غیبت ۱۱۸ کشور در حکمرانی جهانی هوش مصنوعی

به گزارش خبرنگار مهر؛ در دهه‌های اخیر، هوش مصنوعی (AI) به یکی از ابزارهای کلیدی تحول در بسیاری از جنبه‌های زندگی بشر تبدیل شده است. این فناوری نوظهور با قابلیت‌های خود توانسته است افق‌های جدیدی را در حوزه‌های علمی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بگشاید. از بهبود سیستم‌های بهداشتی و درمانی گرفته تا افزایش کارایی در مدیریت منابع طبیعی، هوش مصنوعی نقش بی‌بدیلی در ایجاد نوآوری و توسعه پایدار ایفا می‌کند.

با این حال، همان‌طور که این فناوری فرصت‌های بیشماری را برای بشریت به ارمغان می‌آورد، چالش‌ها و خطرات قابل توجهی نیز در پی دارد. این مخاطرات می‌توانند به طور مستقیم بر حقوق بشر، دموکراسی و حکمرانی تأثیرگذار باشند و موجب ایجاد شکاف‌های فناورانه و اجتماعی شوند؛ شکاف‌هایی که عدم توزیع عادلانه منافع این فناوری را به دنبال دارد.

از همین روی، ضرورت تدوین یک چارچوب حکمرانی جهانی برای هوش مصنوعی، واقعیتی اجتناب‌ناپذیر است. این چارچوب نه‌تنها باید به مدیریت خطرات ناشی از هوش مصنوعی بپردازد، بلکه باید تضمین کند که منافع این فناوری نوظهور به شکلی عادلانه و همه‌جانبه در سراسر جهان توزیع شود. در این راستا، سازمان ملل متحد با توجه به نقشی که به عنوان یک نهاد بین‌المللی فعال در زمینه هماهنگی میان کشورها و جوامع جهانی ایفا می‌کند، در تلاش است تا چارچوبی برای حکمرانی جهانی هوش مصنوعی ارائه دهد.

سازمان ملل متحد برای پیش‌برد این هدف راهبردی، سال گذشته یک هیئت مشورتی ۳۹ نفره برای بررسی مسائل مربوط به حکمرانی بین‌المللی هوش مصنوعی تشکیل داد. این هیئت مشورتی طی روزهای اخیر گزارش نهایی خود در خصوص حکمرانی جهانی هوش مصنوعی را به همراه توصیه‌هایی برای رسیدگی به خطرات مرتبط با این فناوری و شکاف‌های موجود در حکمرانی آن با عنوان «حکمرانی هوش مصنوعی برای بشریت» ارائه کرد.

گزارش هیئت مشورتی هوش مصنوعی سازمان ملل به دنبال تحلیل وضعیت موجود حکمرانی هوش مصنوعی در سطح بین‌المللی، شناسایی شکاف‌های موجود و ارائه راهکارهایی برای تقویت همکاری‌های جهانی است. این گزارش همچنین به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های هوش مصنوعی می‌پردازد و با تأکید بر نیاز به چارچوب‌های جهانی، بر اهمیت هماهنگی بین‌المللی و پیاده‌سازی مؤثر چارچوب‌ها تأکید می‌کند. خبرنگار مهر در این گزارش به مرور مفاد و پیشنهادات کلیدی سازمان ملل در زمینه حکمرانی هوش مصنوعی می‌پردازد.

نیاز به حکمرانی جهانی هوش مصنوعی

همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، در دهه‌های اخیر، هوش مصنوعی به عنوان یک فناوری تحول‌ساز توانسته است در حوزه‌های مختلف علمی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی نقشی پررنگ ایفا کند. با این حال، ویژگی‌های منحصر به فرد این فناوری، از جمله قدرت و سرعت آن در پردازش داده‌ها و تصمیم‌گیری‌های خودکار، ضرورت تدوین چارچوب‌های جامع و منسجم حکمرانی جهانی را برجسته ساخته است. بر اساس گزارش «حکمرانی هوش مصنوعی برای بشریت»، دلایل مختلفی برای نیاز به حکمرانی جهانی هوش مصنوعی مطرح شده است که در ادامه برخی از این دلایل مورد بررسی قرار می‌گیرند.

