خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین- سمانه نوری زاده قصری: مسجد از دیرباز به عنوان عنصری اساسی در جوامع اسلامی مطرح بوده است. در ایران نیز مسجد از دیرباز و از ورود اسلام به ایران نقش و جایگاه تعیین کننده‌ای در جامعه ایرانی داشته است. سابقه مسجد در ایران اسلامی به همان نیمه اول قرن نخست هجری برمی‌گردد. جدا از وجه هنری و معماری، مسجد در کانون تحولات اجتماعی و سیاسی هم حضور داشته است. نهضت سربداران در قرن هشتم، با قتل شیخ خلیفه در مسجد جامع سبزوار آغاز شد و در دوره معاصر مسجد گوهرشاد مرکز قیام خونین علیه دیکتاتوری رضاخانی شد و مسجد جامع خرمشهر، کانون دفاع مردمی در برابر تهاجم متجاوزان بعثی بود.
نسبت انقلاب اسلامی با مسجد اما، به تمام معنا ویژه و منحصربه‌فرد است. مسجد در انقلاب اسلامی ایران هم رسانه است، هم مرکز تربیت نیرو، هم نهاد سازماندهی اجتماعی و هم محور بسیج سیاسی. هم محل اخذ رأی در انتخابات است و هم محل اعزام به جبهه جنگ. خدمات متقابل مسجد و انقلاب اسلامی، فهرست مفصلی دارد.
مسجد هدایت (آیت الله طالقانی)، مسجد جلیلی (آیت الله مهدوی کنی)، مسجد قبا (آیت الله مفتح)، مسجد امیرالمؤمنین (آیت الله موسوی اردبیلی) مسجد موسی بن جعفر (ع) (آیت الله سعیدی) در تهران و مسجد حظیره در یزد (آیت الله صدوقی) نمونه‌هایی از «سنگر» هایی هستند که مبارزه تاریخی انقلاب اسلامی در آنها شکل گرفت. دهها و صدها مسجد دیگر در شهرهای بزرگ و کوچک ایران، شبکه‌ای را شکل دادند که انقلاب اسلامی را از سازمان دهی های متعارف حزبی، آن گونه که در بسیاری از انقلاب‌های دیگر معمول بود، مستغنی کرد. بعدها نیز نظام جمهوری اسلامی، بخش مهمی از ماهیت مردمی خود را در قالب شبکه مساجد یافت.
امروز ششم تیرماه سالروز سو قصد به جان حضرت آیت الله خامنه‌ای، امام جمعه تهران در مسجد ابوذر است. در ششم تیرماه ۱۳۶۰، حضرت آیت الله خامنه خامنه‌ای که به منظور ایراد سخنرانی در مسجد ابوذر واقع در میدان ابوذر در شرق تهران حضور داشتند، در حین پاسخگویی به پرسش‌های حاضران، بر اثر انفجار بمبی که در یک دستگاه ضبط صوت کار گذاشته شده بود، از ناحیه کتف، گردن و دست به شدت زخمی شدند و به بیمارستان منتقل گردیدند. اما ایشان به طور معجزه آسایی نجات پیدا کردند. این تنها باری نبود که حضرت آیت الله خامنه‌ای با حضور در مسجد به پرسش‌های جوانان پاسخ می‌دادند. محور همه فعالیت‌های انقلاب آیت الله خامنه‌ای در طول دوران نهضت اسلامی مساجد بودند.
مسجد امام حسن (ع) و مسجد کرامت دو مسجدی هستند که در مشهد مقدس در قبل از انقلاب اسلامی به عنوان پایگاه‌های مبارزاتی حضرت آیت الله سید علی خامنه‌ای نقش زیادی در بسط و گسترش معارف اسلامی و انقلابی در خراسان داشته‌اند.
حضرت آیت الله خامنه‌ای، امام جماعت مسجد امام حسن (ع) و سپس مسجد کرامت نقطه تلاقی همه جریان‌های در ظاهر متباینی است که زیر پرچم اسلام انقلابی و در فشار سنگین مکاتب رقیب به یکپارچگی و شکوفایی رسیدند.
احمد عسگری کارشناس ارشد رشته تاریخ و فعال در حوزه‌ی تاریخ شفاهی است و به واسطه پژوهش تاریخ شفاهی مشهد با مسجد کرامت و پایگاه‌های مبارزاتی رهبر معظم انقلاب در قبل از انقلاب آشنا شده است. وی پژوهش و مصاحبه کتاب «مسجد رهبر» را نیز در کارنامه خود دارد. «مسجد رهبر» کتابی است که به اتفاقات سال‌های قبل از انقلاب و فعالیت‌های مبارزاتی رهبر انقلاب در مسجد کرامت می‌پردازد.
