ارتباط معنادار افزایش برداشت آب زیرزمینی و کاهش حجم دریاچه ارومیه

یک پژوهشگر حوزه مدیریت منابع آب به خبرنگار مهر گفت: در طول ۱۵ سال اخیر ارتباط مستقیمی میان افزایش برداشت آب زیرزمینی در حوضه دریاچه ارومیه و کاهش حجم دریاچه وجود داشته است. به‌عبارت دیگر می‌توان گفت برداشت بی‌رویه از آب زیرزمینی یکی از علت‌های کاهش حجم دریاچه ارومیه است.

مهدی ابراهیمی موینی گفت: بررسی گزارش شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی نشان می‌دهد که چالش فعلی دریاچه ارومیه از اواسط دهه ۷۰ شروع‌ و در طی ۲۰ سال گذشته حدود ۴ متر از تراز دریاچه کاسته شده است. همچنین با توجه به آمار فعلی، حدوداً ۹۰ درصد از حجم و بیش از ۵۰ درصد از وسعت آن نسبت به تراز اکولوژیک کاهش پیدا کرده است.  

وی در پاسخ به اینکه علت اصلی کاهش حجم دریاچه ارومیه چیست گفت: کاهش حجم دریاچه ارومیه دو علت اصلی دارد: عوامل طبیعی و عوامل انسان‌ساخت. مهم‌ترین عامل طبیعی، کاهش بارندگی است. بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که میزان بارندگی در سطح حوضه دریاچه ارومیه طی ۱۰ سال اخیر نسبت به میانگین بلندمدت کاهش محسوسی نداشته است. بنابراین علت کاهش حجم دریاچه ارومیه، عامل بارندگی نیست. پس باید به دنبال عوامل دیگری برای کاهش حجم دریاچه ارومیه بود که می‌توان به عوامل انسان‌ساخت اشاره کرد.  

این پژوهشگر حوزه مدیریت منابع آب تأکید کرد: کارشناسان برای پاسخگویی به این سؤال، دلایل متعددی را بیان کرده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به برداشت بیش‌ازحد مجاز از منابع آبی حوضه، توسعه بی‌رویه بخش کشاورزی، کشت محصولات با الگوی مصرفی آب زیاد در حوضه آبریز دریاچه و پل میان‌گذر دریاچه ارومیه اشاره کرد.

ابراهیمی افزود: مسأله‌ای که باید به آن پرداخت بحث ارتباط میان تغییرات برداشت آب زیرزمینی در حوضه دریاچه ارومیه و تغییرات حجم دریاچه ارومیه در سالیان اخیر است.

وی یادآور شد: حوضه آبریز دریاچه ارومیه دارای ۲۵ محدوده مطالعاتی است که وضعیت توسعه بهره‌برداری از آب زیرزمینی آن‌ها به تفکیک شامل ۳ محدوده آزاد، ۴ محدوده پیشنهادی ممنوعه، ۱۳ محدوده ممنوعه و ۵ محدوده ممنوعه بحرانی است. با توجه به اینکه تمام محدوده های مطالعاتی حوضه با دریاچه ارومیه تبادل ندارند، برای مطالعه تنها محدوده‌های اطراف دریاچه که امکان تبادل با دریاچه را دارند انتخاب شده است.  

این پژوهشگر حوزه مدیریت منابع آب تأکید کرد: محدوده‌های مطالعاتی منتخب به‌تفکیک استان عبارتند از سلماس، کهریز، ارومیه، رشکان، نقده، مهاباد، میاندوآب و جزایر دریاچه ارومیه در استان آذربایجان غربی و مراغه، عجب شیر، شیرامین، آذرشهر، صوفیان- شبستر، تسوج و جزایر دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی.

ابراهیمی ادامه داد: میزان برداشت آب زیرزمینی در طی این ۱۵ سال روند صعودی داشته است و حجم دریاچه ارومیه رو به کاهش است. به‌طوری‌که در سال ۹۴ شاهد هستیم که برداشت از آب زیرزمینی حوضه کاهش یافته و دقیقاً متناسب با همین وضعیت، حجم دریاچه افزایش یافته است. پس می‌توان گفت که ارتباط مستقیمی میان برداشت از آب زیرزمینی و حجم دریاچه وجود دارد.  

وی تاکید کرد: با توجه به بررسی صورت گرفته، یکی از علل کاهش حجم دریاچه ارومیه، اضافه برداشت آب زیرزمینی در محدوده‌های اطراف دریاچه است. همچنین این بررسی‌ها نشان می‌دهد که افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی موجب کسری مخزن آبخوان‌های اطراف دریاچه شده است. به‌طوری‌که درحال‌حاضر ۱۲ مورد از محدوده‌های مطالعاتی منتخب، جزء محدوده‌های ممنوعه هستند که مؤید برداشت‌های بی‌رویه در این محدوده‌ها است. بنابراین به‌نظر می‌رسد برای حل این مشکل لازم است تا مدیریت مناسبی بر برداشت آب از منابع آب زیرزمینی اطراف دریاچه صورت گیرد.