یمن؛ مطامع بازیگران خارجی و چالشهای داخلی

روند تحولات یمن این روزها با شتاب بیشتری دنبال می شود در واقع اگر بخواهیم نیم نگاهی به تحولات یمن بیندازیم باید ریشه مشکلات این دو کشور را از دو بعد داخلی و خارجی بررسی کنیم.

در بخش داخلی سالها زمامداری علی عبدالله صالح(بیش از چهار دهه) سبب شد که این کشور یکی از عقب مانده ترین کشورهای عربی لقب بگیرد. مردم یمن در مقایسه با کشورهای دیگر به ویژه همسایگان ثروتمند فقیر هستند و با مصائب اقتصادی بی شماری دست و پنجه نرم می کنند که دیکتاتوری عبدالله صالح و فساد دولتمردان نقش بسزایی در این موضوع داشته است.

آثار عقب ماندگی را حتی در پایتخت این کشور می توان به خوبی مشاهده کرد. بیکاری و تورم، شکاف طبقاتی، بافت قبیله ای و وجود رژیمی دیکتاتور همگی در عقب ماندگی یمن نقش داشته اند.

شمار زیادی از یمنی ها متقاضی کار در دیگر کشورها به ویژه همسایه نزدیک خود عربستان سعودی هستند و حاضرند با حداقل حقوق کار کنند. از دلایل این ضعف بنیه اقتصادی مدرن فقدان زیر ساخت ها و شیوه سنتی گذران زندگی که عمدتا بر کشاورزی سنتی استوار است به شمار می رود.

این بافت جمعیتی سنتی و عمدتا قبیله ای سبب شده تا یمن همچنان همانند یک جامعه سنتی اداره شود و روند ملت سازی در آن شکل نگیرد.

تنش های مذهبی نیز در این موضوع بی تاثیر نبوده است. از سال ‌1962 که عبدالله سلال موفق شد با حمایت و تحریک جمال عبدالناصر مصری کودتایی را علیه امام محمد بدر، حکمران وقت یمن صورت دهد، تغییرات زیادی در معادلات طایفه‌ای و مذهبی این کشور صورت گرفته است. درست از همین زمان است که تنش‌های دولت یمن با شیعیان که تا قبل از نظام جمهوری، کشور را اداره می‌کردند آغاز شد. در واقع یکی از مشکلات نگاه دولتمردان حاکم بر یمن این بوده که همواره شیعیان را تهدیدی برای حکومت خود می دانسته اند درحالی که آنها خواستار حقوقی برابر هستند.

همین مشکلات داخلی به ویژه اقتصادی سبب شد که در تابستان گذشته زمانی که که قیمت های حاملهای انرژی افزایش یافت مردم دست به اعتراضات گسترده بزنند.در این میان باید مشکلات امنیتی را نیز مورد توجه قرار دهیم به ویژه که حملات پهبادهای آمریکایی را مورد توجه قرار دهیم.

اما در بخش خارجی سعودی ها و آمریکایی ها با دخالت خود در تنش های این کشور نقش بسزایی داشته اند. سعودی ها که هرگز شیعیان را در همسایگی خود نمی توانند تحمل کنند از هیچ اقدامی علیه آنها دریغ نکرده اند آنها علاوه بر حمایت از قبایل سلفی همواره در امور داخلی یمن دخالت کرده اند. علامه بر اختلافات ایدئولوژیک مهمترین دغدغه عربستان در خصوص یمن ناشی از مولفه های ژئوپلیتیک است.

یمن به لحاظ موقعیت ژئوپلیتیک دریای سرخ و تنگه باب المندب اهمیت ویژه و خاصی برای سعودیها دارد.

آمریکایی ها نیز در افزایش مصائب یمن نقش داشته اند. آنها علاوه بر دخالت در امور سیاسی و حمایت از دولتمردانی که مردم در نگاه آنها جایی نداشته اند به بهانه مبارزه با القاعده حملاتی به مناطق مختلف به ویژه در جنوب این کشور انجام می دهد و غیر نظامیان را قربانی می کند.

همانطور که پیش از این اعلام شد روند تحولات در یمن که با خیزش مردمی در اعتراض به قیمت های حامل های سوخت شروع شده بود ادامه پیدا کرد و در عرصه سیاسی توافق جامعی رخ نداد.

در اوایل پاییز گذشته رئيس جمهور يمن پس از گذشت دو هفته از امضاي توافقنامه صلح و مشارکت با مخالفان عوض بن‌مبارک را به عنوان نامزد نخست وزيري اين کشور اعلام کرد اما جنبش انصارالله به عنوان رهبر مخالفان دولت صنعا مخالفت خود را با اين اقدام رئيس جمهور اعلام و تأکيد کرد که تعيين بن مبارک تصميمي کاملا خارجي است که در نهایت عبد ربه منصور هادی مجبور به تغییر تصمیم خود شد.