۱. طبیعت فرامرزی و تأثیر جهانی هوش مصنوعی

هوش مصنوعی به دلیل ساختار و کاربردهای چندمنظوره خود، فراتر از مرزهای ملی عمل می‌کند. به طور کلی، داده‌ها و منابع مورد نیاز برای توسعه و آموزش سیستم‌های هوش مصنوعی از سراسر جهان جمع‌آوری می‌شوند. همچنین، هوش مصنوعی به شکلی فزاینده به عنوان یک فناوری عمومی، در بسیاری از کشورها و صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد. این طبیعت جهانی باعث می‌شود که تصمیمات مرتبط با توسعه، استقرار و استفاده از این فناوری، اثرات گسترده‌ای فراتر از مرزهای ملی داشته باشند. از همین روی و بر اساس دیدگاه کارشناسان سازمان ملل، حکمرانی ملی و منطقه‌ای به تنهایی قادر به پاسخگویی تمام چالش‌های موجود نیست و به یک چارچوب حکمرانی جهانی نیاز است که به‌طور جامع به این موضوع بپردازد.

۲. تمرکز قدرت و ثروت در حوزه هوش مصنوعی

سرعت پیشرفت هوش مصنوعی باعث شده است که مناطق خاصی از جهان، به‌ویژه برخی کشورها و شرکت‌های بزرگ، کنترل بیشتری بر توسعه و استفاده از این فناوری داشته باشند. متخصصان بر این عقیده‌اند که این تمرکز قدرت و ثروت می‌تواند باعث افزایش نابرابری‌ها و شکاف‌های دیجیتال شود. بر اساس متن گزارش، اگر حکمرانی مناسبی بر هوش مصنوعی وجود نداشته باشد، تنها تعداد محدودی از کشورها، شرکت‌ها و افراد از منافع آن بهره‌مند می‌شوند و سایرین از این فناوری بی‌بهره می‌مانند. از همین روی، نیاز به حکمرانی جهانی احساس می‌شود تا از تقسیم عادلانه منافع هوش مصنوعی اطمینان حاصل شود و از تبدیل شدن آن به ابزاری برای افزایش نابرابری ممانعت به عمل آید.

۳. فقدان کنترل و پیش‌بینی‌پذیری کامل بر خروجی‌های هوش مصنوعی

یکی از ویژگی‌های بارز هوش مصنوعی، عدم امکان درک و پیش‌بینی همه خروجی‌های آن به صورت دقیق است. پیچیدگی و خودکار بودن برخی از سیستم‌های هوش مصنوعی، باعث می‌شود که حتی توسعه‌دهندگان آن نیز قادر به کنترل کامل و پیش‌بینی آینده این سیستم‌ها نباشند. کارشناسان بر این باورند که این وضعیت خطرات زیادی به همراه دارد، به‌ویژه در شرایطی که هوش مصنوعی در حوزه‌های حساس مانند سلامت عمومی، امنیت ملی یا سیستم‌های مالی مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین، چارچوب حکمرانی جهانی باید تضمین کند که توسعه و استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی تحت نظارت و کنترل دقیق هستند و مسئولیت‌پذیری در این حوزه به صورت شفاف تعیین گشته است.

۴. پیامدهای ژئوپلیتیکی و ژئواقتصادی

هوش مصنوعی نه تنها بر جنبه‌های فناورانه و اقتصادی زندگی ما تأثیرگذار است، بلکه پیامدهای ژئوپلیتیکی و ژئواقتصادی گسترده‌ای نیز به همراه دارد. توسعه این فناوری قدرت و ثروت را به صورت جهانی متمرکز کرده و باعث تغییر موازنه‌های قدرت بین‌المللی شده است. با عنایت به بروز این پدیده، برای جلوگیری از تشدید رقابت‌های فناورانه و ایجاد نوعی «مسابقه تسلیحاتی هوش مصنوعی»، تدوین چارچوب حکمرانی جهانی ضروری به نظر می‌رسد. این چارچوب باید اطمینان حاصل کند که هوش مصنوعی به عنوان ابزاری برای ثبات و همکاری بین‌المللی به کار گرفته می‌شود و عاملی برای تشدید رقابت‌های اقتصادی و سیاسی نیست.

