مجادله پیوند دوستی‎ را می‎گسلد/ حدیث امام هادی(ع) در مذمت مجادله

برای ویران کردن پایه‏های دوستی و تیره کردن صفای دوستان میان مردم شاید از جدال و کشمکش مؤثرتر چیزی نباشد؛ هرچند جدال کننده در عمل خود بر حق باشد این امری ملموس و برای هرکسی که با مردم آمیختگی و معاشرت دارد و به امور آنها آگاه است محسوس است. از امور مهمی که در رابطه با دوستان باید از آن اجتناب ورزید، مجادله در بحث‎ها و گفتگوهاست و به بحث هدفدار پرداخت. یعنی بحثی که هدفش رسیدن به حقیقت است و به عبارت دیگر باید مباحثه و گفتگو میان دوستان به گونه‏ای باشد که هر فرد هدف رسیدن به حقیقت و پذیرفتن آن را دنبال کند. مجادله ریشه در خودخواهی و خود محوری انسان دارد و از نظر اسلام مردود است.

خداوند به پیامبر بزرگوار خود دستور می‎دهد که با کافران مباحثه کند اما با بهترین شیوه؛ « همواره به نیکوترین و جمعی پاسخ ده تا کسی که میان تو و او دشمنی است چون دوست مهربان تو گردد»(فصلت ایه 24).

در حقیقت بهترین وسیله برای جلب انسان مجادله‎گر به سوی خود ترک مجادله است و باید از مجادله خودداری ورزید.
از پیامبر خدا(ص) نقل شده است:« بنده، حقیقت ایمان را کامل نکند مگر آنکه جدال را ترک گوید هرچند که بر حق باشد».
البته اگر حق به جانب ما هم باشد وظیفه داریم حق را بگوییم و از آن دفاع کنیم. اگر نتیجه بخشید چه بهتر و گرنه شما مسئول نیستید که به اجبار ایمان را در دل‎های مردم جای دهید. از اینها گذشته، اصولاً ترک مجادله به خودی خود ثواب زیادی دارد.

مجادله پیوند دوستی‎ها را می‎گسلد و برادری را از بین می‎برد، کمترین چیزی که در مجادله وجود دارد غلبه یافتن بر یکدیگر است و این خود عامل اساسی قطع رابطه است، زیرا بریدن از دیگری در زوایای غلبه جستن نهفته است انصاف نیست که انسان با دوستانش زندگی کند و پیوسته خواهان غلبه یافتن بر آنان باشد.

ممکن است کسی سؤال کند ایا شنونده خوب بودن و پرهیز از مجادله به این معناست که بر دهان خود مهر خموشی بزنیم و به صورت یک نوار ضبط صوت در آییم؟

جواب قطعاً منفی است. خداوند می‏فرماید« با آنان به نیکوترین وجه مباحثه کن». از ما خواسته نشده که هرگز مباحثه و گفتگو نکنیم بلکه آنچه خواسته شده این است که به بهترین شیوه نه بدترین آن این کار را انجام دهیم. هر انسانی که برای ارزش‏ها و آرمان‏های والای خود احترام قائل باشد در مباحثات روش درستی اتخاذ می‎کند و از افتادن در ورطه جدال دوری می‎گزیند. زیرا کسی که به خود احترام می‎گذارد وقتش را در مجادلات بی ارزش تلف نمی‎کند و اگر دید که طرف مقابل هدفش صرفاً مجادله است نه رسیدن به حقیقت رشته کلام را به دست او می‏سپارد تا هرچه می‎خواهد بگوید. اساساً چرا باید مجادله کند؟

طرف مقابل شما از دو حالت خارج نیست، یا عقیده و نظرش درست است که در این صورت شما با جرو بحث کردن وی را از دست می‎دهید و یا بر نظر خود پای می‎فشرد که در این صورت وقت خود را با او ضایع کرده‏اید.

بهترین روش در مباحثه آن است که امور ناچیز و بی‏ارزش را به طرف مقابل بسپاریم و خود به دلایل قوی و کوبنده تمسک جوییم این هنر یا تاکتیک مهمی است همه باید آن را بیاموزیم.

برای تحقق یافتن یک مباحثه سالم چند شرط ضروری است:

1- به طرف مقابل اهانت نکنید و نظریات او را حتی اگر نادرست هم باشد به باد استهزاء نگیرید. در هنگام مجادله، برای آنکه طرف مقابل را با خود همراه کنید از موضوع خارج نشویم به طوری که مثلاً به جای صحبت از اصل موضوع به او بگوییم: تو نمی‏فهمی، تو نادانی و عباراتی از این قبیل.

2- بر جنبه‏ها و نکاتی که خود بدان باور داریم تأکید کنیم و از گذاشتن مواد انفجارآمیز در جنبه‏هایی که طرف مقابل بدانها معتقد است بپرهیزید.

چه بسیار انسان‏های مجادله‏گر که به جای متقاعد ساختن طرف مقابل وی را در عقیده خود استوارتر کرده‏اند چون حرمت و حیثیت طرف را به نظر او پیوند داده‏اند.

نفرت هرگز وسیله نفرت از بین نمی‎رود بلکه برای از بین بردن آن محبت لازم است. همچنین جدال هرگز به وسیله جدال پایان نمی‎‏پذیرد بلکه به وسیله تدبیر و کیاست و مدارا و میل صادقانه برای اطلاع یافتن از نقطه نظر طرف مقابل پایان می‎پذیرد.

امام هادی(ع) در این باره می‏فرماید:« مجادله دوستی‏های قدیمی را تباه می‏سازد و رشته اعتماد را پاره می‏کند».