همه مصائب بلوط‌های «زاگرس»/ رشته‌کوهی که به سختی نفس می‌کشد

خبرگزاری مهر - گروه استانها: جنگلهای زاگرس در غرب كشور، اكوسيستمهای طبيعی با ارزشی هستند كه در آنها تنوع بالايی از گونه های گياهی و جانوری وجود دارد، سرمایه ارزشمندی که به راحتی در حال از دست رفتن است.

متاسفانه داشته های اين رشته کوه ارزشمند به دلايل مختلفی از جمله تغییر کاربری اراضی، بهره برداری های بي رويه، چرای دام، آتش سوزی، برداشت چوب و... در معرض خطر تخريب قرار گرفته و روز به روز از تعداد و كيفيت گونه های گياهی و جانوری آن كاسته مي شود.

بر اساس آمارهای به دست آمده در سالهای آبی گذشته منطقه زاگرس با کاهش بارش ها مواجه بوده و در همین زمینه دمای هوای نیز نسبت به میانگین دوره مشابه افزایش یافته است.

تخریب جنگلهای زاگرس یکی از مهمترین دلایل تغییرات اقلیمی این سرزمین است که گسترش کشاورزی ناپایدار، ذغال گیری و اثرات توسعه به این منطقه تحمیل کرده است.

زاگرس از لحاظ پوشش گیاهی و جانوری، داشته های آبی، خاک حاصلخیز و جاذبه های بکر گردشگری در خاورمیانه بی نظیر استزاگرس از لحاظ پوشش گیاهی و جانوری، داشته های آبی، خاک حاصلخیز و جاذبه های بکر گردشگری در خاورمیانه بی نظیر است؛ موضوعی که اگر به آن نگاهی سزاوارانه بیاندازیم و بر اساس الگوهای صحیح و کارشناسی گام بر داریم می توانیم نیازهای اقتصادی را تا حد قابل توجهی پوشش دهیم.

نگاهی به وضعیت جنگلهای بلوط در جای جای طبیعت زاگرس روایت مشکلات مشابهی است، از کهگیلویه و بویراحمد گرفته تا چهارمحال و بختیاری و لرستان دست زاگرس هر روز خالی تر می شود.

مرگ خاموش بلوط های کهنسال کهگیلویه

در این میان بر اساس آمارهای اعلام شده هرساله ۲۰درصد از وسعت جنگل‌های زاگرس در استان کهگیلویه و بویر احمد کاسته می‌شود.

از یک میلیون هکتار جنگل در استان کهگیلویه و بویراحمد ۸۰ درصد آن پوشیده از درختان بلوط است و این جنگل ها۲۰ درصد از جنگل های بلوط حوزه زاگرس را تشکیل می دهند که بیشتر در ارتفاعات ۷۰۰ تا دو هزار و ۱۰۰ متری بالاتر از سطح دریا پراکنده هستند.

این روزها خشکیدگی بلوط چون سیل در حال پیش روی در جنگل های زاگرس است و در شهرستان کهگیلویه موجب خشکیدگی بسیاری از بلوطستان‌ها شده است.

قدرت الله علیپور رئیس حفاظت محیط زیست شهرستان کهگیلویه عامل اصلی خشکیدگی این جنگل ها را قارچی با نام زغالی بلوط و عامل ثانویه آن را آفت چوبخوار عنوان می کند و می گوید: علاوه بر این، وقوع خشکسالی، ریزگردها، تغییر اقلیم، برداشت بی رویه آب های زیرزمینی و چرای بی رویه دام از مهترین عوامل تشدید کننده این بیماری هستند.

وی می افزاید: سوسک چوبخوار درون تنه درختان بلوط تخمگذاری کرده و لاروها با تغذیه از آوندهای درختان باعث قطع آوند شده و باعث مرگ و خشکیدگی درخت می شوند.