احمد عسگری نویسنده و پژوهشگر تاریخ شفاهی در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص وضعیتی که پایگاه‌های مبارزاتی حضرت آیت الله خامنه‌ای قبل انقلاب داشتند، گفت: رهبر معظم انقلاب دورانی در حوزه علمیه مشهد تحصیل کرده و در مدرسه علمیه نواب به دروس مشغول بودند. همچنین آغاز تدریسشان از مدرسه‌ی میرزا جعفر بود که در حال حاضر به دانشگاه علوم اسلامی رضوی تبدیل شده است. در این ایام همزمان فعالیت‌های فرهنگی مختلفی با کانون نشر حقایق اسلامی که مسئولش استاد محمدتقی شریعتی پدر دکتر علی شریعتی بود انجام می‌دادند.
وی ادامه داد: رهبر انقلاب همزمان با اینکه در کانون‌های فرهنگی مبارزاتی فعالیت داشتند، با همراهی تعدادی از بازاری‌ها و فعالان فرهنگی شهر مشهد یک انتشاراتی را احداث می‌کنند که کتاب آینده در قلمرو اسلام سید قطب را در این انتشارات ترجمه کرده اما متأسفانه قبل از نشر عمومی ساواک از انتشار آن جلوگیری می‌کند. همزمان با این فعالیت‌ها از آنجایی که ایشان یک فرد شناخته شده و فرزند یکی از روحانیون قدیمی شهر مشهد بود خیلی‌ها به عنوان یک خانواده‌ی روحانی می‌شناختند و حضرت آقا با توجه به گرایش‌های فکری و فعالیت‌های متنوع نماینده قشر روشنفکر مذهبی به شمار می‌رفتند.
عسگری با اشاره به احداث مسجد امام حسن (ع) در مشهد و پیش نمازی رهبر انقلاب در این مسجد گفت: زمانی که مسجد امام حسن (ع) در خیابان دانش مشهد احداث می‌شود بازاری‌ها و واقف تصمیم می‌گیرند که امام جماعتی برای این مسجد انتخاب کنند. از آنجایی که محل سکونت حضرت آقا به آنجا نزدیک بوده به سراغ ایشان می‌روند که با مخالفت رهبر انقلاب مواجهه می‌شوند اما بعد از اصرارهای پی در پی ایشان مدت زمان کمی را به صورت موقت قبول می‌کنند تا امام جماعتی به صورت ثابت پیدا شود. در همین زمان موقت نیز ایشان تنها به عنوان اینکه نمازی بجا بیاورند در مسجد حاضر نبودند بلکه نسبت به کسانی که در مسجد رفت و آمد می‌کردند احساس مسئولیت داشتند.
مسجد امام حسن (ع) در منطقه‌ای واقع بود که افراد ساده‌ای آنجا ساکن بودند، و بیان ابتدایی‌ترین مسائل دینی و اسلامی ضرورتی ویژه محسوب می‌شد. حضرت آیت الله خامنه‌ای ابتدا با ترجمه نماز آغاز کرده و قدم به قدم رو به جلو و مباحث معرفتی اسلام را بیان می‌کنند این اتفاق باعث شد تا پای دانشجوها هم در این مسجد باز شود
همین باعث شد تا ایشان سریع به مخاطب شناسی بپردازند. مسجد امام حسن (ع) در منطقه‌ای واقع بود که افراد ساده‌ای آنجا ساکن بودند، و بیان ابتدایی‌ترین مسائل دینی و اسلامی ضرورتی ویژه محسوب می‌شد. حضرت آیت الله خامنه‌ای ابتدا با ترجمه نماز آغاز کرده و قدم به قدم رو به جلو و مباحث معرفتی اسلام را بیان می‌کنند این اتفاق باعث شد تا پای دانشجوها هم در این مسجد باز شود.
