خبر گزاری مهر، گروه استانها-محدثه جوان دلویی؛ در تقویم کشورمان سالروز واقعه تلخ زلزله بم به عنوان روز زلزله و ایمنی نام گذاری شده است. خراسان شمالی به دلیل قرار گرفتن بر روی گسل‌های فعال از جمله گسل رباط قره بیل و بعد از زلزله‌های ۵ ریشتری مهرماه سال جاری مورد توجه متخصصین زلزله شناسی قرار گرفته و به طور ویژه بر روی این گسل‌ها تحقیقاتی انجام دادند که در بیست و یکمین کنفرانس ژئوفیزیک ایران در آذرماه این تحقیقات ارائه شد. با سمیه احمدزاده دکترای زلزله شناسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله که اخیراً درباره وضعیت گسل‌های خراسان شمالی تحقیقاتی را انجام و در کنفرانس ژئوفیزیک ارائه دادند که مورد بررسی قرار گرفت، گفتگویی انجام داده‌ایم که در زیر می‌خوانید.
ضرورت تأسیس ایستگاه لرزه نگاری در شوقان
* توسعه ایستگاه‌های لرزه نگاری و شتاب نگاری در کشور بعد از زلزله بم رونق گرفت. وضعیت خراسان شمالی در این زمینه در چه سطحی پیاده سازی شد و چه نتایجی داشت؟
لزوم توسعه ایستگاه‌های لرزه نگاری و شتاب نگاری در کشور بعد از زلزله بم در دی ماه ۱۳۸۲ کاملاً برای مردم و مسئولان روشن شد. در این راستا مرکز ملی شبکه لرزه نگاری باند پهن وابسته به پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، تعداد ایستگاه‌های لرزه نگاری را از ۴ ایستگاه در زمان زلزله بم به ۳۴ ایستگاه در حال حاضر رسانده است. علاوه بر آن مرکز لرزه نگاری مؤسسه ژئوفیزیک تعداد ایستگاه‌های خود را به بیش از ۱۳۰ ایستگاه در کشور رسانده است. با تبادل برخط داده‌های لرزه نگاری بین دو مرکز فوق، خوشبختانه همه زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر از ۳ ریشتر کشور در کمتر از ۱۵ دقیقه تعیین موقعیت و تعیین بزرگی می‌شود و توسط مؤسسه ژئوفیزیک اعلام می‌شود.پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله از بدو تأسیس خراسان شمالی با توجه به سابقه لرزه‌خیزی منطقه با هماهنگی مسئولین استان اقدام به تأسیس یک ایستگاه لرزه نگاری باند پهن، در شمال شهر بجنورد واقع در روستای ناوه نموده است. علاوه بر ایستگاه ناوه، مرکز ملی باند پهن یک ایستگاه در مرز خراسان شمالی با گلستان در منطقه مراوه‌تپه و یکی در منطقه میامی استان سمنان احداث نموده است. علاوه بر ایستگاه‌های مرکز ملی باند پهن پژوهشگاه، تعدادی ایستگاه در استان نیز توسط مؤسسه ژئوفیزیک اداره می‌شود. رصد رویدادهای لرزه‌ای خرد و کلان منطقه، ثبت و پردازش آنها، زمینه خوبی برای شناسایی فعالیت گسل‌های منطقه را فراهم نموده است. با این وجود برای رصد کامل لرزه خیزی استان بویژه فرابینی برخط فعالیت گسل رباط قره بیل احداث حداقل یک ایستگاه لرزه نگاری در منطقه شوقان-سنخواست ضروری است.
بررسی لرزه نگاری ۲۰ سال اخیر
*چرا شناسایی گسل‌ها اهمیت زیادی دارد؟ در ناحیه خراسان شمالی چه گسل‌های فعالی شناسایی شدند؟
عامل اصلی رخداد زلزله‌های فلات ایران گسل‌ها هستند. بنابراین شناسایی گسل‌های فعال در مناطق لرزه خیز اهمیت زیادی دارد. با توجه به پیشینه وقوع زمین‌لرزه‌های تاریخی بزرگ در ناحیه شمال خراسان، توانمندی گسل‌های منطقه در ایجاد زلزله‌های بزرگ قابل توجه است. علاوه بر آن، زمین‌لرزه‌های بزرگ قرن بیستم از جمله زمین‌لرزه اردیبهشت ۱۳۰۸ گرماب-باغان با بزرگی ۷.۴ و زمین‌لرزه ۱۶ بهمن ۱۳۷۵ ناوه بجنورد با بزرگی ۶.۷ موید گسل‌های فعال محدوده خراسان شمالی است. بررسی لرزه خیزی ۲۰ سال اخیر خراسان شمالی بیانگر آن است بیش از ۱۳۰۰ زلزله بزرگ‌تر از ۲.۵ در پهنه استان رخ داده‌اند. با توجه به توزیع زمین‌لرزه‌ها، گسل‌های آشخانه، رباط قره بیل، سیاه کوه، گسل شمال اسفراین، گسل اصلی کپه داغ، گسل مراوه‌تپه و گسل گرماب-باغان از مهم‌ترین گسل‌هایی هستند که عامل وقوع رویدادهای لرزه‌ای می‌باشند.با بررسی توزیع زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر از ۴ در ۲۰ سال اخیر، مشخص می‌شود بیش از ۷۰ درصد از آنها در امتداد گسل رباط قره بیل رخ داده‌اند. به عبارت دیگر گسل رباط قره بیل در حال حاضر یکی از گسل‌های مهم و فعال استان خراسان شمالی به شمار می‌رود.با توجه به این موضوع و طول بیش از یکصد کیلومتری گسل و بر اساس محاسبات، توانمندی ایجاد زمین‌لرزه بزرگ‌تر از ۷ توسط گسل رباط قره بیل وجود دارد.
