سهم اضافه‌برداشت از آب زیرزمینی در مشکل دریاچه ارومیه

خبرگزاری مهر، گروه جامعه: دریاچه ارومیه به دلیل برخوردار بودن از ویژگی‌های بی‌نظیر طبیعی و اکولوژیکی در سال ۱۳۵۴ به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تالاب‌های بین‌المللی جهان در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است. مهم‌ترین منابع تامین آب دریاچه، بارش مستقیم بر روی دریاچه و همچنین منابع آب ورودی به آن از طریق رودخانه‌های حوضه آبریز است. آب این دریاچه بسیار شور بوده و بیشتر از رودخانه‌های زرینه رود، سیمینه رود، مهابادچای، آجی چای، گدارچای، نازلوچای و باراندوزچای تغذیه می‌شود. این دریاچه شورترین و بزرگ‌ترین دریاچه دائمی ایران، بزرگ‌ترین دریاچه‌ی شور در خاورمیانه و ششمین دریاچه‌ی بزرگ آب شور دنیا است. اما حالا به نماد وضعیت ناخوشایند محیط زیست ایران بدل شده است.

طبق گزارش ستاد احیا دریاچه ارومیه در سال ۹۴، «پیش از افت قابل توجه سطح آب این دریاچه در سال‌های اخیر، متوسط کل املاح محلول (TDS)  آن برابر ۲۰۵ گرم بر لیتر بوده، که در حال حاضر به رقمی نزدیک ۵۰۰ گرم بر لیتر رسیده است».

پژوهشگر حوزه مدیریت منابع آب به خبرنگار مهر می‌گوید: با توجه به بررسی صورت گرفته، یکی از علل کاهش حجم دریاچه ارومیه، اضافه برداشت آب زیرزمینی در محدوده‌های اطراف دریاچه است که این افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی موجب کسری مخزن آبخوان‌های اطراف دریاچه شده است. تا جایی که درحال‌حاضر ۱۲ مورد از محدوده‌های مطالعاتی اطراف دریاچه، جزء محدوده‌های ممنوعه هستند که مؤید برداشت‌های بی‌رویه در این محدوده‌ها است.

مهدی ابراهیمی موینی تاکید می‌کند: به منظور بررسی بیشتر امکان تبادل آب زیرزمینی محدوده‌های اطراف دریاچه و دریاچه ارومیه لازم است تا تراز سطح آب زیرزمینی و هم‌چنین میزان تغییرات شوری محدوده‌های مطالعاتی اطراف دریاچه مورد ارزیابی قرار گیرد.

بابک واحد دوست و حفظ‌الله آکسوی امسال در همین راستا مقاله‌ای تحت عنوان «تبادل آب زیرزمینی با دریاچه ارومیه» منتشر کرده‌اند. در این مقاله به اندرکنش آب زیرزمینی محدوده های اطراف دریاچه با آب دریاچه پرداخته شده است. یکی از نتایج اشاره شده در این مقاله عبارتست از اینکه آب های زیرزمینی واقع در ساحل غربی دریاچه در حال تغذیه آب دریاچه هستند. اما در قسمت شرق دریاچه عکس این حالت رخ داده است.

ابراهیمی توضیح می‌دهد: تراز سطح آب زیرزمینی پایین‌تر از تراز سطح دریاچه است و بنابراین می‌توان گفت دریاچه، منبع تغذیه‌ی آب‌های زیرزمینی واقع در شرق آن است. بطور کلی می‌توان گفت آب زیرزمینی از غرب به شرق جریان دارد و دریاچه از محدوده‌های غربی تغذیه شده درحالیکه خود منبع تغذیه آب زیرزمینی محدوده‌های شرق دریاچه است.

به منظور بررسی بیشتر ارتباط آب زیرزمینی و دریاچه ارومیه، لازم است تا میزان تغییرات شوری محدوده‌های مطالعاتی اطراف دریاچه مورد ارزیابی قرار گیرد. بر اساس آمار دفتر مطالعات پایه منابع آب، نرخ تغییرات شوری در محدوده‌های مطالعاتی سمت شرق دریاچه بیشتر از محدوده‌های سمت غرب دریاچه است.

این پژوهشگر حوزه مدیریت منابع آب ادامه می‌دهد: بالاترین نرخ تغییرات شوری مربوط به محدوه شیرامین واقع در شرق دریاچه است و در رتبه‌های بعدی به ترتیب محدوده‌های کهریز، آذرشهر و صوفیان-شبستر هستند که به ترتیب در غرب، شرق و شرق دریاچه واقع شده‌اند. بالا بودن نرخ تغییرات شوری در سمت شرق دریاچه نسبت به غرب، می‌تواند مهر تأییدی بر تغذیه آب زیرزمینی محدوده‌های شرق دریاچه از دریاچه ارومیه باشد.

به گفته ابراهیمی با توجه به اینکه تراز آب زیرزمینی در شرق دریاچه پایین‌تر از سطح دریاچه است و همچنین روند تغییرات شوری در این محدوده‌ها قابل توجه است، می‌توان ادعا کرد که احتمالا دریاچه ارومیه با آب زیرزمینی محدوده‌های اطراف خود تبادل دارد.

در نهایت به‌نظر می‌رسد که برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی موجب افت سطح آب زیرزمینی آبخوان‌های اطراف دریاچه و پیشروی آب شور دریاچه به سمت آب های زیر زمینی شده است که این پدیده، افزایش میزان شوری محدوده‌های اطراف دریاچه را در پی داشته است. نتیجه دیگر این پدیده، کاهش حجم دریاچه ارومیه است که مشکلات سال‌های اخیر را در پی داشته است. بنابراین لازم است تا برای حفظ دریاچه ارومیه، مدیریت مناسبی بر برداشت آب از منابع زیرزمینی اطراف دریاچه صورت گیرد.