ضرورت ها و مولفه های دولت توسعه گرا / جایگاه بی بدیل نخبگان در توسعه

به گزارش خبرگزاری مهر، دکترمحمدباقر قالیباف امروز با حضور درمراسم افتتاحیه نخستین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا که در تالار علامه امینی دانشگاه تهران برگزار شد، در سخنانی به موضوع نخبگان و تکاپوی توسعه و همچنین دولت توسعه گرا در ایران معاصر پرداخت. 

وی با اشاره به اینکه دانش جغرافیا با گرایشهای کاربردی خود وارد مرحله جدیدی از تاثیر گذاری برحوزه های علمی و اجرایی شده است گفت: بنابراین رسالت ها افزون بر توسعه ادبیات علم جغرافیا، معطوف به رفع مشکلات اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی کشور خواهد شد تا در این رهگذر سهم شایسته خود را در توسعه میهن اسلامی اثبات کنیم .

استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران اظهار داشت : جغرافیا علم سیاست و حکومت است . تجربه های تاریخی حاکی از تاثیر قاطع جغرافیدانان بر توسعه و بسط قدرت در واحدهای سیاسی می باشد . حاکمیت سیاسی هرگاه از راهبردهای جغرافیایی غفلت کند با چالش فراگیر مواجه خواهد شد. به همین دلیل گرایش های کاربری در علم جغرافیا بیشتر بر مدیریت سرزمین متمرکز است و این مهم درآمایش سرزمین، تقسیمات اداری و سیاسی، مناطق مرزی، پایتخت ها و پهنه های بزرگ آبی تبلورعینی یافته است .

به گفته وی، جغرافیا در معنای کاربردی خود روابط انسان و محیط ، آمایش فضای زیست انسانی و مدیریت هوشمندانه سرزمین را به ذهن متبادر می کند.

شهردار تهران تصریح کرد: جغرافیا همچنین علم توسعه است و توسعه در معنای کاربردی خود بهره وری بهینه از منابع به منظور رفاه و آسایش انسان خواهد بود. چنانکه می دانیم امنیت و آسایش شرط نخستین زندگی انسان است پس تلاش ما در توسعه ادبیات جغرافیایی ، مشارکت در توسعه و پیشرفت کشور خواهد بود . این رسالت خطیر و تحسین برانگیز ، هم اینک بر دوش ماست و موفقیت ما نیز به همکاری و هم افزایی در سطوح مختلف وابسته است .

وی ادامه داد: جغرافیا علم اداره کشور، موجب بسط و تحکیم قدرت و زمینه ساز توسعه و پیشرفت واحدهای سیاسی است. درک مشترک ما از کاربردی بودن دانش جغرافیا به حوزه های پژوهشی و آموزش تحرک معناد داری خواهد بخشید و من به فرجام مبارک چنین روندی ایمان دارم . شوق و اشتیاق من برای ورود به کلاس های آموزشی و گفتگو با دانشجویان هر روز بیشتر می شود و دلیل اصلی آن باور به شکل گیری جنبش های عمیق توسعه در کشور در چارچوب همفکری و همکاری با دانش پژوهان جوان است .

قالیباف معتقد است جغرافیا باید و می تواند راهگشای مشکلات اجتماعی و اقتصادی باشد، پس رویکرد جامعه شناختی به کارکردهای متنوع علم جغرافیت ضروری است. مهترین دغدغه و مشکل امروز کشورمان توسعه نیافتگی یا عقب افتادگی از توسعه متوزان است .

وی افزود: این دغدغه به فهم مشترکی در میان نخبگان تبدیل شده است. رسالت جغرافی دانان نیز باید به این مهم معطوف شود . توسعه متوازرن اه برون رفت از مشکلات جاری است و جغرافیا می تواند سهم شایسته ای در تحقق آن داشته باشد .

