فیلم‌های ورزشی باید دور از شعارزدگی و بر پایه مستندات باشند

حسن نقاشی کارگردان سینمای مستند در گفتگو با خبرنگار مهر درباره جشنواره فیلم‌های ورزشی و آغاز دور چهاردهم آن گفت: با جشنواره فیلم‌های ورزشی تاحدی آشنا هستم و دوستان و همکارانم از نقاط قوت و ضعف آن توضیحاتی داده‌اند. متاسفانه هنوز فیلمی که خاص ورزش باشد نساخته‌ام اما در آخرین اثرم یعنی مستند «یزد الی یزد» که اینک به ساخت آن مشغولم، اشاراتی تاریخی و مستند به رونق فوتبال و مسابقه رسمی بین اروپاییان مقیم شهر یزد در اوایل سلطنت احمد شاه قاجار دارم.

کارگردان مستند «از پاریز تا پاریس» عنوان کرد: شاید مهم‌ترین دلیلی که تاکنون فیلم ورزشی نساخته‌ام، نبود تمایل سفارش دهندگان به ساخت فیلم‌هایی است که بیانگر پیشینه ورزش‌های باستانی یا معاصر است. گاهی نیز آثاری با رنگ و لعاب شعارزده که جنبه‌های نماهنگی و ویدئو آرتی بیش از ارائه‌ مستندات متکی بر پژوهش در آن دیده می‌شود، ساخته شده است.

این مستندساز افزود: برای فهم بهتر کلام، از فیلم‌های زورخانه‌ای یاد می‌کنم؛ انبوهی اثر که با پرداختی رسانه‌ای به جای اتکا بر مفاهیم کهن و ملی، صرف اتکا بر ساختاری موسیقیایی در قبال پیشینه این ورزش اصیل ایرانی را مورد توجه قرار داده اند.

نقاشی در پاسخ به این پرسش که کدام مستندهای ورزشی را دوست دارد، اظهار کرد: یاد می‌کنم از اثر درخور و ناب هژیر داریوش با نام «گود مقدس» که با اتکا بر پژوهشی درست، به تاسیس زورخانه بانک ملی در تهران می‌پردازد. من این ساخته را در برابر آن تولیدات تبلیغی تاثیرگذارتر می‌بینم. یا فیلمی مانند «به سردی آهن» ساخته خسرو سینایی در سال ۱۳۴۹ که به زندگی محمد نصیری قهرمان وزنه برداری جهان می‌پردازد. ویژگی این اثر ساختار تجربی و خلاقانه آن است، سینایی به خوبی می‌داند که رسانه‌های آن زمان از رادیو و تلویزیون گرفته تا مجله‌های ورزشی، نصیری را آنگونه که باید ستوده‌اند، او در فیلم با طراحی پلان‌های نامتعارف، به روایتی از وزنه‌برداری می‌پردازد که نه تنها برای آن مناسبت که همیشه می‌توان از آن به عنوان فیلمی خاص از ورزش وزنه‌برداری یاد کرد.

وی افزود: خسرو سینایی درباره این فیلم، خاطره‌ای برایم بازگو کرد؛ وقتی اثر ساخته شد قرار بود نصیری به سالن نمایش بیاید و حاصل زحماتش مقابل دوربین را ببیند، من انتهای سالن نمایش بودم و با شروع فیلم در را گشودم و رفتم چراکه تفکر غالب این بود که من اثری در ستایش قهرمان المپیک ساخته‌ام. مدتی بعد نصیری با من تماس گرفت و از اینکه فیلم در تمجید او نبود و در عین حال در تمجید ورزش وزنه‌برداری بود از من تشکر کرد.

این کارگردان بیان کرد: باید به فیلم‌های ورزشی واقع بینانه بنگریم زیرا به صرف ثبت رخدادی ورزشی، یا نمایش مجموعه‌ای از حرکات فرهنگی، نمی‌توان مدعی بود که ما در سینما، ورزش را تکریم کرده‌ایم. ما نیاز به فرهنگسازی داریم، باید هنرمندان را تشویق کنیم تا به ثبت آثاری بپردازند که در زمان‌های دور و نزدیک از آن غافل بوده‌ایم. همچنین ریشه‌های تحول ورزشی را در این فیلم‌ها به تصویر درآوریم و پیشینه فرهنگی و اجتماعی قهرمانان را فارغ از تبلیغ‌های رایج که دامن‌گیر سینمای ما شده‌اند، یادآوری کنیم.

نقاشی با بیان اینکه جز ساخت فیلم از قهرمانانی چون تختی و دهداری، کار چندانی صورت نگرفته است، گفت: این مساله شاید همان عامل اصلی باشد که هنوز نتوانسته‌ام اثری مستند در این حوزه بسازم. اولین هدف فیلم مستند آگاهی‌بخشی و بهبود اوضاع نابسامان است. باید فیلمی که تولید می‌شود زبانی گویا برای مخاطب باشد. این روزها در چند اثر تاریخی مشاوره می‌دهم که به ریشه‌های رونق یک ورزش خاص در برخی شهرهای ایران می‌پردازد، اگر از این فیلم‌ها حمایت مالی مناسب شود، قرائت‌های جدیدی را شاهد خواهیم بود.

نقاشی تصریح کرد: پژوهش کافی و درست در کنار ساختار فنی منسجم، پرهیز از گزارشی یا خبری شدن اثر مستند، تحول فرهنگی ایجاد می‌کند. به تازگی «نامه‌هایی از یزد به هند و برعکس» را بازخوانی می‌کنم، در یکی از نامه‌ها به سال ۱۲۹۰ خورشیدی به هند گزارش می‌شود که زنان یزدی از فرنگی‌های مقیم شهر، بازی‌ها و ورزش‌های گروهی را آموخته‌اند و شاهد رونق زمین‌های ورزش در شهر هستیم، از جمله این ورزش‌ها والیبال و کریکت است.

این فیلمساز درباره فیلم‌های ورزشی که بر او تاثیر گذاشته‌اند، تاکید کرد: فیلم‌های سینمایی ورزشی که بر من تاثیر گذاشتند، کم نبودند؛ مهم‌ترین‌شان «ارابه‌های آتش» ساخته هیو هادسن است که به المپیک ۱۹۲۴ می‌پردازد و موسیقی آن ساخته ونجلیس است که سال‌ها موسیقی برنامه‌های ورزشی سرزمین‌مان بود. همچنین فیلم «دزد» محصول ۲۰۱۰ و فیلم «ایر» ۲۰۲۳ را نیز که به کفش نایک و مایکل جردن می‌پردازد، دوست دارم.

کارگردان مستند «دبستان پارسی» در پایان بیان کرد: همانطور که پیش‌تر بیان کردم، علاقه‌مند هستم که به برخی پیشینه‌های ورزشی سرزمینم بپردازم برای مثال کشتی در عهد باستان ایران، یا چوگان در عهد صفوی را که هنوز آثاری از آن به‌جاست. همچنین مایلم به رونق برخی بازی‌های رایج جهانی در ایران معاصر بنگرم اما این مهم وقتی میسر می‌شود که سرمایه‌گذاران حوزه مستند به ضرورت آن پی ببرند و امید که چنین شود.

چهاردهمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های ورزشی ایران به عنوان نماینده انحصاری فدراسیون جهانی فیلم‎ ورزشی (FICTS) با حمایت کمیته ملی المپیک و همراهی وزارت ورزش و جوانان، کمیته ملی پارالمپیک، شهرداری تهران، سازمان صدا و سیما و سازمان سینمایی ۶ تا ۹ آذر امسال در سینما فلسطین برگزار خواهد شد.