به گزارش خبرنگار مهر، نشست خبری سیدرضا صالحی امیری مشاور رئیس‌جمهور و رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با موضوع برگزاری مراسم رونمایی از پروژه تاریخ شفاهی ایران- عصر پهلوی دوم، صبح امروز یکشنبه 23 آذر با حضور وی، فریبرز خسروی معاون پژوهش و فناوری اطلاعات و سخنگوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و همچنین حسین دهباشی مدیر این پروژه در سازمان یاد شده برگزار شد.
صالحی امیری در ابتدای سخنانش با اشاره به پیشینه پروژه تدوین تاریخ شفاهی ایران که به 14 سال می‌رسد گفت: تلاش‌هایی در گذشته برای تدوین این پروژه انجام شده است اما متاسفانه آنچنان که باید، محصول قابل ارائه در این پروژه وجود نداشت لذا در شرایط جدید تصمیم گرفتیم که اولا جایگاه سازمانی تاریخ شفاهی را از سطح یک گروه به سطح یک پژوهشکده ارتقا دهیم تا با جذب افراد خبره و اعضای هیات علمی، تحقیقات در این حوزه را گسترش دهیم و در سطح دوم هم، ارتقای جایگاه تاریخ شفاهی را در دستور کار قرار دادیم و این موضوع در حال حاضر جزو اولویت‌های هشت‌گانه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در اجرای برنامه‌هایش است.
وی سپس با اشاره به اهمیت تاریخ به عنوان آیینه‌ای برای نمایش وضعیت حال و گذشته یک سرزمین به نسل‌های بعدی آن کشور، تاریخ را از این حیث عبرت‌آور و درس‌آموز خواند و گفت: متاسفانه در سال‌های اخیر خصوصا بعد از انقلاب شاهد شدت گرفتن فرایند تاریخ‌سازی در غرب علیه انقلاب اسلامی بودیم؛ عده‌ای شکست‌خورده، عده‌ای زخم‌خورده و عده‌ای ناراضی از انقلاب اسلامی، در آن سوی مرزها، مبادرت به تاریخ‌سازی کردند و متاسفانه ما هم کمتر به تدوین تاریخ در داخل کشور مبادرت کرده‌ایم.
صالحی‌امیری با بیان اینکه تاریخ شفاهی امروزه یک رشته علمی است گفت: ما به عنوان سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برنامه گسترده‌ای برای تدوین تاریخ شفاهی کشور خصوصا تاریخ سازمان‌ها و دستگاه‌ها برای آینده نزدیک داریم گفت: ما می‌خواهیم تجربه کشور را به صورت مکتوب در آوریم تا آن را به نسل‌های بعدی منتقل کنیم.
مشاور رئیس‌جمهور اضافه کرد: یکی از کارهای بزرگی که به همت این سازمان و مشارکت صداوسیما انجام شد، ثبت و ضبط تدوین تاریخ شفاهی پهلوی دوم است که برای این کار حدود 14 سال وقت صرف شد. روسای قبلی کتابخانه ملی هم زحمات زیادی برای تدوین این پروژه کشیدند.
به گفته رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، پروژه تاریخ شفاهی ایران- عصر پهلوی دوم، مشتمل بر مصاحبه با 57 تن از رجال پهلوی است که در حداقل 3 و حداکثر 30 ساعت ثبت و ضبط شده است و روز سه‌شنبه هفته جاری و به عنوان هدیه هفته پژوهش، طی مراسمی در این سازمان رونمایی خواهد شد. در این آیین همچنین از 4 کتاب آغازین این پروژه 50 جلدی رونمایی می‌شود و این آثار از این پس در اختیار همه پژوهشگران این مرزوبوم خواهد بود. تقدیر از 5 پیشکسوت عرصه تاریخ شفاهی ایران، از دیگر برنامه‌های این روز خواهد بود.
صالحی‌امیری همچنین تاکید کرد: صداوسیما از ابتدا در پروژه تاریخ شفاهی ایران مشارکت داشته و پروژه یاد شده به مدیریت کتابخانه ملی انجام شده است و آنچه در این مصاحبه‌ها حاصل آمده است، عین امانتداری است و هیچگونه دخل و تصرفی در اظهارات افراد مصاحبه‌شونده صورت نگرفته است.