۵. خطرات ناشی از ریسک‌های هوش مصنوعی

همان‌طور که در گزارش «حکمرانی هوش مصنوعی برای بشریت» مطرح شده است، فناوری هوش مصنوعی به همراه فرصت‌هایش، ریسک‌ها و خطرات قابل‌توجهی نیز به همراه دارد. از جمله این خطرات می‌توان به مسائل مربوط به بی‌طرفی و تعصبات الگوریتمی، نظارت گسترده، استفاده نادرست از داده‌ها، تشدید نابرابری‌ها و خطرات ناشی از تسلیحات خودکار اشاره کرد. در همین راستا و با توجه به وجود تهدیدات مذکور، لازم است سیستم حکمرانی جهانی به صورت جامع به مدیریت این چالش‌ها بپردازد و چارچوب‌هایی برای تضمین استفاده ایمن، شفاف و عادلانه از هوش مصنوعی تدوین کند.

با مرور ۵ محور مطرح شده، می‌توان نتیجه گرفت که هوش مصنوعی به عنوان یک فناوری پرکاربرد و جهانی، مستلزم یک رویکرد حکمرانی جامع و فراگیر است. کارشناسان بر این عقیده‌اند که حکمرانی ملی یا منطقه‌ای به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی چالش‌های این فناوری باشد و تنها از طریق همکاری‌های بین‌المللی و تدوین چارچوب‌های حکمرانی جهانی می‌توان اطمینان حاصل کرد که هوش مصنوعی به شکلی مسئولانه و به نفع همه مردم جهان توسعه یابد.

شکاف‌های حکمرانی جهانی هوش مصنوعی

در حالی که هوش مصنوعی به سرعت در حال تحول است و کاربردهای آن در زندگی روزمره انسان‌ها هر روز بیش از پیش افزایش می‌یابد، حکمرانی مؤثر بر این فناوری همچنان با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. بر اساس گزارش «حکمرانی هوش مصنوعی برای بشریت»، چندین شکاف و کاستی در حکمرانی جهانی هوش مصنوعی وجود دارد که سبب می‌شود این فناوری به صورت کامل و عادلانه تحت مدیریت قرار نگیرد. این شکاف‌ها به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

۱. شکاف نمایندگی

یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در حکمرانی جهانی هوش مصنوعی، عدم مشارکت و نمایندگی کافی از سوی همه کشورها و مناطق جهان است. بسیاری از کشورهای در حال توسعه و مناطق کم‌درآمد، به‌ویژه در جنوب جهانی، از گفتگوهای بین‌المللی و تصمیم‌گیری‌های مرتبط با حکمرانی هوش مصنوعی کنار گذاشته شده‌اند.

نمودارهای ارائه‌شده در گزارش مذکور نشان می‌دهند که تعداد محدودی از کشورها، به‌ویژه کشورهای صنعتی و پیشرفته، در همه ابتکارات و معاهدات بین‌المللی مربوط به حکمرانی هوش مصنوعی مشارکت دارند. در مقابل، بخش بزرگی از جهان، شامل ۱۱۸ کشور هیچ نماینده‌ای در این گفتگوها ندارند. کارشناسان معتقدند که این وضعیت نه‌تنها باعث نابرابری در تصمیم‌گیری‌ها می‌شود، بلکه موجب نادیده گرفته شدن صدای کشورهای در حال توسعه و نیازهای خاص آن‌ها در مباحث حکمرانی هوش مصنوعی نیز می‌گردد.

۲. شکاف هماهنگی

بر اساس دیدگاه مطرح شده از سوی هیئت مشورتی هوش مصنوعی سازمان ملل متحد، علاوه بر مشکل نمایندگی، فقدان هماهنگی میان نهادهای بین‌المللی و مناطق مختلف جهان نیز باعث می‌شود که رویکردی یکپارچه و هماهنگ برای حکمرانی هوش مصنوعی شکل نگیرد. در حال حاضر، صدها چارچوب، مجموعه اصول و راهنما توسط دولت‌ها، شرکت‌ها، کنسرسیوم‌ها و سازمان‌های بین‌المللی درباره حکمرانی این فناوری تدوین شده است، اما هیچ‌یک از این چارچوب‌ها به تنهایی نمی‌تواند همه مسائل و چالش‌های جهان را پوشش دهد و در نتیجه، حکمرانی جهانی همچنان تکه‌تکه و ناهمگون باقی مانده است.