شهردار تهران با بیان اینکه از سویی در کشور ما نقش دولت در تولید مبانی توسعه و مدیریت توسعه کشور قاطع و تعیین کننده است و به همین دلیل جغرافیا باید تلاش خود را صرف بازشناسی ساختار دولت با رویکرد ایجاد تحول در توسعه کشور کند گفت: چنانچه دولت موتور محرکه توسعه باشد، قبل از هر چیز خود به توسعه نیاز دارد. دولت توسعه یافته تصدی گری را کنار می گذارد و تولی گری در توسعه کشور را در دستور کار خود قرار می دهد. دولت باید سکانداری کند، جهت توسعه را مشخص و معیارهای سنجش پیشرفت را نشان دهد . دولت توسعه یافته به نخبگان توسعه یافته نیاز دارد پس ورود نخبگان به عرصه نقد و اصلاح دولت مبارک و خوش فرجام خواهد بود . این رویکرد در فضای عملکردی به پایداری و استمرار در تولید اندیشه ها و راهبردها وابسته است.

قالیباف افزود: واژه توسعه به رغم گستردگی کاربرد در زبان روزمره و تخصصی ما به هیچ وجه مفهومی واضح نیست. این ابهام مفهومی ناشی از آن است که توسعه مفهومی مرتبط با مفاهیم گوناگونی است که بنابر سرشت علوم اجتماعی، معنایی عینی و مورد اجماع از آن متصور نیست.

شهردار تهران تصریح کرد: طبعا مفهوم توسعه هنوز محل نزاع و مجادله است. واژه توسعه اساسا از دل مفهوم فلسفه دیگری نشات گرفته است که تا مدتها فقط در متون فلسفی جای داشت که به آن پیشرفت می گفتند. مفهوم پیشرفت، عنصر محوری فلسفه تاریخ مدرن است که بر اساس آن نگرش مدرن با نفی الگوی ایستای دیدگاه سنتی در باب تاریخ، معتقد است که انسان عامل و سازنده جهان است و از طریق افزایش دانش خود موفق به کنترل جهان زندگی و طبیعت اطراف می شود و آن را در جهت اهداف خود شکل می دهد. بنابراین مفهوم پیشرفت به معنای گذر انسان و جامعه او از یک وضعیت زیستی به مرحله ای دیگر است که به لحاظ استانداردهایی خاص مانند سطح آگاهی و توانایی حل مسائل پیشرفته تر از مرحله قبلی است.

استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران تاکید کرد: می توان گفت ضرورت امروز برای یک کشور نیازمند توسعه و در عین حال علاقه مند به حفظ هویت بومی پرهیز از افراط است ، چراکه گروهی توسعه را به قیمت از دست رفتن هویت خودی می دانند و برخی دیگر حفظ هویت خودی را به قیمت کنارگذاشتن توسعه . در حالی که تجربه واقعی انسان امروز نشان می دهد که او هم به هویت و ریشه داری نیازمند است و هم به رفاه و زندگی شایسته و این ضرورت همزمان ، اهمیت توجه به رویکرد میانه رو را مشخص می سازد و تجربیات موفق و در حال تکامل هم امکان تحقق آن را تایید می کند.

شهردار تهران درتوضیح شاخص های توسعه گفت: توسعه معمولا به چهار زیرمجموعه اجتماعی ، اقتصادی ، سیلسی و فرهنگی شاخصه بندی می شود وچنانچه روند توسعه صرفا متوجه ابعاد مادی تحولات یک جامعه شود ، بی تردید اهداف متعالی انسان دچار خدشه خواهد شد به همین دلیل تکاپوی بشر امروزی در دستیابی به سعادت و رضایت پرابهام شده است.