تکرار تراژدی آتش سوزی جنگلهای کهگیلویه

اما در استانی که ۲۰درصد جنگلهای زاگرس و هشت درصد جنگلهای کشور را در خود دارد، هر روز تراژدی آتش سوزی جنگلها تکرار می شود و فرقی نمی کند در گرمسیر باشد یا سردسیر، دشت باشد یا کوه، دامنه باشد یا قله.

مدیرکل منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد خسارت ناشی از آتش سوزی جنگلهای این استان در سال گذشته را ۲۰۰ میلیارد تومان برآورد کردعزت الله بهشتی فر مدیرکل منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد خسارت ناشی از آتش سوزی جنگلهای این استان در سال گذشته را ۲۰۰ میلیارد تومان برآورد می کند و می گوید: در سال گذشته در مجموع ۱۱۰فقره آتش سوزی در جنگلها و مراتع این استان رخ داد و ۱۱۴۰ هکتار از جنگلها و مراتع استان در این آتش سوزیها طعمه حریق شدند.

وی وضعیت آتش سوزی جنگلها در این استان را نگران کننده عنوان می کند و می افزاید: به دلیل کم بارشی، آتش سوزی جنگلها در این استان طی سال جاری زودتر از سالهای گذشته آغاز شد.

مدیرکل منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد ادامه می دهد: در سه ماه اول امسال ۲۸۹ هکتار از عرصه های جنگلی و مرتعی کهگیلویه و بویراحمد در ۲۲ آتش سوزی طعمه حریق شدند.

جگر کباب شده درختان چهار محال بختیاری

و اما در قسمتی دیگر از زاگرس معضل ذغال گیری به جان جنگلهای استان چهار محال بختیاری افتاده تا سودجویان با دود کردن درختان برای خود پولی به جیب بزنند و از دل کباب شده جنگلهای این استان خبری نداشته باشند.

 استان چهار محال بختیاری یک میلیون و ۶۵۳ هزار هکتار وسعت دارد که از این میزان یک میلیون و ۴۰۰ هکتار عرصه منابع طبیعی است که از کل وسعت این استان یک میلیون و ۹۳ هزار هکتار عرصه مرتعی و ۳۰۷ هزار هکتار عرصه جنگلی است.

از مهمترین عوامل تخریب جنگل های چهارمحال و بختیاری استفاده جنگل نشینان و عشایر از چوب درختان بلوط برای ایجاد انرژی استعلی محمدی مدیر کل منابع طبیعی و آبخیز داری استان چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه یکی از مهمترین عوامل تخریب جنگل ها استفاده جنگل نشینان و عشایر از چوب درختان بلوط برای ایجاد حرارت و انرژی است، ادامه می دهد: در بسیاری روستاهای جنگل نشین امکان گاز کشی وجود ندارد و همین امر بهانه ای برای مردم این منطقه شده است که از درختان جنگل برای ایجاد حرارت و انرژی استفاده کنند.

وی ادامه می دهد: عده ای سودجو به علت بیکاری یا منافع سودجویانه اقدام به قطع درختان بلوط جنگل و حمل قاچاق آنها می کنند که این کار بیشتر برای تولید ذغال است.

وی می افزاید: بیشترین تاوان منابع طبیعی در حوزه تخریب جنگل ها از ناحیه همین افراد سودجو و قاچاق چوب درخت بلوط است و بیشترین برخورد فیزیکی ماموران و یگان حفاظت منابع طبیعی که منجر به مصدوم شدن می شود نیز ناشی از همین امر است.

زوال در پی جنگلهای چهار محال بختیاری

اما قصه پر درد جنگلهای چهار محال بختیاری تنها به اینجا ختم نمی شود تا این بار رئیس انجمن محیط زیستی تسنیم و کارشناس منابع طبیعی این استان از معضل پدیده دیده زوال و خشکی درختان بلوط خبر بدهد و بگوید: پدیده زوال و خشکی درختان بلوط جنگل های زاگرس از حدود شش سال پیش در جنگل های زاگرس آغاز شد.

