مشخصه هاي وضعيتي انقلاب مشروطه / گفتار "مهر" از انقلاب مشروطه و جدال قديم و جديد /

بازاريان و تجار در واكنش به مقررات گمركي جديد اقدام به برپايي تظاهرات در شهرهايي چون تهران، تبريز، شيراز، اصفهان، رشت و مشهد نمودند. اعتراض تجار به شكل گيري كميته اي با حضور افرادي چون ملك المتكلمين، سيد جمال الدين واعظ اصفهاني و دولت آبادي منجر شد. روحانيون بر جسته اي مانند سيد عبدالله بهبهاني سيد محمد طباطبايي و شيخ فصل الله نوري نيز در اين كميته حضور داشتند اما سخنگوي اصلي اين كميته يا جنبش اصلاحي با سيد عبدالله بهبهاني بود.

روند اعتراضات با حركت توهين آميز نوز بلژيكي يعني پوشيدن لباس روحانيت در حالت مسخره آميز علني تر شد. اين مسئله باعث آشوب در تهران گرديد.

همچنين به دليل جنگ روس و ژاپن و كاهش صدور قند به ايران قيمت اين كالا افزايش يافت. علاءالدوله فرماندار تهران به دليل افزايش قيمت شكر توسط  تجار دولتي بازرگانان سرشناس را چوب زد. اين حادثه نيز باعث تعطيلي بازار و تحصن علما در حضرت عبدالعظيم شد.

تحصن علما در حرم حضرت عبدالعظيم با حمايت بازرگانان و برخي از بزرگان همراه شد. از جمله محمد علي ميرزا كه صدر اعظم با وليعهدي وي مخالف بود. اعتراضات مردم با سرسختي عين الدوله مواجه شد.  عين الدوله وعاظ و كساني را كه در اين باب  سخن مي گفتند دستگير مي كرد و در صدد تبعيد سران جنبش روحانيون متحصن بر آمد. تعداد بست نشينان با پيوستن افرادي چون مشيرالدوله و فرزندش مشيرالملك  مؤتمن الملك، صنيع الدوله، سعد الدوله، اعتصام الملك و مخبر السلطنه هدايت افزايش يافت . گذشته از اينها طرفدراران صدراعظم پيشين يعني علي اصغر خان امين اسلطان نيز به متحصنين پيوستند.

به گزارش "مهر"، در يكي از راهپيماييها و اعتراضات يك طلبه هدف  تير قرار گرفت. كشته شدن اين طلبه باعث درگيري بزرگتري مي شود كه منجر به كشته شدن حدود يكصد نفر شد . پس از اين حادثه در 25 جمادي الاول 1334 هجري قمري مهاجرت كبري روحانيون به رهبري سيدين بهبهاني و طباطبايي به قم آغاز شد.

حادثه بعدي بست نشيني جمعي از مشروطه طلبان بود كه در سفارت انگليس تحصن اختيار كردند. عده متحصنين در سفارت هر روز افزايش مي يافت . هزينه بست نشيني افراد بر عهده تجار بود كه از جمله حامي محمد حسين امين الضرب، معين التجار بوشهري و حاجي محمد اسماعيل آقا تبريزي از اين تجار بودند.

افزايش متحصنين و پيوستن عده از سربازان به آنان باعث نگراني دربار شد. متحصنين خواستار عزل عين الدوله، تأسيس يك عدالتخانه و بازگشت علماي پناه برده به قم و بعدها  "مجلس مبعوثات ملي" شدند. با افزايش درخواست متحصنين و رفتن عين الدوله به مبارك آباد شاه وي را بر كنار كرد و دو نفر را به قم فرستاد تا علما را بازگرداند. بدين گونه  فرمان مشروطيت صادر شد و حكومت استبداد به مشروطه تبديل گشت.  مشيرالدوله و دو فرزندش، صنيع الدوله، مخبر السلطينه و مخبر الملك اولين قانون انتخابات را نوشتند و انتخابات در 10 شعبان 1324 برگزار و 18 شعبان اولين مجلس با رياست صنيع الدوله بازگشايي شد.