موسیقی‌ که به «پایتخت» جان داد/ سمفونی دلبرانه موسیقی مازندران

خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می‌کند.

آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری‌بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن‌ها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی که پس از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.

«خاطره‌بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.

در سی و چهارمین نوبت از این روایت رسانه‌ای به سراغ موسیقی تیتراژ مجموعه سریال‌های تلویزیونی «پایتخت» به آهنگسازی آریا عظیمی نژاد و همراهی تعدادی از نوازندگان و هنرمندان شناخته شده موسیقی مازندران رفتیم.

مجموعه سریال‌های «پایتخت» با طراحی و ایده پردازی محسن تنابنده که علاوه بر جذابیت‌های موسیقایی و تصویری اش طی سال‌های گذشته با انواع اقسام و حاشیه‌ها و حتی انتقادها نیز رو به رو بوده اولین بار در نوروز سال ۱۳۹۰ به کارگردانی یکی از مردان کارکشته سریال‌های تلویزیونی به نام سیروس مقدم روی آنتن رفت و پس از پخش چند قسمت با استقبال مخاطبان روبه‌رو شد. به خصوص که شیوه‌های متفاوت داستان پردازی و پرداخت محتوایی اش، آن هم با محوریت اقوام شریف منطقه مازندران که پرداخت کمدی و طنز درباره بخشی از زندگی روزمره آنها برای پرهیز از هرگونه حاشیه و بی احترامی، کار هرکسی نبود. همین شرایط موجب شد که ماراتن ساخت فصل‌های بعدی این سریال ادامه پیدا کند و تا امروز که این متن رسانه‌ای منتشر می‌شود، شش فصل آن با فراز و نشیب‌های مختلف پیش روی مخاطبان قرار گرفته است.

فصل اول این مجموعه طنز که داستان زندگی یک خانواده مازندرانی را روایت می‌کرد، ابتدا با بازی محسن تنابنده، علیرضا خمسه، ریما رامین فر، احمد مهران فر، سمیرا حسن پور، آزیتا لاچینی، خسرو احمدی، رضا بنفشه خواه، نعیمه نظام دوست، فرهاد بشارتی، حسین مهری، حسین توشته، سارا ونیکا فرقانی اصل، پوریا پورسرخ، پژمان بازغی، رامین راستاد، مریم خدا رحمی، امیر آتشانی، ساقی زینتی، آرش نوذری، کیانوش گرامی، گیتی قاسمی، سیامک اشعریون، امیرحسین قاسمی، محمد بیات، افشین سنگ چاپ، سارا منجزی، مجید واشقانی، آتیه جاوید و تعدادی دیگر از بازیگران بومی منطقه علی آباد کتول روی آنتن رفت، اما بعد از ساخت و تولید فصل‌های بعدی سریال، بازیگران دیگری از جمله مهران احمدی، بهرام افشاری، هومن حاجی عبداللهی، سلمان خطی، نسرین نصرتی، هدایت هاشمی، محمدرضا علیمردانی، لیندا کیانی، محیا دهقانی و تعدادی دیگر به پروژه پیوستند.

اما بدون تردید موسیقی «پایتخت» یکی از مهم‌ترین، مؤثرترین و پرمخاطب‌ترین موسیقی تیتراژهای دهه نود سیماست که علاوه بر جذابیت‌های شنیداری که به مدد حضور آهنگساز توانمند و صاحب ذوقی چون آریا عظیمی‌نژاد پیش روی مخاطبان قرار گرفت، از همان فصل‌های اول و دوم پخش سریال تبدیل به فرآیندی مؤثر برای ساخت موسیقی‌هایی شد که با محوریت قرار دادن ملودی‌ها و نواهای ناب موسیقی نواحی ایران و تلفیق آن با دیگر گونه‌های موسیقایی شرایط جدیدی را برای موسیقی متن سریال‌ها و حتی آثار سینمایی به وجود آورد.

