خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می‌کند.
آنچه در این روزها بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، بازخوانی از ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن‌ها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره سازی کند. خاطره سازی که پس از واکاوی و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را ببریم به سال‌هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود.
«خاطره‌بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.
در دهمین گام از این روایت رسانه‌ای به سراغ موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «بازمانده» به کارگردانی مرحوم سیف الله داد رفتیم که بی گمان یکی از ماندگارترین و شنیدنی‌ترین نغمات موسیقایی حوزه سینما در عرصه مقاومت ملت مظلوم فلسطین است که با گذشت ۲۷ سال از تولید اثر همچنان به عنوان اولین و مهم‌ترین اثر سینمایی به جای مانده در حوزه مقاومت محسوب می‌شود. اثری به غایت تماشایی و تاثیرگذار که نه تنها در حوزه تصویر و داستان پردازی، سینمایی قابل اتکا و ارزشمندی را پیش روی مخاطبانش قرار داد، بلکه در حوزه‌های دیگری چون موسیقی متن نیز توانست به واسطه حضور آهنگساز مولفی چون مجید انتظامی، با مخاطبان هم ذات پنداری شنیداری خاطره سازی کند.
فیلم سینمایی «بازمانده» که تصویربرداری آن در کشور سوریه انجام گرفته بود، از جمله معدود آثار ماندگار سینمای ایران است که با گذشت ۲۷ سال از تولید و نمایش آن همچنان در صدر فیلم‌های قابل اتکای سینمای ایران پیرامون موضوع استراتژیک فلسطین اشغالی و مفاهیم ضد انسانی رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود. شرایطی که بدون تردید مرحوم سیف الله داد به عنوان نویسنده فیلمنامه و کارگردان توانسته به پشتوانه سال‌ها تجربه اندوزی و کسب دانش از حوزه سینما، چارچوب ارزشمند و دراماتیکی از اوضاع مردم مظلوم فلسطین را در قاب سینما به تماشاگران ارائه کند. فضایی که متاسفانه فقط در تعدادی کمی از محصولات سینمایی ما پیرامون موضوع فلسطین دیده شده و غیر از چند گزینه انگشت شمار، سینمای ایران هنوز نتوانسته دین خود را به صورت کامل به ماجرای مقاومت فلسطین ادا کند.
داستان فیلم «بازمانده» با بازی سلما مصری، جیانا عید، جمال سلیمان، بسام کوسا، غسان مسعود، صباح برکات، علاءالدین کوکش، هانی سعدی، فیلد اسمور، هناء نصور، حسن عویتی، عصام عبجی درباره اشغال شهر حیفا در سال ۱۹۴۸ در فلسطین اشغالی است؛ پزشکی به نام سعید همراه با همسرش و نوزادشان فرهان قصد سفر دارند. سعید، تروریست اسرائیلی به نام شمعون را که همبازی دوره کودکی‌اش بوده، در ایستگاه راه‌آهن با چمدانی حاوی بمب می‌بیند. شمعون قبل از انفجار می‌گریزد و سعید موضوع را به پلیس اطلاع می‌دهد. شمعون از سعید می‌خواهد که قبل از قتل عام مردم شهر، شهر حیفا را ترک کند. همچنین صفیه، مادر سعید به حیفا می‌آید تا فرزندش را به بهانه بیماری پدرش رشید، به ترک حیفا ترغیب کند. روزی که آن‌ها تصمیم به سفر گرفته‌اند، صهیونیست‌ها به حیفا هجوم می‌آورند و سعید و همسرش در قتل عام اهالی شهر کشته می‌شوند که …»
اما یکی از نکته‌های مهمی که می‌تواند دستاورد مهم و مطلوبی در جهت قطع نشدن ارتباط دیداری و شنیداری مخاطب با فیلم «بازمانده» به حساب آید، موسیقی متن و تیتراژ این اثر ماندگار با هنرمندی مجید انتظامی است. به طور حتم و همان گونه که قبلاً نیز به آن اشاره شده انتظامی از جمله هنرمندان معتبر حوزه موسیقی است که کارنامه درخشان او در عرصه ساخت موسیقی فیلم‌های ارزشمند سینمای ایران گواه درستی برای انتخابش توسط سیف الله داد برای آهنگسازی فیلمش بوده، گویی او می‌دانسته که مجید انتظامی با درک درستی که از مفهوم مقاومت و مفاهیمی از این دست در سینمای ایران به مدد هوش موسیقایی و تجربه همکاری با کارگردانان بزرگ به دست آورده می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌ها برای ساخت موسیقی «بازمانده» باشد.