تکرار وقوع زمین لرزه‌های بزرگ
* خراسان شمالی شاهد رخداد زلزله‌های بزرگ بوده است آیا احتمال تکرار آنها با شدت زلزله‌های گذشته وجود دارد؟ هرچند که احتمال زلزله ۷ ریشتری برای این منطقه داده شده است. ارزیابی شما چگونه است؟
در نیمه شمالی خراسان، زمین‌لرزه‌های تاریخی شدید گزارش شده است. علاوه بر آن، در صد سال اخیر، این منطقه شاهد رویدادهای لرزه‌ای خسارت بار بوده است. آمار زمین‌لرزه‌های اخیر بیانگر سطح بالای لرزه‌خیزی استان خراسان شمالی است. با توجه به شناسایی گسل‌های بزرگ در منطقه با طول حداقل ۵۰ کیلومتر و سطح لرزه‌خیزی بالا، تکرار وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ در این منطقه احتمال دارد. اگرچه اعلام زمان و مکان آنها به طور دقیق امکان‌پذیر نیست.
وظیفه مدیران استان
* با این وجود نوع ساخت و سازها در خراسان شمالی باید چگونه باشد؟
بر اساس قوانین بالادستی، ضروری است برنامه‌ریزی برای افزایش تاب آوری استان در دستور کار قرار گیرد. بنابراین افزایش آگاهی مردم و مدیران استان برای توسعه بیمه ساختمان‌ها، نظارت دقیق بر ساخت و سازهای جدید با رعایت آئین نامه‌های استاندارد از بدیهی‌ترین وظایف مدیران استان است. علاوه بر آن، شناسایی وضعیت زیرساخت شریان‌های حیاتی (شامل دکل‌های برق و مخابرات و خطوط انتقال آب، گاز، مخابرات و …)، ساختمان‌های حساس دولتی و مراکز بیمارستانی و امدادی از دیدگاه ریسک لرزه‌ای مورد ارزیابی قرار داده شود. بر اساس شواهد میدانی بیشترین آسیب‌ها و خسارت ناشی از زمین‌لرزه در بافت‌های فرسوده و ساختمان‌های غیر مهندسی ساز شهری و روستایی رخ داده است، بنابراین برنامه‌ریزی کلان در سازمان‌ها و نهادهای دولتی و عمومی ذیربط برای عمل به ماده ۵۲ قانون برنامه هفتم پیشرفت و توسعه کشور با هدف نوسازی و مقاوم سازی ساختمان‌های ناایمن از اهمیت بسزایی برخوردار است.
توسعه مناطق شهری و روستایی استان بدون توجه به رانش زمین
* موضوع متراکم سازی این روزها در شهر بجنورد مورد بحث و بررسی است؟ با وجود فعال بودن گسل‌ها این موضوع را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در بررسی چگونگی ساخت و سازها در خراسان شمالی باید به دو نکته اساسی توجه کرد. نکته اول رعایت دقیق فصل ششم آئین نامه استاندارد ۲۸۰۰، تحت عنوان رعایت الزامات ژئوتکنیکی برای انتخاب مناسب محل قرارگیری ابنیه جدید است. شواهد زمین‌لرزه‌های سه دهه اخیر خراسان شمالی، بیانگر آن است که توسعه مناطق شهری و روستایی بدون توجه به پدیده‌های رانش زمین، نوع خاک ساخت گاه، فرونشست و شیب‌دار بودن ساخت گاه سبب آسیب فراوان به ساختمان‌ها و لوله‌های انتقال آب هنگام و پس از وقوع زمین‌لرزه شده است. بنابراین جایابی سکونت گاه‌های جدید از جمله شهرک‌های مسکونی، شهرک‌های صنعتی و تعیین مسیر خطوط انتقال آب و گاز نیازمند توجه به ضوابط استانداردها است. نکته دوم ضرورت توجه به ماده ۵۲ قانون برنامه هفتم پیشرفت و توسعه کشور تحت عنوان مسکن بافت فرسوده و ناایمن شهری و بندهای ذیل این ماده است.
بدیهی است رعایت همه ضوابط و مقررات مربوط به ساخت و سازها توسط سازمان‌ها و نهادهای حاکمیتی و نظارتی و با مشارکت مردم، سبب افزایش تاب آوری استان خراسان شمالی در مقابل بلایای طبیعی از جمله زلزله خواهد شد.
با وجود اعلام متخصصان امر مبنی بر وقوع زلزله‌های ۷ ریشتری، ساخت ایستگاه لرزه نگاری در منطقه شوقان-سنخواست از ضروری‌ترین نیازهای استان برای بررسی دقیق‌تر گسل‌های فعال به نظر می‌رسد که این امر نیاز به توجه و همدلی و همکاری مسئولان استان دارد.
نظر شما