قالیباف گفت: مسئله بنیادینی که اشاره به آن ضروری می نماید، موضوع پرهیزاز افتادن به دام خوش بینی ها و بدبینی ها در باب توسعه است. متاسفانه اندیشه توسعه با خوش بینی آغاز شده و برخی آن را به معنای نفی سنت ها ، ارزش ها و در نهایت غربی شدن تعبیر کردند. تعبیراتی که در خود محوری ریشه داشتند و در عرصه عملی همواره باعث گرایش غربی ها به فراتر دانستن خود از ملل دیگر و بی مقدار دانستن هویت و ارزش های آنان شده است. این رویکرد و جهت گیری خودمحورانه ، موجب شکل گیری نگرش افراطی به شدت بدبینانه و غرب ستیزانه شد که با تلقی توسعه به معنای غربی شدن و از میان رفتن هویت خودی ، آن را نفی می کرد و به گونه ای واکنشی به تجلیل کورکورانه سنت ها و هویت خودی می پرداخت .این پدیده در ایران بسیار مشاهده شده است.

وی ادامه داد: تجربیات نیم قرن گذشته به ما آموخته که توسعه به معنای غربی شدن ونفی هویت خودی نیست.بسیاری از کشورها، مسیرهای توسعه خود را در مسیری غیر از مسیری غربی طی نموده اند. عناصر سنتی در بسیاری موارد محرک توسعه بوده اند و آن را در مسیر خاصی جهت داده اند و از این رو میان سنت و تجدد امکان بالایی برای همسویی وجود دارد. انسان امروز ، به واسطه تجربیات بسیار خود به سنت و تجدد، تعهد و تخصص، هویت و رفاه به صورت همزمان نیاز دارد و فرض بنیانی ما بر این است که جهت گیری نظام اسلامی و گفتمان بنیادین آن معطوف به شکل دادن به تجربه ای اصیل در راستای یک توسعه بومی است .

شهردار تهران با بیان اینکه بسیاری از اموری که در تعریف توسعه و ابعاد آن آورده شده ، ذاتی توسعه نیستند گفت: مثلا توسعه لزوما با سکولاریسم ، تقدس زدایی از ارزش ها ، غربی شدن ، گسست از روابط خانوادگی و فروپاشی همراه نیست و چنین تلاشی نیز در عرصه عمل در حال اجراست ، تجربه موفق جمهوری اسلامی در این راستا قابل ذکر است .

استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران معتقد است : توسعه در گسترده عملکردی خود حاکی از یک جریان مستمر و مداوم است که در طول تاریخ جامعه بشری را با چالش ها و فرصت های فراوان مواجه کرد ، اینک ما می توانیم توسعه را جزئی از فرآیند تکامل و تعالی بدانیم . مفهومیکه حاوی تلاش انسان برای سعادت در ابعاد مادی و معنوی است.

وی ادامه داد: آنچه که در طول 200 سال گذشته در کشور ما برای دست یابی به توسعه رخ داده می تواند تصویر عبرت آموز از رویکردهای ما به توسعه باشد و تاکید من به شما دانش پژوهان جوان بررسی عمیق و دقیق تحولات سیاسی – اقتصادی کشور در این دوره است.

شهردار تهران در ادامه رویکرد ها و نتیاج روند توسعه کشور از اواخر دوران صفویه تا کنون را در جدولی برای حاضران تشریح کرد.

وی در ادامه گفت: دولت محوریت توسعه ملی در دوره معاصر را بر عهده داشته و البته تحولات توسعه نیز تابعی از کارکردها و روابط دولت-ملت بوده است. مهمترین ضعف توسعه در دوره معاصر ضعف مدیریت توسعه است ، یعنی مدیریت ناشدگی توسعه ملی، مشکل اصلی روند توسعه بوده است.چنانکه گفته ام توسعه همه جانبه پرداختن به ابعاد توسعه اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی است که برخی از آنها در مقاطع مختلف مورد غفلت قرار گرفته است. به طور مثال در دوره مشروطیت توسعه سیاسی در اولویت قرار گرفته و در دوره پهلوی دوم توسعه اقتصادی مد نظر بوده است. در مقاطع دیگر فراموشی سایر ابعاد توسعه و برجسته کردن تنها یک بعد از توسعه ملی نیز آسیبهایی به کشور وارد کرده که شما عزیزان از برخی مصادیق آن آگاهی دارید .