موسیقی «پایتخت» موجب ایجاد جریانی در عرصه آهنگسازی شد که قالب آن مشتمل بر ساختارها و نواهای مبتنی بر موسیقی اقوام ایران بود و نشان داد که این بخش مغفول مانده چه ظرفیت‌های ممتاز و بکری برای پرداخت دارد فضایی به شدت مخاطب پسند و دارای تنوع که تا آن زمان اگرچه کم و بیش توسط تعدادی از آهنگسازان دغدغه مند موسیقی در سریال‌ها و آثار سینمایی تجربه شده بود، اما بی گمان موجب ایجاد جریانی در ساخت موسیقی متن و تیتراژ سریال‌ها و مجموعه‌هایی شد که قالب آن مشتمل بر ساختارها و نواهای مبتنی بر موسیقی اقوام ایران بود و نشان داد که این بخش مغفول مانده از موسیقی کشور چه ظرفیت‌های ممتاز و بکری برای پرداخت و ارائه آن به مخاطبان سرسخت امروزی دارد.

شرایطی که با ضمیمه داستان پردازی به روز و همذات پندارانه، نگاهی سنجیده و از روی تحقیق و پژوهش و البته بازی بازیگران سریال «پایتخت» نمود عینی خود را نشان داد و ثابت کرد که با کمی دقت و تعمق بیشتر می‌توان در و تخته را با هم جور کرد و آثاری را پیش روی مخاطبان قرار داد که بی نگاه و اعتنا به شبکه‌های خارجی، سریال‌های خودمان را برای تماشا ترجیح دهند. آن گونه که مجموعه‌هایی چون «پایتخت» و «نون خ» با استفاده از ظرفیت‌های ملی و بومی کاری کردند کارستان و کار را به جایی بردند که این مجموعه‌ها حتی با در نظر گرفتن نقدهای محتوایی و ساختاری که می‌توان برایشان تصور کرد، هنوز ظرفیت ساخت و تولید در چند فصل دیگر را هم دارند.

برای شنیدن یکی از تیتراژهای سریال پایتخت اینجا را کلیک کنید.

ظرفیت‌هایی که در سریال پایتخت با طعم موسیقی رنگ و بویی دو چندان پیدا کرده و آریا عظیمی‌نژاد را در جایگاه آهنگسازی به مردم معرفی کرد که قبل از داوری در «عصر جدید» آن قدر توانمند و آگاه به پیرامون فعالیت‌های موسیقایی اش بوده که نیازی به شهرت در این مسابقه استعدادیابی نداشته باشد و شاید همین نبوغ و استعداد هنرمندانه عظیمی نژاد در ساخت موسیقی سریال پایتخت و چندین و چند اثر دیگر بوده که دست‌اندرکاران یک مسابقه تلویزیونی را برای دعوت از او برای داوری مجاب کرده است.

فضایی که ای کاش مانند او و تعدادی دیگر از هم نسلانش در جامعه آهنگسازان تکثیر می‌شد تا شاید بخش زیادی از ظرفیت‌های عالی و مثال زدنی موسیقی نواحی ایران به دور از شعار و حرف‌های قلمبه سلمبه میان مردم جای خود را باز می‌کرد.

اما از این مقدمات که بگذریم، شنیدن روایت ساخت موسیقی متن و تیتراژ از زبان آریا عظیمی نژاد شیرینی‌ها و جذابیت‌های خاص خود را دارد، شرایطی که چندی پیش به واسطه یک گفتگوی مجازی این آهنگساز با همراهی سید جلال محمدی سرپرست گروه موسیقی تبری مازندران که طی سال‌های اخیر همکاری‌های مستمری با آریا در نوازندگی بخش‌های محلی سریال پایتخت داشته‌اند، صورت گرفت و عظیمی نژاد از انگیزه‌های ورودش به این سریال گفت.

وی در ابتدای صحبت‌های خود گفت: روز اولی که درباره پایتخت صحبت شد قرار بود موضوع این سریال حولِ خانواده‌ای باشد که از شهرستان و پس از اتفاق‌های بسیار در نهایت به تهران یعنی پایتخت می‌آیند. آن زمان بحث روی این بود که این خانواده اهل کجا باشند. من سیستان و بلوچستان و استان گلستان - علی آباد کتول- را پیشنهاد دادم. در نهایت علی آباد و گلستان انتخاب شد. در ابتدا از موسیقی کتولی استفاده کردیم اما محدودیت‌هایی در موسیقی کتولی داشتیم و آرام آرام تصمیم گرفتیم به سمت مازندران بیاییم.

