانون گردوغبار شده است.

رئیس مرکز پیش‌بینی و مخاطرات جوی اداره کل هواشناسی استان اصفهان با بیان اینکه منشأ گردوغبار روزهای اخیر مناطق کویر استان‌های سمنان و قم نبوده است، خاطرنشان می‌کند: منشأ گردوغبار دیروز در اصفهان فرا استانی نبوده است و از سمت دشت سجزی و درون شعاع اصفهان بوده است.

بحرانی‌ترین کانون گردوغبار بیخ گوش اصفهان

بیابان سجزی با ۴۳ هزار هکتار وسعت بیخ گوش شهر اصفهان یکی از بحرانی‌ترین کانون‌های گردوغبار است که بر اثر فعالیت غیراصولی معادن و کوره‌های آجرپزی به مرکز اصلی تولید ریزگرد تبدیل شده است.

بر اساس مطالعات دانشگاهی میزان فرسایش بادی سالیانه در سجزی ۷۰ تُن در هکتار است در حالی که مقدار مجاز برای این پدیده یک تُن است، از طرفی اکوسیستم شکننده این منطقه حرکت گرد و غبار به سوی اصفهان را تشدید کرده است.

وزش بادهای شرقی غربی در سجزی بویژه در تابستان گرد و غبار این منطقه بیابانی را به سمت شهر اصفهان می‌آورد که پس از ترکیب با ریزگردهای ناشی از ترافیک، صنعت و سوخت‌های فسیلی سلامت مردم را بشدت تحت تأثیر قرار داده است.

سجزی در گذشته نه‌چندان دور دارای مرغزار و چمن زارهای طبیعی بود اما خشکسالی، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب‌های زیرزمینی، شور شدن آب‌های سطحی و زیرزمینی، بهره‌برداری غیر اصولی از اراضی گچی و رهاسازی باطله‌های معدنی و از بین رفتن سنگفرش حفاظتی سطح خاک، این دشت را در مدت زمان کوتاهی به یکی از کانون‌های اصلی تولید ریزگردها تبدیل کرده است.

به طوری که علی محمد طهماسبی بیرگانی دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار در بازدید تیرماه سال گذشته از دشت سجزی و فعالیت کوره‌های غیرمجاز گچ و آجر، این منطقه را یکی از بحرانی‌ترین کانون‌های گردوغبار کشور عنوان کرد.

وجود ۲ میلیون و ۷۴۰ هزار هکتار مناطق غبارخیز در اصفهان

بنا به گفته دبیر ستاد ملی مقابله با گردوغبار، استان اصفهان حدود ۲ میلیون و ۷۴۰ هزار و ۱۶۶ هکتار مناطق غبار خیز دارد که میزان گردوغبار تولیدی این مناطق ۳۶۸ هزار و ۲۸۱ تُن در سال برآورد می‌شود که دشت سجزی یکی از آنهاست.

پیش تر، ابوطالب امینی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان در کارگروه مقابله با گردوغبار که تیرماه سال گذشته برگزار شد از وجود ۲۵ هزار هکتار کانون بحرانی در شرق اصفهان در منطقه سجزی خبرداده و گفته بود منابع طبیعی استان طی سالیان گذشته توانسته در سطح ۱۲ هزار هکتار عملیات بیولوژیک انجام دهد اما همچنان ۱۰ هزار هکتار دیگر کانون فوق بحرانی در این منطقه وجود دارد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با اشاره به اینکه اعتبارات بیابان زدایی در شرق اصفهان در سال ۱۳۸۸ حدود ۲۰ میلیارد تومان بود، افزود: در حالی که اعتبارات مصوب ما در سال ۱۴۰۰ حدود ۷.۵ میلیارد تومان بوده که فقط سه میلیارد آن را دریافت کردیم و این در حالی است که کانون‌های بحرانی گردوغبار اصفهان سالانه ۵۰ هزار هکتار افزایش می‌یابد.

بودجه‌ای که کفاف مقابله با ریزگردها را نمی‌دهد

در همین ارتباط، مهدی سلطانی رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان با بیان اینکه سال ۱۴۰۲ حدود ۱۶ میلیارد تومان اعتبار برای مقابله با گردوغبار دریافت کردیم، به خبرنگار مهر می‌گوید: استان اصفهان ۱.۵ میلیون هکتار کانون گردوغبار بحرانی دارد و این در حالی است که اگر بخواهیم در یکهزار هکتار نهال کاری انجام دهیم ۲۸ میلیارد تومان پول نیاز دارد.