شهردار تهران تصریح کرد: توسعه هم چنین از حیث فهم نظری در کشور ما با اشکالاتی مواجه است، به عبارت دیگر کالبد شکافی توسعه با ادبیات بومی امتزاج کارکردی نداشته و این خود موجب برداشت های متفاوت و گاه متضاد شده است .

به گفته استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران همین مشکل سبب نفوذ دیدگاه های ضد توسعه ، درک غلط از ناسیونالیسم ، فقدان جامع نگری در طرح های توسعه و رویکردهای انتزاعی شده است. فقدان دیدگاههای جامعه شناختی در طرح های توسعه و بی توجهی به نقش مردم در توسعه ملی به همراه فقدان رویکرد ژئوپولیتیکی و بین المللی در طرح های توسعه از دیگر معضلات نظری ، طرح ها ی توسعه کشور در دوره معاصر به شمار می آید. در مجموع می توانم بگویم معضلات نظری طرحهای توسعه در ایران از سه ضلع ضعف ساختاری دولت، مسائل بین المللی و معضلات اجتماعی تاثیر می پذیرد.

شهردار تهران تاکید کرد: با آن که معتقدم پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسعه علمی شایسته ای در کشور به وقوع پیوسته و نخبگان ما ا ز توانمندی بالایی برخوردارند ، مع الاسف هنوز از این ظرفیت های کم نظیراستفاده ای بهینه نشده است. گاهی از خود می پرسیم پس مشکل کجاست ؟ برای پاسخ به این سئوال باید به چند گزاره تاکیدی توجه کنیم :

- نخبگان نقش بی بدیل درتوسعه کشور خواهند داشت ، آنان قادرند ادبیات توسعه در کشور را تولید و تحکیم بخشند؛

- عامل و کار گزار اصلی توسعه در کشوردولت است ؛

- ابتدا باید دولت توسعه یابد تا خود موتور محرکه توسعه کشور باشد ؛

- نخبگان باید در دولت حضور یابند تا جنبش توسعه را عمق و وسعت بخشند ؛

- فرآیند توسعه کشور باید آهنگ اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی در سطوح مختلف هماهنگ باشد ؛

- توسعه باید همه جانبه باشد تا منافع آن حداکثر جامعه بهره مند کند ؛

- تلاش برای شکل گیری دولت توسعه گرا مشارکت در توسعه همه جانبه کشور است ؛

شهردار تهران ادامه داد : در پاسخ به آن سوالی کلیدی معتقدم عدم شکل گیری دولت توسعه گرا در کشور مانع اصلی توسعه و در عین حال زمینه ساز آسیب های دیگر شده است .

وی افزود : چنانچه دولت توسعه گرا مطلوب توسعه و چارچوب نظری ما با تکامل و تعالی تعریف شود ، پیش شرط های دیگری نظیر وجود ثبات، منابع مالی پایدار ، نیروی انسانی ماهر و فعال، فرهنگ پویای علمی ، نظلم حقوقی کارآمد و استفاده از فناوری های نوین ضروری می شود .

قالیباف معتقد است در شرایط کنونی و در پرتو تحولات سه دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گیری دولت توسعه گرا حداقل انتظار نخبگان کشور از نظام اسلامی است تا موتور توسعه کشور با سرعت و دقت اهداف چشم انداز را دنبال کند .

وی ادامه داد: تلاش در راستای تحقق دولت کارآمد ، اجتماعی شدن قدرت دولت ، اجماع نظری و عملی نخبگان حول محور توسعه ایران و ازهمه مهمتر بازسازی ساختارهای دولت می تواند شرایط مناسبی را برای تحقق دولت توسعه گرا در کشور فراهم آورد.

قالیباف گفت: دولت توسعه گرا در محیط داخلی باید با معیارهای دینی و ملی ، اجتماعی شده و در محیط بین المللی با رقابت و تعامل سازنده به توسعه همه جانبه کشور بپردازد.