مشاور رئیس‌جمهور اضافه کرد: ما باید تاریخ جمهوری اسلامی را هم به دقت بنویسم و به امانت بگذاریم و در همین زمینه لازم است که همه نهادها و سازمان‌ها، تاریخ شفاهی خودشان را آنگونه که بوده و هست، به دقت ثبت و ضبط کنند.
در این نشست خبری همچنین حسین دهباشی مدیر پروژه تاریخ شفاهی ایران- عصر پهلوی دوم در سخنانی گفت: حاصل کار پروژه تاریخ شفاهی ایران در آرشیو ملی ایران قابل دسترس است و برنامه ما این است که تا پایان امسال در کلیه شعب سازمان اسناد کتابخانه ملی ایران، این سطح دسترسی را برای هر کسی که کارت عضویت کتابخانه ملی را داشته باشد فراهم کنیم.
وی در مورد رجال پهلوی‌ای که در این پروژه با آنها مصاحبه شده است گفت: سمت‌های تمامی این 57 نفر، از وزارت به بالا است، این پروژه مشتمل بر 6 هزار ساعت مصاحبه صوتی و تصویری و حدود 1000 ساعت مصاحبه صرفا تصویری، 4 هزار قطعه عکس و 20 هزار برگ سند نو یافته از اسناد ساواک، اسناد کارگزینی ارتش، مجموعه اسناد شخصی مصاحبه‌شوندگان و اسناد دربار است که از این پس در اختیار پژوهشگران خواهد بود.
به گفته دهباشی کتاب‌هایی که روز سه‌شنبه در قالب پروژه تاریخ شفاهی ایران از آنها رونمایی می‌شود، شامل مصاحبه با سیدحسین نصر، شاهپور آذرورزین، داریوش همایون و علی‌نقی عالی‌خوانی است و این امیدواری وجود دارد که تا پایان امسال 6 عنوان دیگر به این مجموعه اضافه شود.
مدیر پروژه تاریخ شفاهی ایران درخصوص نحوه انجام این مصاحبه‌ها نیز گفت: گفت‌وگوهای تاریخ شفاهی معمولا اینگونه است که این مجال را به افراد می‌دهد که از دوره خود سخن بگویند حتی اگر برای ارتقای موقعیت خودشان در حافظه تاریخی یک ملت باشد، ما با تک‌تک افرادی که در آن دوره، منصب‌های رده‌بالا داشتند، تماس گرفته‌ایم و اصرار کردیم که به ما پاسخ بدهند، اگر انجام این کار مقدور بوده، با آنها مصاحبه شده است وگرنه تلاش کرده‌ایم پاسخ کتبی آنها را به سوالات خودمان بگیریم و یا اینکه از بازماندگانشان در این مورد کسب اطلاع کنیم.
وی با اعلام اینکه آنچه مربوط به تاریخ شفاهی ایران- عصر پهلوی دوم است، پایان یافته است گفت: حدود یک سوم تا یک چهارم افرادی که در این پروژه با آنها مصاحبه شده است، در حال حاضر فوت کرده‌اند و در قید حیات نیستند و از این جهت در حال حاضر تمرکز ما در انتشار این مصاحبه‌ها در قالب کتاب و لوح فشرده است ما البته پروژه تدوین تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی را در دستور کار داریم.
دهباشی همچنین در پاسخ به سوال یکی از خبرنگاران که خواستار اعلام اسامی اعضای هیات علمی و مصاحبه‌کنندگان همکار در این پروژه شد، با بیان اینکه افراد متعدد و زیادی در این پروژه با ما همکاری داشته‌اند از اعلام نام آنها خودداری کرد اما گفت: شورای سیاست‌گذاری ثابت این پروژه در تمامی این 14 سال در کتابخانه ملی 3 نفر بوده‌اند؛ حسن بهشتی‌پور، حسام‌الدین آشنا و من (حسین دهباشی).
