قیمت آب؛ مهم‌ترین چالش توسعه آب‌شیرین‌کن‌ها است

یک پژوهشگر حوزه انرژی و محیط زیست در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: قیمت تمام‌شده‌ی بالای آب تولیدی از تأسیسات نمک‌زدایی، مهم‌ترین چالش در این صنعت است و باعث شده تمایل سرمایه‌گذاران برای ورود به این عرصه بسیار کم شود. دولت برای حل این مسئله و ترغیب سرمایه‌گذاران، راهکار خرید تضمینی آب را برگزیده است.

محمدسعید علی‌احمدی یادآور شد: امروزه مشکل کمبود آب، یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های حال حاضر دنیا است. این مسئله در منطقه‌ی غرب آسیا که منطقه‌ای خشک و کم‌آب است جز چالش‌های اصلی کشورها است. ایران نیز در چند سال گذشته با مشکلات جدی تأمین و مدیریت آب روبه‌رو بوده است.

وی تصریح کرد: در سال‌های اخیر میزان منابع آب تجدیدپذیر کشور به‌طور چشمگیری کاهش یافته و از ۱۴۰ میلیارد مترمکعب به ۱۰۵ میلیارد مترمکعب رسیده است. مطالعات نشان می‌دهد، با توجه به وضعیت موجود منابع آب سطحی و زیرزمینی، علاوه‌بر برنامه‌ریزی و مدیریت این منابع، باید به سمت استفاده از فناوری‌های نوین و منابع آب‌های نامتعارف نیز حرکت کرد تا بتوان کمبود منابع آب تجدیدپذیر را جبران کرد.

این پژوهشگر حوزه انرژی و محیط زیست گفت: یکی از روش‌های استحصال آب از منابع آب‌های نامتعارف، نمک‌زدایی آب دریاست. این روش در کشورهایی مانند عربستان و امارات که منابع آب تجدیدپذیر بسیار کمی دارند، از نیم قرن پیش مورد استفاده قرار گرفته است. به‌طوری‌که در حال حاضر عربستان بیش از ۵۰ درصد نیاز آب شرب خود را از آب‌شیرین‌کن‌ها تأمین می‌کند.

علی‌احمدی افزود: به علت هزینه‌ی بالای نمک‌زدایی، در گذشته اقبال کمتری به آن وجود داشت اما در دو دهه‌ی اخیر با کاهش قابل توجه هزینه‌های این فناوری، بسیاری از کشورها برای جبران کمبود منابع آبی خود به این روش روی آورده‌اند. ایران نیز اگرچه به این سمت حرکت کرده است، اما هنوز ظرفیت‌های فراوانی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی تاکید کرد: کشور ما با داشتن ۴۹۰۰ کیلومتر خط ساحلی در سواحل جنوبی خود، از پتانسیل بسیار خوبی برای نمک‌زدایی آب دریا برخوردار است که نباید از آن غفلت شود.  بررسی‌ها نشان می‌دهد ریشه‌ی اصلی موانع موجود بر سر راه توسعه‌ی تأسیسات نمک‌زدایی، در زمینه‌ی مسائل اقتصادی قرار دارد. در واقع قیمت تمام‌شده‌ی بالای آب حاصل از تأسیسات نمک‌زدایی، مهم‌ترین چالش در این صنعت است و باعث شده تمایل سرمایه‌گذاران برای ورود به این عرصه بسیار کم شود.

این پژوهشگر حوزه انرژی و محیط زیست توضیح داد: قیمت تمام‌شده‌ی آب متأثر از عوامل مختلفی مانند هزینه‌های سرمایه‌گذاری، انرژی، بهره‌برداری و تعمیرات، مواد شیمیایی، قطعات یدکی و غیره است که سهم عمده‌ی آن را هزینه‌ی سرمایه‌گذاری و انرژی تشکیل می‌دهد. این هزینه‌ها نسبت به نوع فناوری به‌کار گرفته‌شده و ظرفیت طراحی‌شده برای آن‌ها متفاوت خواهد بود.