هومان خاکپور ادامه می دهد: این پدیده ابتدا در استان های غربی کشور مانند ایلام آغاز شد و به مرور استان های دیگر زاگرس را تحت تاثیر قرار داد و استان چهارمحال و بختیاری را نیز تحت تاثیر قرار داد.

وی می افزاید: هم اکنون در حدود ۴۰ هزار هکتار از درختان بلوط این استان تحت تاثیر پدیده خشکی قرار گرفته اند.

رئیس انجمن محیط زیست تسنیم چهار محال بختیاری می گوید: راهکار اساسی برای جلوگیری از خشک شدن درختان بلوط زاگرس این است که عواملی که باعث ناتوانی وضعف این درختان شده اند را از میان برداریم و به جنگل ها استراحت بدهیم تا شرایط شادابی جنگل ها دوباره احیا شود.

ابر و باد و مه خورشید و فلک در کارند برای تخریب جنگلهای لرستان

اما ابر و باد و مه و خورشید و فلک درکارند تا جنگل های قلب زاگرس یعنی استان لرستان هر روز حالشان وخیم‌تر شود، اینجا آتش‌سوزی، زوال، خشکسالی، تغییر کاربری و چرای بی‌رویه دام نیستی را در بلوطستان رقم زده است.

جنگل‌های لرستان با قرارگیری در قلب زاگرس اهمیت حیاتی برای این زیست بوم منحصر به فرد دارند چرا که از وسعت ۵.۸ میلیون هکتاری جنگل‌های ۱۱ استان زاگرسی ۱.۲ میلیون هکتار در لرستان قرار دارد تا این استان حائز رتبه دوم وسعت جنگل‌ها باشد، عنوانی که وقوع مخاطرات مختلف طبیعی و انسانی آن را تهدید می‌کند.

استان لرستان به رغم دارا بودن ظرفیت‌های منحصر به فرد در زمینه اراضی جنگلی و مرتعی با مخاطرات جدی مواجه است، مخاطراتی که می رود عرصه های طبیعی این دیار را به دشت‌های بدون آب و علف تبدیل کند.

وقوع آتش سوزی های گاه و بیگاه در عرصه‌های جنگلی و مرتعی، چرای بی‌رویه دام، تعرض به عرصه های طبیعی و تغییر کاربری‌ها، خسارات خشکسالی و ریزگردها، اجرای پروژه های عمرانی غیرکارشناسی و... هر کدام زخمی را بر تن زاگرس زده‌اند تا سکته های مختلف، قلب این اکوسیستم را هر روز ضعیف‌تر کند.

زوال به جان درختان بلوط لرستان افتاد

رضا آریایی مدیر کل مدیریت بحران استان لرستان با بیان اینکه طی چند دهه گذشته به دلایل گوناگون جنگلهای استان لرستان تخریب شده، می گوید: چرای بی رویه، آتش سوزی های عمدی و غیر عمدی، بیماری زوال بلوط، اجرای پروژه های بزرگ عمرانی، آزاد راه ها و ... از جمله دلایل نابودی جنگلهای استان لرستان بوده است.

چند سالی است که جنگلهای منطقه زاگرس و به تبع استان لرستان درگیر بیماری زوال شده استوی همچنین توسعه شهرها، تبدیل جنگلها و مراتع در مناطق روستایی به اراضی کشاورزی، روش غلط آتش زدن کاه و کلش بعد از برداشت محصولات کشاورزی، ذغال گیری را از دیگر دلایلی دانست که جنگلهای لرستان را با چالش جدی تخریب مواجه کرده است.

مدیر کل مدیریت بحران لرستان بیماری زوال بلوط را یکی از عوامل تخریب جنگلهای لرستان برشمرد و گفت: چند سالی است که جنگلهای منطقه زاگرس و به تبع استان لرستان درگیر این بیماری شده است.

