غیبت برای آزمایش و امتحان است/ ۳ بحث در مورد حکمت های غیبت

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر جلسه پنجاه و دوم از سلسله مباحث مهدویت است که توسط حجت الاسلام سیدمحمدباقر علوی تهرانی ایراد شده است.

مسئله غیبت امری از امور الهی و سری از اسرار الهی است که اهل بیت مأذون به بیان آن نیستند. امام صادق می‌فرماید «اِمْرٍ لَمْ یُؤْذَنْ لَنا فِی کَشْفِهِ» غیبت امری است که به ما اجازه داده نشده در مورد چرایی آن صحبت کنیم.

اما درست است که کشف نشده اما بعد از ظهور کشف می‌شود. امام صادق می‌فرماید «ان وجه الحکمه فی ذلک لاینکشف الا بعد ظهوره کما لم ینکشف وجه الحکمه فیما آتاه الخضر (ع) من خرق السفینه و قتل الغلام و اقامه الجدار لموسی (ع) الی وقت افتراقهما» یعنی حکمت غیبت قائم بعد از آمدن خود او ظاهر می‌شود، چنانکه حکمت سوراخ کردن کشتی توسط خضر، و کشتن آن بچه، و تعمیر دیوار، برای حضرت موسی ظاهر نگشت، مگر موقعی که خواستند از هم جدا شوند.

یک سری از امور هست که بر اساس کمال عقل اتفاق می‌افتد. چون در دوره غیبت امکان درک مسئله حکمت غیبت وجود ندارد لذا بیان نشده است.

البته ممکن است حکمت‌هایی برای بحث غیبت بیان شود اما ممکن است آن حکمت اصلی نباشد.

وجه دیگری که از روایات می‌توان برای غیبت امام عصر استفاده کرد این است که آنچه در ابعاد مختلف در میان امت‌های سابق روی داده است در این امت هم محقق شود. غیبت باید باشد تا آنچه در مورد انبیای گذشته و امت‌های گذشته اتفاق افتاده در اینجا هم رخ دهد.

پیامبر فرمود «یکون فی هذا الامة کل ما کان فی الامم السالفة حذو النعل بالنعل و القذة بالقذة» یعنی هر چه در امت‌های گذشته بوده در این امت نیز خواهد بود. بسان جفت بودن نعل به نعل و گوش به گوش.

مراد این است که عیناً و بدون هیچ کم و کسری آنچه در آنجا (امت‌های گذشته) اتفاق افتاده در اسلام هم رخ دهد. غیبت در میان انبیا گذشته هم رخ داده است از جمله عیسی، ادریس، موسی، نوح، یوسف و… در غیبت از امت خود بوده اند.

امام صادق فرمود «لان الله عزوجل أبی إلا أن تجری فیه سنن الانبیا فی غیباتهم، وإنه لابد له یا سدیر من استیفاء مدد غیباتهم، قال الله تعالی: «لترکبن طبقا عن طبق» أی سنن من کان قبلکم» یعنی خداوند عزوجل اراده کرده که سنتهای أنبیاء علیهم السلام در غیبت‌هایشان، دربارهء آن حضرت جاری شود. ای سریر [خطاب به راوی] چاره‌ای نیست و باید غیبت او به اندازه غیبت همه انبیا طول بکشد، خداوند متعال فرموده است: (لترکبن طبقا عن طبق) (سوار می‌شوید طبقه‌ای پس از طبقهء دیگر) یعنی سنت‌های کسانی که پیش از شما بوده اند.

اما وجه سوم این است که غیبت برای آزمایش و امتحان است. سنت الهی و روش تدبیر نظام خلقت توسط حضرت حق، مبتنی بر آزمون و آزمایش است. «فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّة اللَّهِ تَبْدیلاً وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّة اللَّهِ تَحْویلاً» یعنی هرگز برای سنت خدا تبدیلی نخواهی یافت و هرگز برای سنت الهی دگرگونی نمی یابی.

سنت‌های الهی تغییر پذیر نیستند و حتی سنن الهی کیفاً و کماً هم قابل تغیر نیستند و عوارض آن هم عوض نمی‌شود.

بر اساس این مسئله یکی از سنت‌های نظام خلقت که حتمی هم هست، آزمون است.

سوره مبارکه عنکبوت آیه ۲ می‌فرماید «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ؛ وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِینَ» یعنی آیا مردم چنین پنداشتند که به صرف اینکه گفتند ما ایمان (به خدا) آورده‌ایم رهاشان کنند و هیچ امتحانشان نکنند؟ و محققا ما اممی را که پیش از اینان بودند به امتحان و آزمایش آوردیم، و همانا خدا دروغگویان و راستگویان را کاملاً می‌شناسد.

امام باقر می‌فرماید خدا در دنیا هر چیزی را برای آزمون قرار می‌دهد.

حدیث قدسی خطاب به حضرت آدم می‌فرماید «وَ خَلَقْتُکَ وَ خَلَقْتُ ذُرِّیَّتَکَ مِنْ غَیْرِ فَاقَةٍ بِی إِلَیْکَ وَالِیَهُمْ وَ إِنَّمَا خَلَقْتُکَ وَ خَلَقْتُهُمْ لِأَبْلُوَکَ وَ أَبْلُوَهُمْ إِیَّاکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا فِی دَارِ الدُّنْیَا فِی حَیَاتِکُمْ وَ قَبْلَ مَمَاتِکُمْ وَ لِذَلِکَ خَلَقْتُ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةَ وَ الْحَیَاةَ وَ الْمَوْتَ وَ الطَّاعَةَ وَ الْمَعْصِیَةَ وَ الْجَنَّةَ وَ النَّارَ»

به درستی که تو (آدم) و فرزندان تو را در آن حال خلق نمودم، که هیچ نیازی به شمایان نداشتم، پس شما، همه را آفریدم تا بیازمایمتان، تا آنگاه دانسته شود کدامیک از شما، در دنیا بهتر عمل می‌کند و کدام یک از شما بد عمل می‌کند. پس، از این روی بود که دنیا، آخرت، حیات، مرگ، طاعت، عصیان، بهشت و جهنم را خلق نمودم.

اما این آزمایش چه چیزی را روشن می‌کند و دوم اینکه برای چه کسی روشن می‌کند؟

همه چیز برای خدا روشن است اما او می‌خواهد این آزمایش صورت گیرد تا اتمام حجت شود.

سوره تغابن آیه ۱۵ می‌فرماید «إِنَّما أَمْوالُکُمْ وَ أَوْلادُکُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظیمٌ» یعنی اموال و فرزندانتان فقط وسیله آزمایش شما هستند و خداست که پاداش عظیم نزد اوست!

آنگاه امیرالمومنین در مورد این آیه می‌فرماید که این آزمون چه چیزی را برای چه کسی مشخص می‌کند «و معنی ذلک انّه سبحانه یختبر عباده بالاموال و الاولاد لیتبین الساخط لرزقه، و الراضی بقسمه، و ان کان سبحانه اعلم بهم من انفسهم، و لکن لتظهر الافعال التی بها یستحق الثواب و العقاب» یعنی و معنی آن این است که خداوند سبحان بندگان خویش را با اموال و اولاد می‌آزماید تا ناخشنود و خشنود از روزی او را روشن سازد، هر چند که خداوند از خود بندگان به ایشان داناتر است ولی برای اینکه کارهایی را که سزاوار پاداش است از کارهایی که سزاوار عقاب است آشکار فرماید.