به گزارش خبرنگار مهر، در اطلاعات حاصل از کاوش‌های باستان شناسی، قدمت آینه‌های شخصی و ساده به بیش از پنجاه قرن می‌رسد، زمانی در آسیای صغیر آینه را از جنس برنز و مس و مفرغ می‌ساختند و آن را صیقل داده و با دسته‌های پر نقش و نگار عرضه می‌کردند تا اینکه در قرن ۱۲ میلادی کاربرد شیشه در تولید آینه کشف و اولین آینه‌های شیشه‌ای با ورقه‌هایی پوشیده از سرب به بازار عرضه شدند. مدتی بعد ماهیت سمی بودن سرب آشکار شد و به همین دلیل استفاده از مخلوط جیوه و قلع به جای سرب به کار رفت و امروزه کاربردهای علمی آینه‌ها بسیار بیشتر از کاربردهای اولیه و ظاهری آنها است.
بهره‌برداری از آینه در ایران به حدود ۳۰۰۰ سال پیش به دوره هخامنشیان می‌رسد که با صیقل دادن سنگ‌ها و فلزات، آنها را به آینه‌هایی شفاف تبدیل می‌کردند که اکنون آثار آن در تالار آینه تخت جمشید به جا مانده است.
اما استفاده از آینه در معماری ایرانی و بنا از دوره صفویه و در شهر قزوین پایتخت شاه تهماسب اول انجام شد. پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان در این شهر و دیگر شهرهای ایران مانند بهشهر نیز این هنر گسترش یافت.
در بین تمام بناهای آینه‌کاری شده دوره صفوی در اصفهان، کاخ «آینه خانه» به دلیل کاربرد بسیار زیاد آینه در آن، از همه بناها زیباتر بود. این کاخ در کنار زاینده‌رود بنا شد و سقف تالار و ستون‌های بلند پوشیده شده از آینه آن، با انعکاس تصویر زاینده‌رود و درختان منطقه، مناظری زیبا و دل‌انگیز ایجاد می‌کرد.
در کاخ چهلستون نیز که در دوره شاه عباس دوم صفوی بنا شده بود، آینه‌کاری‌های فراوانی به چشم می‌خورد. آینه‌های تمام قد به همراه شیشه‌های رنگی برای تزئین ستون‌ها، سقف و بدنه ایوان، از جمله این تزئینات به شمار می‌رفتند.
از مهم‌ترین بناهای آینه‌کاری شده در دوران پس از صفویه، دیوان کریم خان زند است. این عمارت در گذشته با نام «عمارت کریم خان زند» شناخته می‌شد و در سال ۱۳۵۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. از دیگر بناهای شهر شیراز در آن دوران که با هنر آینه‌کاری و نقاشی آراسته شده بود، باغ دلگشا است.
هنر آینه‌کاری در امتداد مسیر خود، به دوره قاجار انتقال پیدا کرد. در این دوره شیوه‌های جدیدی در معماری به وجود آمد و اکثر معماران آن دوران، دنباله‌رو معماری صفویان بودند. در دوره حکومت طولانی ناصرالدین شاه قاجار و به دلیل نفوذ هنر باختری، هنر معماری و صنایع ظریفی مثل آینه‌کاری، گچ‌بری، کاشی‌کاری و … رونق بسیار زیادی پیدا کرد و در تزئینات بناهای سلطنتی و زیارتگاه‌ها از آینه به فراوانی استفاده می‌شد.
انتقال آینه کاری از کاخ‌ها و اماکن مذهبی به خانه‌های مسکونی
یکی از این بناها که همچنان زیبایی و شکوه خود را حفظ کرده، حرم مطهر امام رضا (علیه السلام) است. برای اولین بار در دوره ناصرالدین شاه و در زیر گنبد روضه منوره، هنر آینه‌کاری روی نقش‌های به جا مانده از دوران صفویان اجرا شد. بعد از آن، بناها و رواق‌های اطراف هم آینه‌کاری شدند که اوج آن «دارالسیاده» حرم مطهر بود.