وی با اشاره به اینکه طی سالیان گذشته تاکنون حدود ۳۰۰ هزار هکتار جنگل دست کاشت در کانون‌های بحرانی استان ایجاد شده است، خاطرنشان می‌کند: هم اینک یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار دیگر کانون بحرانی گردوغبار وجود دارد که لازم است انواع عملیات مقابله با بیابان زایی شامل نهال کاری و … در آنها انجام شود.

رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان خاطرنشان می‌کند: با وجود یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار کانون بحرانی گردوغبار در اصفهان، کُل اعتباری که سال گذشته به ما داده شد به اندازه اجرای ۵۰۰ هکتار پروژه نهال کاری بود.

سلطانی با بیان اینکه ۱۶ میلیارد تومان اعتبار کفاف هزینه‌های مقابله با کانون‌های گردوغبار استان را نمی‌دهد، می‌افزاید: سال گذشته ۹۱ درصد از اعتباراتی که برای مقابله با بیابان‌زایی پیش بینی شده بود تخصیص داده شد در حالی که مبلغ کل اعتبار ۱۸ میلیارد تومان بود و این میزان اعتبارات برای مقابله با ریزگرد کفایت نمی‌کند.

سجزی- نائین یکی از ۱۴ کانون بحرانی گردوغبار اصفهان

رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان با بیان اینکه منشأ ریزگردهای چهارم تیرماه و روزهای گذشته، مربوط به خود استان است، خاطرنشان می‌کند: تاکنون در سطح استان اصفهان ۱۴ کانون بحرانی گردوغبار شناسایی شده است اما علت آلودگی هوای روز گذشته که شاخص آلایندگی در شهر اصفهان بالا رفت مربوط به مسیر سجزی- نائین است که در آن محدوده کانونی شکل گرفته و وزش باد باعث خیزش و انتشار ریزگردها تا مناطق مرکزی اصفهان شده است.

سلطانی با بیان اینکه ریزگردهای اخیر منشأ خارج از استان ندارد، می‌افزاید: پیش‌تر درخصوص کانون سجزی- نائین مطالعه داشتیم و جزو کانون‌های بحرانی اصفهان محسوب می‌شود؛ این کانون ریزگرد به تازگی تشکیل نشده است اما شدت ریزگردی را که طی روزهای اخیر شاهد هستیم تاکنون از این منطقه ندیده بودیم.

وی با بیان اینکه باید شرایط کنونی این کانون به طور خاص بررسی و اطراف آن کنترل شود، اضافه می‌کند: به طور معمول، عمده عوامل بیابان زایی تداوم خشکی، کاهش بارش، از بین رفتن پوشش گیاهی، تخصیص ندادن پساب‌ها و حقابه تالاب‌ها همه دخیل است.

کنترل ریزگردها مستلزم تخصیص اعتبار کافی در زمان مناسب

رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی استان با اشاره به اینکه طی سالیان گذشته در دشت سجزی حدود ۱۲ هزار هکتار نهال کاری انجام شده، تصریح می‌کند: برای کنترل کانون‌ها و جلوگیری از بروز اتفاقاتی که روزهای اخیر شاهد هستیم، باید اعتبار کافی باشد و در فصل مناسب داده شود؛ فصل مناسب یعنی از مهر ماه به بعد این مناطق را نهال کاری، بذرپاشی و آبیاری کنیم، احداث گورآب‌ها را داشته باشیم و اجرای سایر اموری که می‌تواند از حرکت گردوخاک‌ها جلوگیری کند.

سلطانی خاطرنشان می‌کند: شاید توان استان برای مقابله با ریزگرد به اندازه حجم این کانون‌ها نباشد اما می‌توان در برابر کانون‌هایی که به تازگی تشکیل می‌شود، اقداماتی کرد؛ برای مثال تا امروز فعالیت کانون سجزی- نائین به این شکل نبود که چنین فاجعه‌ای به بار بیاورد اما می‌شود در همین مناطق متمرکز شد و عملیات اصلاحی انجام داد ولی باید اعتبار در زمان مناسب تخصیص یابد نه در زمانی که فصل کار نیست و نمی‌شود برنامه ریزی مناسب داشت.

وی با بیان اینکه شروع این اقدامات در گرو اعتبارات است، می‌گوید: در حال حاضر اعتبارات ۱۴۰۳ به دستگاه‌ها ابلاغ نشده است و از رقم بودجه مقابله با بیان زایی و گردوغبار استان در سال جاری اطلاعی نداریم.

به گزارش مهر، بنابر مطالعات انجام شده، وسعت کانون‌های گردوغبار استان در دهه ۸۰ خورشیدی، ۷۰۰ هزار هکتار بود اما اکنون بیش از ۲ برابر شده و کنترل شیب تند بیابان زایی مستلزم تأمین اعتبارات مناسب است.