هنگامی که حوثی ها احساس کردند که عوض بن مبارک که رئیس دفتر رئیس جمهوری بود تحرکات مشکوکی را دنبال می کند وی را بازداشت کردند که این موضوع روند تحولات یمن را سریع تر کرد.

در این میان جنبش انصارالله با صدور بيانيه اي تاکيد کرد اجراي بندهاي کنفرانس گفتگوي ملي يمن با تخلفات خطرناکي درباره پيش نويس قانون اساسي و اقدامات هيئت ملي نظارت بر اجراي مصوبات کنفرانس گفتگوي ملي روبروست. اين جنبش بر تسريع حل اختلالات در هيئت ملي به ويژه سهميه نمايندگي، همسو شدن شروط عضويت با سند ضمانت ها، حفظ اختيارات هيئت، ماموريت و سازوکار فعاليت آن، غير قانوني بودن اقدام اين هيئت در پذيرش پيش نويس قانون اساسي و همچنين مخالفت با مورد اشاره قرار گرفتن تقسيم يمن به شش منطقه در اين پيش نويس تاکيد کرد. جنبش انصارالله یمن با پیش نویس کنونی قانون اساسی مخالف است.

 با خروج ماتئو توئلر سفیر آمریکا در یمن از این کشور و تشدید درگیری ها در صنعا به ویژه در اطراف کاخ ریاست جمهوری به نظر می رسد که این کشور طی روزهای آینده آبستن حوادث تازه ای است به ویژه که اگر واکنش سریع بان کی مون دبیر کل سازمان درباره ضرورت توقف درگیری ها در یمن و نشست شورای امنیت را مورد توجه قرار دهیم.

در این میان نکته ای که نباید از نظر دور داشت نقش برخی رسانه به ویژه العربیه است که به دنبال دامن زدن به اوضاع یمن است. به طور حتم سعودی ها از وضعیت یمن و حضور حوثی ها در صنعا راضی نیستند و از همین رو به همراه آمریکایی ها و با بهره برداری از ابزارهای بین المللی و نیز بهره گیری از گروههایی مانند سلفی ها و برخی نظامیان وابسته به خود در صدد طراحی توطئه هستند که هوشیاری حوثی ها و گرفتار نشدن در دامهایی که برای آنها پهن شده است را می طلبد. شکی نیست که سعودی ها از همه ابزارهای فشار برای ضربه زدن به نیروهای مردمی و حوثی ها استفاده خواهند کرد.

به هر حال تا زمانی که توسعه پایدار در یمن صورت نگیرد و مداخله جویی های غربی و سعودی ها قطع نشود بعید است که بتوان در یمن ثبات نسبی را انتظار داشت. از سویی ثبات سیاسی و امنیتی در یمن زمانی حاصل می شود که همه طیف های سیاسی به خواسته های مردم این کشور توجه کنند و راهکاری یمنی و نه دیکته شده از سوی خارجی ها(طرح موسوم به خلیج فارس که با مدیریت سعودی ها و حمایت آمریکایی اجرا شد و به روی کار آمدن عبد ربه منصور هادی منجر شد) مورد توجه قرار گیرد.

جریانهای وابسته به برخی قدرتهای منطقه ای و غربگرا به دنبال تغییرات مورد نظر اربابان خود که خواسته های مردم در آنها جایی ندارد هستند موضوعی که با واکنش کمیته های نیروهای مردمی روبرو است. هم اکنون هجمه رسانه ای علیه کمیته های مردمی صورت گرفته است و سعی می شود که وجهه این کمیته ها مردمی را تخریب کنند.

حسن هانی زاده کارشناس مسایل خاورمیانه درباره روند تحولات یمن گفت: «شرایط یمن اکنون وارد مرحله حساسی شده است و برخی از بازیگران بحران داخلی یمن در تلاش برای برهم زدن اوضاع امنیتی این کشور برآمده اند.

عربستان سعودی با چیدن مهره های نظامی وابسته به خود و سران قبایل مناطق تعز، مآرب، حضرموت و ابین تلاش می کند که در برابر حوثی ها صف آرایی جدیدی ایجاد کند. حضور مشکوک علی محسن الاحمر معروف به علی شیمیایی یمن(حملات شیمایی به حوثی ها) به سبب سازمان دهی گارد جمهوری نشان می دهد که عربستان سعودی در صدد پیاده کردن طرح مصر در یمن هستند.

بنابر برخی گزارش ها قرار است ارتش یمن و گارد جمهوری در فرصت مناسب ضمن برکناری عبد ربه منصور هادی رئیس جمهوری یمن به سرکوب حوثی ها و قلع و قمع آنان بپردازند. باتوجه به اینکه حرکت اخیر حوثی ها برای تصرف کاخ ریاست جمهوری از سوی کمیته های مردمی حمایت می شود لذا اکنون نوعی صف آرایی میان نیروهای داخلی یمن به وجود آمده است که این امر به بروز یک جنگ داخلی در کشور منجر خواهد شد».