دهباشی در پاسخ به سوالی در مورد استفاده پروژه تاریخ شفاهی ایران از دیگر مصاحبه‌هایی که با مصاحبه‌شوندگان این پروژه، صورت گرفته است گفت: در تکنیک‌های تاریخ شفاهی که در حال حاضر به یک علم تبدیل شده است، این مساله وجود دارد که ابتدا آثاری از افرادی که به صورت دسته اول از آنها ذکر شده است، مورد استفاده قرار گیرند و لذا ما هم در این پروژه از مصاحبه‌های دیگری که با مصاحبه‌شوندگان خودمان صورت گرفته است، استفاده کرده‌ایم؛ در حال حاضر دانشگاه برلین، دانشگاه هاروارد و بنیاد مطالعات ایران در مریلند آمریکا، دست‌اندرکار تاریخ شفاهی ایران هستند ما تمامی این مصاحبه‌هایی را که انجام شده است، قبل از آنکه منتشر شده باشد، گرفتیم و آنها را بررسی و دسته‌بندی کردیم.
وی اضافه کرد: مباحثی بود که در گفت‌وگوهای ما به آن پرداخته نشده بود و ما مجاب شدیم که در ملاقات‌های بعدی با سوژه‌های مصاحبه، به این موضوعات بپردازیم. مصاحبه تاریخ شفاهی حتما ارزش بسیاری دارند البته ما لزوما موظف نیستیم که تفاسیری را که افراد از حوزه‌های روزگار خودشان دارند، در اثری که منتشر می‌شود، بیاوریم البته جلوی دهان آنها را نگرفته‌ایم اما سعی کرده‌ایم که بیشتر به تاریخ شفاهی عصر پهلوی دوم پرداخته شود. در واقع ما سعی کرده‌ایم دو سوی رودخانه را ببینیم.
مدیر پروژه تاریخ شفاهی ایران در پاسخ به این سوال که آیا در این پروژه با فرح پهلوی که هم‌اکنون هم در قید حیات است مصاحبه‌ای انجام شده است یا خیر؟ گفت: در شمار پروژه‌هایی که ما از آنها نام بردیم ، مصاحبه با خانم فرح پهلوی نیست؛ البته دلیل خاصی برای مصاحبه نکردن با ایشان وجود نداشته است. اما به اندازه‌ای نبودند که در شمار کارهای انجام شده، بیایند. ما با همه افرادی که شما تصورش را می‌کنید، برای انجام مصاحبه صحبت کرده‌ایم به عنوان مثال مدت‌زمان گفت‌وگو با آقای نصر 34 ساعت است اما این مصاحبه‌ها در طول 8 ماه انجام شده است. افرادی هم بوده‌اند مثل آقای رضا قطبی که مراحل اولیه گفت‌وگو با آنها انجام شده اما گفت‌وگویی با آنها انجام نشده است.
دهباشی در مورد نحوه جلب رضایت رجال پهلوی برای انجام این مصاحبه‌ها نیز گفت: تقریبا همه این افراد در برخورد نخست، پاسخشان منفی بود البته نه لزوما به خاطر پروژه ما، چون برخی از آنها ممکن است نگران تحریف سخنانشان باشند. سرمایه بزرگ ما، اعتبار کتابخانه ملی بود که نهاد بسیار خوشنامی در داخل و خارج از کشور است اما نکته‌ای که وجود داشت این بود که در گفت‌وگوهایمان با نفرات اول که جزو نفرات کم‌اهمیت‌تر از نظر این پروژه بودند، خاطره‌هایی ساخته شد که افراد احساس کردند با یک پروژه علمی طرف هستند نه یک پروژه‌ای که ممکن است صحبت‌های آنها در آن تحریف شود؛ همچنان که بی‌اعتمادی، بی‌اعتمادی می‌آورد، اعتماد هم اعتماد می‌آورد.
حسین دهباشی همچنین درخصوص میزان مستند بودن این مصاحبه‌ها نیز گفت: آنچه منتشر شده است، بسیار بسیار دقیق بوده و اگر احیانا عبارت یا کلماتی از یک مصاحبه حذف شده است، در پاورقی توضیح داده شده که در این صفحه و در این مکان این تعداد کلمه حذف شده است.
وی ابراز امیدواری کرد: فایل صوتی مصاحبه با رجال عصر پهلوی دوم به همراه کتاب‌ها و در دوره آتی که چاپ خواهند شد، منتشر شود.
نظر شما