آینه‌کاری به‌گونه‌ای محسوس از محدوده اماکن مقدس و کاخ‌ها بیرون آمد و به صورتی گسترده حتی در بعضی خانه‌های مسکونی به کار گرفته شد
هنر آینه‌کاری دیگری هم در دیوان آینه حضرت معصومه در قم دیده می‌شد که در سال ۱۳۴۵ مورد بازسازی قرار گرفت. هنر آینه‌کاری روز به روز در دوران قاجار پررونق‌تر از قبل می‌شد و به تدریج آثار شگفت‌انگیزی از مقرنس‌ها، اسلیمی‌سازی‌ها، نقاشی‌ها و خطاطی‌های پشت آینه به وجود می‌آمد. چند نمونه از این آثار، تالار آینه کاخ گلستان و اتاق‌های شمس‌العماره بودند.
از دیگر قسمت‌های کاخ گلستان که در آن آینه‌کاری‌های فراوان و چلچراغ‌ها به چشم می‌خورند، تالار برلیان و تالار الماس هستند. هنر آینه کاری را در کاخ مرمر که در دوره پهلوی احداث شد نیز می‌توان دید.
در دهه‌های اخیر، آینه‌کاری به‌گونه‌ای محسوس از محدوده اماکن مقدس و کاخ‌ها بیرون آمد و به صورتی گسترده حتی در بعضی خانه‌های مسکونی و مراکز عمومی چون، تئاترها، رستوران‌ها، مهمانخانه‌ها، فروشگاه‌ها و آرامگاه‌های خصوصی و جز آن به کار گرفته شد. به گونه‌ای که اکنون این هنر به شکل مدرن نیز در آمده و از آن در معماری ایرانی استفاده‌های زیادی می‌شود.
با این حال پیشینه هنر آینه کاری در معماری ایرانی موجب شد تا پرونده ثبت ملی آن تهیه و تدوین شود. به همین دلیل هنر آینه کاری سال ۹۶ از طرف اداره کل میراث فرهنگی استان قزوین پیشنهاد شد و به ثبت ملی رسید.
بررسی پرونده آینه کاری ایرانی در اجلاس هند
حالا قرار است این پرونده در سطح جهانی مطرح شود و در بیستمین جلسه کمیته بین‌دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس که سال آینده کشور هند درخواست میزبانی آن را داده است مورد بررسی قرار گیرد.
در این باره آتوسا مؤمنی سرپرست مرکز میراث ناملموس تهران در گفت‌وگو با خبرنگار مهر بیان کرد: «هنر آینه کاری در معماری ایرانی» عنوان پرونده ملی ایران است که اطلاعات آن به کمیته میراث ناملموس که سال ۱۴۰۴ در هند برگزار می‌شود، ارسال شد. آینه کاری ایرانی جزو ویژگی‌های برجسته و جدانشدنی از معماری ایرانی است و ریشه طولانی دارد. در این پرونده یک شور و آگاهی خردمندانه‌ای که معرف دانش ایرانی است، نهفته است.
وی گفت: ما در ارائه این پرونده به نوعی در میان کشورهای دیگر پیشتاز شده و پیش دستی کردیم چون کشورهایی از جمله پرتغال هم مدعی آن هستند و کشورهای منطقه هم علاقه مند هستند چنین پرونده‌ای را ارائه کنند. با ارائه پرونده ایران، کشورهای دیگر هم می‌توانند در صورتی که در معماری خود از آئینه کاری ایرانی استفاده کرده‌اند، به این پرونده ملحق شوند. چون ما آینه کاری ایرانی را ثبت می‌کنیم.
در راستای ثبت جهانی میراث ناملموس آینه کاری در معماری ایرانی، کارزاری نیز راه افتاد و این‌جانبان استادکاران و مدرسان آیینه‌کاری، استادان دانشگاه، دانشجویان، معماران و پژوهشگران حوزه معماری ایرانی و اسلامی، و صاحب‌نظران و فعالان صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران، حمایت و رضایت خود را از ثبت جهانی هنر «آینه‌کاری» در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو اعلام کردند.
نظر شما