آریایی از کار تحقیقاتی کارشناسان برای علت یابی شیوع این بیماری در جنگلهای لرستان خبر می دهد و می گوید: مهم ترین نتیجه گیری صورت گرفته در قالب این تحقیقات کاهش بارندگی ها عنوان شده، گفت: در این پژوهش ها به این نتیجه رسیده اند که کاهش بارندگی ها نقش موثری در شدت بیماری زوال بلوط در جنگلهای استان داشته است.

گرد و غباری که روزنه های درختان را خفه کرد

وی پدیده گرد و غبار را یکی دیگر از عوامل تخریب جنگلهای لرستان عنوان می کند و ادامه می دهد: استان لرستان طی امسال شاهد ۳۳ روز آلوده بوده و این امر موجب می شود که این گرد و غبار بر روی گیاهان و برگهای درختان می نشیند و روزنه های آنها را از بین میبرد.

مهرداد بهاروندی مدیر کل منابع طبیعی لرستان پرده از درد دیگر جنگلهای لرستان بر می دارد و می گوید: تصرف منابع و اراضی منابع طبیعی لرستان یکی از عوامل تخریب جنگلهای استان بوده چرا که سود جویان و برخی از مردم با تصرف این اراضی و تبدیل آنها به زمینهای کشاورزی موجب تخریب بخش زیادی از جنگلها و عرصه های طبیعی لرستان می زنند.

وی همچنین از جگر کباب شده جنگلها و درختان استان لرستان حرف به میان می آورد و می گوید: بر اساس بررسی های صورت گرفته سالانه بیش از هفت هزار هکتار از جنگل های لرستان تبدیل به ذغال می شود

.

بهاروندی همچنین به بیماری زوال بلوط که جان ۵۶۰ هزار هکتار از جنگلهای لرستان افتاده خبر می دهد و می گوید: همچنین چرای بی رویه دام ها و وجود دام های فاقد پروانه چرا در استان یکی دیگر از عوامل تخریب جنگل های لرستان بوده چرا که استان لرستان دارای شش میلیون راس واحد دامی است و این در حالیست که از این تعداد حدود چهار میلیون و ۵۰۰ هزار واحد دارای پروانه چرا بوده و بیش از دو میلیون واحد نیز که مربوط به عشایر کوچ رو است پروانه چرا ندارند.

حفاظت از زاگرس برابر با پایداری کل محیط زیست ایران

زاگرس به دلیل شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی نیازمند پایداری توسعه بر اساس الگوهای دقیق علمی استمجموع مشکلات ذکر شده از سوی مردم، کارشناسان، فعالان محیط زیست و مسئولان نشان می دهد که امروز سرزمین زاگرس بیش از گذشته نیازمند حراست و حفاظت است، زیرا در سالهای اخیر به دلیل شتاب توسعه، افزایش جمعیت و بهره بردای بیش از حد توان در معرض شدیدترین تخریب های زیست محیطی قرار گرفته است.

امروز وظیفه اصلی تمامی فعالان، مدیران و پژوهشگران حوزه محیط زیست در قبال این منطقه حرکت به سمت کاهش اثرات منفی توسعه با کمک دانش روز جهان است؛ راهبردی که می تواند از بروز بحران های خاص اقلیمی کاسته و سلامت محیط زیست انسانی این منطقه را فراهم آورد.

این در حالی است که زاگرس به دلیل شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی نیازمند پایداری توسعه بر اساس الگوهای دقیق علمی است، استفاده از تجربه و دانش پژوهشگران این عرصه می تواند راه رسیدن به توسعه پایدار را برای این سرزمین هموار کند.

به هر روی بر اساس آنچه که گفته شد حفاظت از محیط زیست زاگرس می تواند پایداری کل محیط زیست ایران را تضمین کند، موضوعی که نباید از آن غافل شد.