عظیمی نژاد: روز اولی که درباره پایتخت صحبت شد بحث روی این بود که این خانواده اهل کجا باشند. من سیستان و بلوچستان و استان گلستان (علی آباد کتول) را پیشنهاد دادم این آهنگساز گفت: از پایتخت ۳ موسیقی مازندران را وارد این سریال کردیم. سریال پایتخت فرصتی برای اقدامات فرهنگی مناسب در حوزه موسیقی است. این سریال با اقبال بسیاری روبه‌رو شده و بیشتر مردم این سریال را پیگیری می‌کنند. یکی از اتفاق‌های مهم در این مجموعه، بخش موسیقی است تا بتوانیم ریشه‌های موسیقی اصیل ایران را در قالب این سریال به مخاطب معرفی کنیم.

عظیمی نژاد در ادامه این گفتگو بیان کرد: در پایتخت ۲ خانواده نقی به جنوب سفر کردند. ما در آنجا مفصل‌ها و نقاط پیوندی موسیقی جنوب و شمال را پیدا کردیم. در پایتخت ۵ خانواده نقی معمولی به ترکیه سفر کردند. من با موسیقی مناطقِ مختلف ترکیه آشنا هستم به همین دلیل برای موسیقی فصل پنجم، موسیقی ناحیه «کارادنیز» را مورد استفاده قرار دادم که بسیار شبیه به موسیقی مازندران است. این منطقه درست مانند مازندران در حاشیه دریا و در شمال ترکیه قرار دارد. وقتی با چند تن از نوازندگانِ «کارادنیز» ترکیه آشنا شدم و از آنها خواستم تا برایم ساز بنوازند، وقتی صدای سازشان را شنیدم فکر می‌کردم که آنها دست من را خوانده‌اند و می‌دانند که من چه چیزی می‌خوام. وقتی چیزهایی که در سریال ضبط کرده بودم را برایشان پخش کردم آن‌ها هم بسیار تعجب کردند. وقتی مردمانِ مازندران و فُرم چهره مازنی‌ها را به آنها نشان دادم؛ از این همه شباهت بسیار متعجب بودند. راستش را بخواهید من فکر می‌کنم پیوندی میان مردمان کارادنیز و مازندران وجود دارد که باید ردپایش را در تاریخ جستجو کرد.

این آهنگساز افزود: در پایتخت دو، هوشنگ جاوید (از مشاوران پژوهشی موسیقی متن سریال پایتخت) دو قطعه به من معرفی کرد که از ارزمون شکارچیان و زمان شکارچیان برادرش بود. قطعه‌های ضبط شده کیفیت بالایی نداشت ولی ملودی و صدای خواننده برایم بسیار جذاب و شنیدنی بود. بعد از تحقیقاتم مشخص شد که بخش عظیمی از روایت موسیقی مازندران به دوش خانواده شکارچیان بود. […] قبل از پایتخت ۶ آقای جلال هر دفعه که صحبت ساخت سری جدیدی از سریال «پایتخت» می‌شود، با خودم فکر می‌کنم که این بار چه کنیم تا حرف تازه‌تری داشته باشیم. یعنی موسیقی ارائه کنیم که هم مکمل تصویر باشد و هم اینکه خودش به تنهایی شخصیت مجزایی را داشته باشد محمدی پیشنهاد داد تا از آقای زمان شکارچیان به عنوان خواننده استفاده کنیم. رهاییِ عجیبی در موسیقیِ خانواده شکارچیان هست. وقتی تیتراژ ابتدایی را با صدای زمان شکارچیان ضبط کردیم خیلی مورد استقبال قرار گرفت.

حضور در سریال پایتخت می‌تواند فرصتی برای همه هنرمندانی باشد که در این سریال هنرنمایی می‌کنند. استفاده کردن از این فرصت به سیاست‌های شخصیِ هر هنرمند برمی‌گردد؛ برخی به همین شهرتی که به دست می‌آورند اکتفا می‌کنند و برخی دیگر تلاش در حرکت به سمت جلو هستند. امیدوارم که زمان شکارچیان استفاده خوبی از این اتفاق بکند و به سمت پیشرفت حرکت کند. زمان هم صدایی جذاب و هم شخصیتِ دلنشینی دارد.