علی‌احمدی ادامه داد: فناوری‌های نمک‌زدایی به‌طور کلی به دو نوع حرارتی و غشایی تقسیم می‌شود. روش تقطیر چندمرحله‌ای (MED) و روش تبخیر ناگهانی چندمرحله‌ای (MSF) از روش‌های حرارتی هستند. این روش‌ها هزینه‌ی سرمایه‌گذاری و همچنین انرژی مصرفی بالایی دارند و به همین دلیل قیمت تمام‌شده‌ی آب در این روش‌ها بالاتر از روش‌های غشایی است. این روش‌ها در ظرفیت‌های پایین استفاده نمی‌شوند.

به گفته وی روش اسمز معکوس (RO) اصلی‌ترین روش غشایی برای نمک‌زدایی است. امروزه حدود ۶۵ درصد ظرفیت آب‌شیرین‌کن‌ها در جهان از این روش استفاده می‌کنند. با توجه به کمتر بودن هزینه‌های سرمایه‌گذاری و قیمت تمام‌شده‌ی این روش نسبت به روش‌های حرارتی، در حال حاضر اسمز معکوس مقبول‌ترین و به‌صرفه‌ترین روش برای نمک‌زدایی است.

این پژوهشگر حوزه انرژی و محیط زیست گفت: در جمهوری اسلامی ایران نیز تولید آب از آب‌شیرین‌کن‌ها با ظرفیت ۴۱۰ هزار مترمکعب در روز در دستور کار قرار گرفته که از این مقدار ۲۱۰ هزار مترمکعب در روز درحال بهره‌برداری است. بیشتر این تأسیسات از نوع اسمز معکوس هستند و قیمت تمام‌شده آب در این تأسیسات حدود ۱ دلار بر مترمکعب است.

علی‌احمدی تاکید کرد: حال که این صنعت نیاز کشور است و گسترش آن در برنامه‌ی ششم توسعه قرار گرفته، باید بتوان برای قیمت بالای آن چاره‌ای یافت. دولت برای حل این مسئله و ترغیب سرمایه‌گذاران، راهکار خرید تضمینی آب را برگزیده است که به‌علت اختلاف زیاد قیمت، میان آب خریداری شده از تأسیسات نمک‌زدایی و آب فروخته‌شده به مردم، هزینه‌ی زیادی را به دولت تحمیل می‌کند. افزایش بودجه‌ی خرید تضمینی آب، می‌تواند باعث تقویت این راهکار دولت در سال‌های آینده شود.

وی یادآور شد: در همین راستا حمیدرضا کشفی، معاون راهبری و نظارت بهره‌برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، از افزایش اعتبارات خرید تضمینی آب از تاسیسات آب‌شیرین‌کن‌ها از ۴۰۰ میلیارد تومان به ۶۰۰ میلیارد تومان در بودجه‌ی سال ۹۸ خبرداده است. این اقدام اگرچه گامی بلند برای توسعه‌ی صنایع نمک‌زدایی است اما باید در کنار آن راه‌حل‌های دیگر نیز اندیشیده شود تا با کاهش قیمت تمام‌شده آب در این تأسیسات بتوان هزینه‌های دولت را کنترل کرد.

این پژوهشگر حوزه انرژی و محیط زیست در پایان گفت: نباید فراموش کرد که میانگین قیمت تمام‌شده‌ی آب تولیدی در آب‌شیرین‌کن‌های بزرگ با فناوری اسمز معکوس حدود ۰.۸ دلار بر مترمکعب است و حتی در بعضی تأسیسات نمک‌زدایی در جهان، این عدد به زیر ۵۰ سنت نیز می‌رسد. این درحالی است که قیمت تولید آب از این روش در ایران، حدود ۱ دلار تمام می‌شود.