مصداق فردوسی‌ام و رنج 30 ساله‌اش/ به دنبال تفسیر شعر حافظ برویم

به گزارش خبرنگار مهر، نشست نقد و بررسی مجموعه 5 جلدی «شرح شوق» شامل شرح غزلیات حافظ با تالیف سعید حمیدیان، عصر دیروز سه‌شنبه 31 اردیبهشت با حضور بهاالدین خرمشاهی، نصرالله پورجوادی، سیدعلی موسوی گرمارودی، کامران فانی، علی‌اصغر محمدخانی و مولف اثر در موسسه فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

گروهان حافظ‌پژوهان گرد هم آمدند

محمدخانی در ابتدای این نشست به بیان توضیحاتی درباره این اثر پرداخت و گفت: ما امروز در خدمت گروهان «حافظ پژوهان» هستیم چون آقایان خرمشاهی، پورجوادی، فانی و حمیدیان همگی در یک سال متولد شده‌اند و همگی هم با هم به خدمت سربازی رفته‌اند. اما از این گروهان تنها کسی که غیبت دارد، آقای اصغر دادبه است که البته غیبتشان موجه است چون بیمار بودند و نتوانستند به برنامه بیایند.

در ادامه حمیدیان گفت:‌ من در پیشگفتار این کتاب یک قیاس اجمالی با شروح دیگر کردم و البته این هرگز به آن معنا نیست که کار ناقابل من چنین و چنان هست و کار دیگران چنین و چنان نیست. من این شروح را از نظر تفاوت‌هایی که در ساختار و تالیف به کار رفته مقایسه کردم. بهتر است در این مورد، به عنوان کسی که این اثر را قلمی کرده، چیزی نگویم چون همه‌چیز در پیشگفتار کتاب آمده است.

وی افزود: اما در یک مورد که در پیشگفتار آمده و اشاره شده که «در مورد اندیشه حافظ باید از عناصر شعر شروع کرد» منظور من این است که به جای ساده‌سازی و راحت کردن خیال خودمان، باید به دنبال تفسیر شعر باشیم و سراغ اصل مطلب برویم.

این محقق در ادامه گفت:‌ در توضیح بسیاری از ابیات،‌ صنایع مهم را توضیح داده‌ام به ویژه صنایعی چون ایهام را. چون شک ندارم بسیاری از حرف‌ها و پیام‌های شعر حافظ از طریق معنای ثانویه به خواننده منتقل می‌شود. روی همه صنایع تاکید نکرده‌ام بلکه روی مسائلی که به تشخیصم نکات اصلی بوده است، تاکید کرده‌ام.

بسی رنج بردم در این سال سی

حمیدیان گفت: این مجموعه حاصل 25 سال کار مداوم است. البته کار گاهی اوقات عقب افتاد و روزهایی بود که رویش کار نکردم. به این ترتیب هرچه در عرض 25 سال از این طرف و آن طرف مطالعه و گردآوری کرده‌ بودم، یادداشت‌برداری شد و تحریر و چاپ کتاب هم 5 سال طول کشید که بلاتشبیه مانند همان سخن فردوسی می‌شود که بسی رنج بردم در این سال سی.

این حافظ پژوه در بخش پایانی سخنانش گفت: در ساحت شاعری هستیم به نام حافظ. چقدر می‌توان دعوی صحت نظر درباره اشعار او داشت؟ به نظرم نباید زیاد مدعی کار بود. به گمانم این غروری بی‌جاست که فکر کنیم پای ملخی نزد سلیمان یا خرما به عراق برده‌ایم.

در ادامه این برنامه پورجوادی گفت: به نظر من مدت‌ها زمان می‌برد تا این مجموعه مطرح شود، خوانده شود و با کارهای دیگر مقایسه شود تا جایگاهش بین دیگر کتاب‌های شرح حافظ مشخص شود. از همان زمانی که با حمیدیان سربازی بودیم، تا امروز هنوز صدایش در گوشم هست که درباره شعر فارسی صحبت می‌کرد. حمیدیان واقعا آن تاثیری را که باید، بر من گذاشته و یکی از افرادی است که در ادبیات فارسی قبولش دارم.

وی افزود: حمیدیان گزافه‌گویی نمی‌کرد و داوری‌اش درباره شعرا و شعرشان حساب‌شده بود و به طور کلی یکی از کسانی است که صلاحیت تحقیق و اظهار نظر درباره شعرا را داشته است. صرف نظر از دیگر کتاب‌های سعیدیان، کافی است مخاطب کتاب‌های «شرح شوق» را باز کند و ببیند چقدر تحقیق درونش نهفته است.

مدیر سابق نشر دانشگاهی ادامه داد: حمیدیان خیلی چیزها را دیده ولی این به آن معنا نیست که همه‌چیز را دیده باشد چون او هم محدودیت‌هایی داشته است. یک بار برای یک تحقیق تلفنی با هم صحبت می‌کردیم و او از کتابی سوالی داشت. چند روز بعد دوباره زنگ زد و پرسید. دوباره این اتفاق افتاد تا دفعه سوم که گفت می‌‌خواهم بیایم ببینمت. و وقتی که آمد گفت: «تا مطلب را خودم در کتاب ندیدم، آرام نشدم.» این کاری است که هر محققی باید بکند.

پورجوادی گفت:‌ اگر بخواهیم کتاب حمیدیان را نقد کنیم باید درباره چیزهایی که بیش از انتظار خواننده در آن است، حرف بزنیم. یکی از اشکالات این کتاب به مطالبی برمی‌گردد که می‌توانند در کتاب نباشند مثلا بسیاری از مطالبی که درباره حلاج درج شده است. یک مقدار از مطالبی هم که در کتاب آمده، از منابع دست دوم آمده است. وقتی درباره شخصیت‌هایی مانند حافظ کار می‌کنیم باید توجه داشته باشیم که دایرة‌المعارف‌های مختلفی داریم. من از کمبودهای کتاب «شرح شوق» حرف نمی‌زنم بلکه می‌گویم آیا توقع داریم از کتاب‌ آن‌ها را اخذ کنیم یا نه.

وی گفت: به نظرم یک سری از مطالب این کتاب را باید درز گرفت تا حجم کتاب متناسب‌تر شود. چون وقتی اطلاعات زیاد شد، خواننده در انبوه آن‌‌ها گم می‌شود. یکی از نقایص ما هم تا چندی پیش این بود که همه فکر می‌کردیم حافظ یگانه بوده و هرچه که بوده، او گفته و همه حرف‌ها را زده است. در حالی که باید به دیگران هم توجه کنیم و این کاری است که حمیدیان انجام داده است. او به حافظ به صورت تنها نگاه نکرده است بلکه این‌که قبل از او یا در زمان او چه چیزها گفته شده، نیز توجه داشته است. یکی از جهات مثبت کتاب این است که حمیدیان سوابق اندیشه‌های مختلف را در شرحش آورده است.