عظیمی‌نژاد در بخش بعدی از صحبت‌هایش اظهار کرد: هر دفعه که صحبت ساخت سری جدیدی از سریال «پایتخت» می‌شود، با خودم فکر می‌کنم که این بار چه کنیم تا حرف تازه‌تری داشته باشیم. یعنی موسیقی ارائه کنیم که هم مکمل تصویر باشد و هم اینکه خودش به تنهایی شخصیت مجزایی را داشته باشد. ما در این سال‌ها هر بار که زمان ساخت سری جدیدِ سریال «پایتخت» فرا رسیده، قطعه‌های بسیاری ضبط کرده‌ایم و تمام این قطعه‌ها را در بانک اطلاعاتی‌مان داریم تا در جاهای مختلف به کار گرفته شوند. به هر حال موسیقی بی کلام و سازی در سیر سریال و در موسیقی متن کار خودش را می‌کند. اما برای به کار بردن موسیقی‌هایی که کلام دارند، ما با محدودیت مواجهیم.

وی گفت: خوشبختانه یا متأسفانه وقتی نغمه‌ای از نقاط مختلف ایران و یا هر جای جهان می‌شنوم، نغمه را خالص می‌شنوم و در کنارش اتفاق‌های ذهنی‌ام را روی آن موسیقی رقم می‌زنم و بعد به شکلی جدید آن را می‌شنوم. تلاش می‌کنم تا این نغمه‌ها را از حالت دانشگاهی و دستگاهی خارج کنم و به روزش کنم. کشور ترکیه همین کار را با موسیقی‌اش کرده و همین روند باعث شده که موسیقی ترکیه از دام گذشته رهانیده و امروزی شود.

سید جلال محمدی: درباره موسیقی پایتخت ۶ هم باید بگویم آنچه مردم از موسیقی این سریال می‌شنوند بخش کوچکی از انبوه کارهای ضبط شده‌ای است که خیلی از آن‌ها فرصتی برای ارائه پیدا نکردند سید جلال محمدی نوازنده دوتار و سرپرست گروه موسیقی «آوای تبری» مازندران که طی فصل‌های مختلف تولید سریال «پایتخت» به کارگردانی سیروس مقدم و آهنگسازی آریا عظیمی‌نژاد با این مجموعه همکاری مستمر داشته است، چندی پیش در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن اشاره به شرایط اجرای موسیقی این سریال گفته بود: بسیار خوشحالم که در ساخت موسیقی مجموعه ششم سریال «پایتخت» فضای همکاری با آریا عظیمی‌نژاد پیش آمد و ما توانستیم در این سریال نیز به عنوان گروه اجرایی نوازندگان حضور داشته باشیم.

این نوازنده گفت" البته بنده در بخش انتخاب خوانندگان موسیقی متن و تیتراژ هم همکاری‌هایی داشتم که از آن جمله می‌توان به حضور زمان شکارچیان، فرزند استاد شکارچیان از هنرمندان پیشکسوت موسیقی منطقه مازندران اشاره کنم که در این قسمت به عنوان خواننده جدید تیتراژ حضور داشت.

وی افزود: مجموعه پایتخت قطعاً یکی از پرمخاطب‌ترین و جذاب‌ترین سریال‌های سال‌های اخیر رسانه ملی بوده که موسیقی در آن تبدیل به یکی شاخصه‌های معرفی آن به مردم شده است که در این چارچوب آریا عظیمی‌نژاد به بهترین شکل ممکن آن را ارائه داد و ما هم در کنار او به‌عنوان نوازندگان گروه تلاش کردیم شرایطی را فراهم کنیم که این موسیقی با کیفیت لازم به گوش مردم برسد. درباره موسیقی پایتخت ۶ هم باید بگویم آنچه مردم از موسیقی این سریال می‌شنوند بخش کوچکی از انبوه کارهای ضبط شده‌ای است که خیلی از آن‌ها فرصتی برای ارائه پیدا نکردند.

این نوازنده دوتار که در حوزه انتخاب خوانندگان محلی سریال نیز به‌عنوان مشاور در کنار آریا عظیمی‌نژاد فعالیت می‌کرد درباره انتخاب زمان شکارچیان به‌عنوان خواننده جدید تیتراژ این مجموعه بیان کرد: زمان شکارچیان از جمله هنرمندانی است که در سری جدید به گروه اجرایی ملحق شد. او فرزند استاد ارزمون شکارچیان از هنرمندان پیشکوست و نام‌آور موسیقی منطقه مازندران است که طی سال‌های گذشته خدمات شایان زمان شکارچیان تمایل چندانی برای همکاری با ما نداشت و معتقد بود که به دلیل بی‌مهری‌هایی که در قبال خدمات قابل توجه پدرش روا شده تمایلی برای حضور در عرصه موسیقی ندارد. اما بالاخره بنده موفق شدم تا او را مجاب به حضور در موسیقی کنم توجهی را به موسیقی این منطقه ارائه کرده است.