این شکاف‌ها در هماهنگی باعث شده است که کشورها و سازمان‌ها نتوانند به‌طور مؤثر با یکدیگر همکاری کنند و اقدامات هماهنگ برای جلوگیری از بروز رقابت‌های تکنولوژیک، ایجاد استانداردهای مشترک یا مقابله با تهدیدات جهانی مرتبط با هوش مصنوعی صورت نگیرند.

۳. شکاف اجرایی

محققان مدعی هستند که حکمرانی هوش مصنوعی نه‌تنها به تصمیم‌گیری‌های درست و چارچوب‌های قوی نیاز دارد، بلکه باید از مرحله تدوین اصول و قوانین فراتر رفته و به مرحله پیاده‌سازی و اجرا نیز برسد. این در حالی است که در بسیاری از موارد، چارچوب‌ها و توافقات بین‌المللی به دلیل فقدان مکانیسم‌های اجرایی قوی و تعهدات الزام‌آور، در عمل ناکارآمد باقی می‌مانند.

بر اساس گزارش سازمان ملل، برای افزایش تأثیرگذاری حکمرانی جهانی هوش مصنوعی، لازم است که کشورها و سازمان‌های بین‌المللی به صورت واقعی و ملموس اقداماتی را برای توسعه ظرفیت‌های محلی، ارتقا دانش فنی و حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط انجام دهند. همچنین، ایجاد سازوکارهایی برای پاسخگویی و شفافیت در استفاده از سیستم‌های هوش مصنوعی و اجرای اصول حکمرانی برای تحقق اهداف تعیین شده در این راستا، بسیار ضروری و حیاتی است.

بی‌شک نبود نمایندگی جهانی، شکاف هماهنگی و چالش اجرای مؤثر سیاست‌های اتخاذ شده ذیل حکمرانی هوش مصنوعی، پیامدهای جدی برای جامعه جهانی در پی دارد. از جمله این پیامدها می‌توان به ایجاد رقابت‌های ناسالم بین کشورها، گسترش نابرابری‌ها در دسترسی به فناوری‌های نوین و افزایش خطرات امنیتی و اقتصادی اشاره کرد. تداوم این وضعیت همچنین، می‌تواند منجر به شکل‌گیری «مسابقه تسلیحاتی هوش مصنوعی» میان کشورهای برتر این حوزه شود؛ رقابتی که در آن کشورها به جای همکاری و هماهنگی، تلاش می‌کنند سریع‌تر از دیگران به فناوری‌های پیشرفته دست یابند.

متخصصان سازمان ملل در متن این گزارش ادعا می‌کنند که تقویت جامع و فراگیر حکمرانی هوش مصنوعی برای پر کردن این شکاف‌ها، ضروری است و همه کشورها و بازیگران جهانی باید در تصمیم‌گیری‌های مربوط به آینده این فناوری مشارکت داشته باشند. از همین روی، هماهنگی میان نهادهای بین‌المللی و پیاده‌سازی مؤثر اصول حکمرانی، باید به عنوان اولویت‌های اصلی در دستور کار حکمرانی جهانی هوش مصنوعی قرار گیرد تا از تبدیل این فناوری به عاملی برای تشدید نابرابری‌ها و تهدیدات امنیتی جلوگیری شود.

تقویت همکاری جهانی

با عنایت به نکات ذکر شده، می‌توان نتیجه گرفت که تقویت همکاری جهانی برای حکمرانی هوش مصنوعی امری ضروری محسوب می‌شود. زیرا این فناوری مرزهای ملی را پشت سر گذاشته و به یک پدیده جهانی تبدیل شده است. بر اساس گزارش «حکمرانی هوش مصنوعی برای بشریت» اولین گام در این مسیر، ایجاد درک مشترک میان دولت‌ها و سازمان‌ها از فرصت‌ها و خطرات هوش مصنوعی است. در این راستا، پیشنهاد ایجاد کمیته علمی بین‌المللی برای هوش مصنوعی مطرح شده تا دانش علمی بی‌طرفانه‌ای ارائه دهد و به‌عنوان مرجعی برای تمامی ذی‌نفعان این حوزه عمل کند. این کمیته می‌تواند به توسعه هماهنگی‌های بین‌المللی کمک کند و تفاهم جهانی را در مورد این فناوری افزایش دهد.