مجید انتظامی: بزرگترین مشکل در راه ساخت موسیقی «بازمانده» معمول نبودن برخی سازها بود که هر کسی آن را نمی‌زند این هنرمند از جمله آهنگسازانی است که با درک درست از شخصیت‌های یک فیلمنامه تلاش می‌کند تا برای هریک از آن‌ها یک هویت موسیقایی خلق کند. شرایطی که قطعاً برایش در بازمانده نیز اتفاق افتاد و ماجرا را به سمت و سویی برد که مخاطب فیلم مانند کارهای پیشین انتظامی، شنونده موسیقی باشد که هویت‌مندی و وفاداری محض به داستان اثر در ردپای آثارش دیده می‌شود. چنانکه پیش‌تر با موسیقی ماندگار بسیاری از آثار سینمایی‌اش این رویکرد هنری را به رخ مخاطبانش کشاند.
انتظامی بدون تردید یکی از هنرمندان تاثیرگذار و جریان ساز سینمای ایران در عرصه آهنگسازی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است که قطعاً بخشی از موفقیت‌های سینمایی اثری چون «بازمانده» با آن تم عربی که از سوی آهنگساز انتخاب شده بود مرهون زحمات این هنرمند فعال عرصه موسیقی است.
این آهنگساز برجسته سینما چندی پیش بود که در گفتگویی درباره ساخت موسیقی متن فیلم بازمانده گفته بود: سیف‌الله داد اصرار داشت تِم کار خیلی عربی نباشد، ایشان یک موسیقی کلاسیک می‌خواست که آن حالت را بیان کند. کار را با کامپیوتر ضبط می‌کردیم و بعد از گذاشتن روی فیلم، کارگردان نقطه نظراتش را می‌گفت و اگر راهی برای بهتر شدن داشت آن را انجام می‌دادم و کار را در استودیو ضبط می‌کردیم.
انتظامی در این گفتگو با بیان اینکه خیلی دیر در جریان ساخت موسیقی متن این فیلم قرار گرفته است، ادامه داد: «تیتراژ اول را با نی ضبط کردیم اما سیف‌الله داد دوست نداشت از نی واقعی استفاده کنیم و به علت اینکه خیلی عربی می‌شد، خواست با دستگاه انجام شود. در اصل موسیقی که در استودیو ضبط کرده بودیم، نی ضبط شده با دستگاه را بر روی آن گذاشتیم. قرار بود موسیقی تکه‌تکه باشد و از تصاویر گذر کند که خوشبختانه روی فیلم هم خوب چفت شد. آن موقع یک دستگاه سیتی سایزر کوچک داشتم و با اندازه گرفتن پلان‌ها سعی می‌کردم، موسیقی سر موقع عوض شود. سیف‌الله داد هم وسواس زیادی داشت و تأکید می‌کرد ساز همان جایی بیاید که باید بیاید.
انتظامی نقش سیف‌الله داد را در موسیقی «بازمانده» بسیار تأثیرگذار دانست گفت: او پشتکار زیادی داشت و می‌دانست چه می‌خواهد و آنچه می‌خواست از عوامل می‌گرفت. هنگام ضبط موسیقی هم هر روز به استودیو می‌آمده و نقطه نظراتش را منتقل می‌کرد.
وی در بخش دیگری از این گفتگوی رسانه‌ای با بیان اینکه تا زمانیکه موسیقی به دلش ننشیند و با آن ارتباط برقرار نکند ضبط آن را آغاز نمی‌کند، ادامه داد: هر کدام از موسیقی‌هایی که برای فیلم ساخته‌ام ۵ تا ۶ بار نوشته و پاره شده است و به جایی رسیده که حس من و کارگردان به هم نزدیک شده تا توانستیم آن را در استودیو ضبط کنیم. البته بزرگترین مشکل در راه ساخت موسیقی «بازمانده» معمول نبودن برخی سازها بود که هر کسی آن را نمی‌زند. ضمن آنکه با سازهای ارکستر سمفونیک هم همخوان نمی‌شود. مانند نی عربی و من معمولاً خیلی با رغبت سمت این کارها که ساز محلی دارد نمی‌روم.
مجید انتظامی با اظهار رضایت از موسیقی فیلم «بازمانده» در بین کارنامه هنری‌اش خاطرنشان کرده بود: «بسیار خوشحالم که این فیلم ماندگار و اثرگذار شد.»
به هر ترتیب یکی از مشکلات بسیار مهم و قابل تامل سینمای ایران کم توجهی کارگردانان و هنرمندان مطرح این عرصه به ساخت آثاری ارزشمند و تکنیکی در حوزه مقاومت مردم مظلوم فلسطین است. شرایطی که متاسفانه به قدری از روند کند و غیرقابل قبولی برخوردار است که هنوز موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «بازمانده» بعد از گذشت سه دهه از ساخت آن به عنوان یک اثر شاخص موسیقایی در این چارچوب معرفی و هنوز گزینه دیگری غیر از مواردی انگشت شمار کنار آن گنجانده نشده است.
نظر شما