محمدی ادامه داد: این نکته را هم بگویم که از ابتدا زمان شکارچیان تمایل چندانی برای همکاری با ما نداشت و معتقد بود که به دلیل بی‌مهری‌هایی که در قبال خدمات قابل توجه پدرش روا شده تمایلی برای حضور در عرصه موسیقی ندارد. اما بالاخره بنده موفق شدم تا او را مجاب به حضور در موسیقی کنم. در همان ابتدا وی را با گروه تبری آشنا کرده و بعد از اینکه وی در کنسرت‌های تهران و ساری ما توانست رضایت مخاطب را فراهم کند و استعداد ناب خود را در این زمینه نمایان کند. رفته رفته به عنوان یک خواننده خوب در منطقه معرفی و در نهایت به عنوان خواننده جدید تیتراژ سریال پایتخت ۶ انتخاب شد.

محمدی افزود: خوشبختانه بعد از اینکه آریا عظیمی‌نژاد، عوامل مجموعه پایتخت و سازمان صدا و سیما پذیرفت که زمان شکارچیان به‌عنوان خواننده تیتراژ سریال انتخاب شود، ماجرا به گونه‌ای رقم خورد که علی‌رغم برخی مخالفت‌ها از سوی برخی هنرمندان، مخاطبان استقبال خوبی از موسیقی و تیتراژ سریال به عمل آورند. کما اینکه ما در چارچوب موسیقی سریال از خواننده‌هایی چون استاد اسحاقی، عماد محمدی و سید احمد حسینی نیز استفاده کردیم که مجموعاً در موسیقی متن سریال توانست روی شنوندگان تأثیر خوبی داشته باشد. البته ما به دلیل درگیری آریا عظیمی‌نژاد در برنامه «عصر جدید» مجبور بودیم دائم بین تهران و شمال در رفت و آمد باشیم اما خوشحالیم که این سختی‌ها توانسته در بخش موسیقی به دل مخاطب بنشیند.

سرپرست گروه «آوای تبری» در بخش دیگری از صحبت‌های خود با قدردانی از تلاش‌های آریا عظیمی‌نژاد در ساخت موسیقی متن سریال پایتخت بیان کرد: خوشبختانه آریا عظیمی‌نژاد به دلیل تفکرات مشارکت جویانه‌ای که در ساخت موسیقی دارد به ما اعتماد کرد و بخش زیادی از اجرای موسیقی را به عهده ما گذاشت. این در حالی است که استفاده از نوازندگان نوجوان و جوان و معرفی بیشتر سازهای متنوع منطقه مازندران از جمله «ل له وا» و «غرنه» ویژگی‌های دیگر او در این شرایط بود که برای ما هم تجربه دلنشینی را فراهم کرد. آنچه در ساخت موسیقی این سریال مورد توجه بود معرفی موسیقی‌های مختلف منطقه مازندران غیر از منطقه جغرافیایی سریال بود که بتواند تعادلی را برقرار کند.

برای دیدن و شنیدن بخشی از اجرای زنده موسیقی تیتراژ فصل ششم سریال پایتخت به نوازندگی سید جلال محمدی اینجا را کلیک کنید.

به هر ترتیب طی سال‌های اخیر نقدها، گفتگوها، نشست‌ها و گزارش‌های زیادی درباره موسیقی سریال پایتخت منتشر شده که هر کدام دربرگیرنده ابعاد مختلفی از نوع نگاه آهنگساز به سریالی است که فضا و جغرافیای آن را به درستی درگ کرده و با هم درآمیزی موسیقی نواحی، موسیقی ایرانی، موسیقی ملل و جلوه‌های ویژه صوتی فضایی را نقاشی کرده که به راحتی به دل مخاطب نشسته و کمتر شنونده‌ای با آن دافعه دارد. چارچوبی نظام مند که ای کاش فرصت گسترده‌تری برای ارائه آن توسط موزیسین‌های صاحب ذوق ما خلق شود.

در پایان می‌توانید ویدئوی اجرای نوروزی گروه تبری مازندران به سرپرستی جلال محمدی و خوانندگی زمان شکارچیان که نوروز سال ۱۴۰۰ به طور اختصاصی در اختیار گروه هنر خبرگزاری مهر قرار گرفته بود را اینجا مشاهده کنید.