این گزارش همچنین تأکید دارد که برای تقویت زمینه‌های مشترک، نیاز به گفت‌وگوهای سیاستی بین دولت‌ها و دیگر ذی‌نفعان وجود دارد تا استانداردهای جهانی و هماهنگی‌های قانونی در زمینه هوش مصنوعی به تدریج شکل بگیرند. این گفت‌وگوها می‌توانند به همرسانی بهترین روش‌ها و تجربیات میان ذی‌نفعان کمک نموده و از ایجاد اختلافات بین‌المللی جلوگیری کنند. همچنین، ایجاد استانداردهای مشترک در حوزه‌های کلیدی مانند ایمنی و حقوق بشر، از طریق این همکاری‌ها امکان‌پذیر خواهند بود.

این گزارش به مسئله لزوم بهره‌برداری از منافع مشترک هوش مصنوعی نیز اشاره دارد و برای تحقق این هدف، پیشنهاد ایجاد شبکه توسعه ظرفیت‌ها و صندوق جهانی هوش مصنوعی را مطرح می‌کند. بر اساس متن گزارش، تأسیس نهادهای پیشنهادی می‌تواند به کشورها و مناطقی فاقد دسترسی کافی به منابع محاسباتی و مالی کمک کنند تا در نهایت شکاف‌های فناوری هوش مصنوعی کاهش یابد. هیئت مشورتی همچنین، پیشنهاد ایجاد دفتر هوش مصنوعی در سازمان ملل را نیز مطرح می‌کند تا نقش هماهنگ‌کننده میان تمامی نهادهای جهانی را ایفا کرده و به یکپارچگی و تسریع در اجرای ابتکارات حکمرانی هوش مصنوعی کمک نماید.

اقدامات پیشنهادی

کارشناسان سازمان ملل متحد در متن گزارش مذکور همچنین به ارائه راهکارها و برخی اقدامات پیشنهادی می‌پردازند. گزارش «حکمرانی هوش مصنوعی برای بشریت» برای مقابله با تهدیدات موجود و به‌کارگیری هوش مصنوعی به شکل مسئولانه، چندین اقدام پیشنهادی را ارائه می‌دهد.

نخستین اقدام، ایجاد چارچوب‌های شفافیت و پاسخگویی است. توسعه‌دهندگان و کاربران هوش مصنوعی باید در قبال استقرار و به‌کارگیری این فناوری مسئولیت‌پذیر باشند. همچنین سیستم‌های توسعه یافته باید شفافیت لازم را داشته باشند تا امکان بررسی و ارزیابی تصمیمات هوش مصنوعی توسط نهادهای نظارتی فراهم شود. علاوه بر این، ایجاد استانداردهای جهانی برای توسعه و استفاده از هوش مصنوعی سازگار با اصول اخلاقی و حقوق بشر نیز از دیگر پیشنهادات کلیدی مطرح شده رد این گزارش محسوب می‌شود.

یکی دیگر از پیشنهادات مهم مطرح در گزارش، توسعه نهادهای بین‌المللی برای نظارت بر استفاده از هوش مصنوعی و تنظیم مقررات در سطح جهانی است. این نهادها می‌توانند چارچوب‌های قانونی مشترک و استانداردهای جهانی برای استفاده از هوش مصنوعی ایجاد کنند و از بروز رقابت‌های ناسالم فناورانه جلوگیری نمایند. همچنین، ایجاد شبکه‌های آموزشی و فراهم کردن دسترسی برابر به منابع داده و توان محاسباتی برای کشورهای در حال توسعه نیز در زمره پیشنهادات گزارش هیئت مشورتی سازمان ملل است که می‌تواند به کاهش شکاف‌های دیجیتالی و جلوگیری از تمرکز بیش از حد قدرت در دست چند کشور یا شرکت خاص منجر شود.

تدوین قوانین بین‌المللی برای منع استفاده از هوش مصنوعی در تسلیحات خودکار و حوزه‌های نظامی نیز یکی دیگر از پیشنهادات کلیدی گزارش مذکور است. به عقیده کارشناسان، این قوانین باید تضمین کنند که تصمیمات حیاتی مانند حملات نظامی به صورت کامل تحت نظارت انسانی قرار گیرند و از هرگونه استفاده غیراخلاقی از این فناوری ممانعت به عمل آید. علاوه بر این، مکانیسم‌های بین‌المللی برای مقابله با سوءاستفاده از داده‌ها و حفاظت از حریم خصوصی نیز باید تدوین شوند تا از نقض حقوق افراد و جوامع جلوگیری شود.