این پژوهشگر تاریخ اظهار داشت: از آنجایی که حضرت آقا در جلسات و محافل مختلفی از جمله محافل شعر و ادب شرکت می‌کردند، ایشان شخصیتی شناخته شده بود و اساتید مختلف روشنفکر و متدین مشهد نیز به دانشجویان خود شنیدن صحبت‌های امام جماعت مسجد امام حسن (ع) را توصیه می‌کردند. داریوش ارجمند از همان دانشجوهایی بوده که به این واسطه با مسجد امام حسن (ع) آشنا می‌شود. او از شاگردان دکتر شریعتی بوده و وی نیز توصیه به استفاده از صحبت‌های آیت الله سید علی خامنه‌ای می‌کند. استاد محمد تقی شریعتی پدر دکتر شریعتی هم از جمله کسانی بود که به آن مسجد رفت و آمد داشته و توصیه به شنیدن سخنان امام جماعت که رهبر معظم انقلاب بودند، می‌کرد.
عسگری ادامه داد: استاد مهدوی راد در خاطرات خود تعریف می‌کند که به واسطه استاد محمدتقی شریعتی با جلسات حضرت آقا آشنا شدند و این اتفاق باعث شد که حضور رهبر انقلاب و رونقی که این مسجد در جریانات مبارزاتی گرفت بیشتر تثبیت شود. رهبر معظم انقلاب اسلامی یکی از رهبران اصلی مبارزاتی در مشهد بودند.
وی با بیان اینکه در سال‌های ۱۳۵۲ مسجد کرامت ساخته می‌شود، ادامه داد: مسجد کرامت را افرادی بازاری که اهل حرکت‌های اجتماعی و با بصیرت بودند می‌سازند. این مسجد به دو دلیل از مسجد امام حسن (ع) متمایز می‌شد. اول اینکه در مرکز شهر قرار داشت و به حرم امام رضا (ع) نزدیک بود به همین دلیل مردم رفت و آمد راحت تری در آن مکان داشتند و دوم نسبت به مسجد امام حسن (ع) مسجد بزرگ‌تری به شمار می‌رفت. انتخاب امام جماعت نیز با مسائلی روبرو بود. در ابتدا اهالی و هیأت امنای مسجد به مرحوم حجت الاسلام و المسلمین طبسی پیشنهاد می‌دهند اما ایشان از آن جایی که نمی‌توانستند متمرکز به یک مسجد باشند قبول نکردند. سپس با حضرت آیت الله خامنه ای این مساله مطرح شد که ایشان با اقامه یک وعده از نمازهای روزانه در این مسجد موافقت کردند چرا که صیغه وقف این مسجد را نیز خوانده بودند.
این استاد دانشگاه با بیان اهمیت نقش این دو مسجد افزود: مأموریت اصلی رهبر انقلاب در مسجد امام حسن (ع) و مسجد کرامت بیان معارف اصیل اسلامی بود که باعث رشد و آگاهی مردم تا پیروزی در انقلاب اسلامی منجر شود.
مأموریت اصلی رهبر انقلاب در مسجد امام حسن (ع) و مسجد کرامت بیان معارف اصیل اسلامی بود که باعث رشد و آگاهی مردم تا پیروزی در انقلاب اسلامی منجر شود
مفاهیمی مثل صبر که به نشر درس گفتاری در باب صبر در همین خصوص انجامید، کتاب در ژرفای نماز بخش‌هایی از زندگی ائمه اطهار که بعدها تبدیل به کتاب انسان ۲۵۰ ساله تبدیل شد، سخنانی بود که در مسجد کرامت مطرح شد. جلسات طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن نیز بعد از منع ورود ایشان به مسجد کرامت در مسجد امام حسن (ع) در سی جلسه برگزار گردید و تبدیل به کتابی از انتشارات صهبا شده است.
وی ادامه داد: در سندی از مکاتبات ساواک در سال ۱۳۵۴، آقای خامنه‌ای «امام جماعت سابق مسجد کرامت» توصیف می‌شود، حال آنکه در اواخر سال ۵۲ ایشان از نماز و سخنرانی در مسجد کرامت منع شد و به مسجد امام حسن (ع) برگشت. اشاره به امام جماعتی مسجد کرامت، نشانگر جایگاه و حساسیت ساواک به فعالیت‌های او در مسجد کرامت است.
عسگری در خصوص اهمیت مسجد در نهضت اسلامی گفت: مساجد نه فقط در جنبه سیاسی بلکه در جنبه فرهنگی، اجتماعی هم فعالیت می‌کردند. رهبری می‌توانستند کرسی تدریس دروس معارف خود را در دانشگاه قرار دهند اما چون مسجد مکانی برای حضور حداکثری مردم از تمامی اقشار بوده است، از این پایگاه استفاده می‌کردند.
وی در خصوص سو قصد به جان حضرت آیت الله خامنه ای در مسجد ابوذر گفت: منافقین تحلیلی از نظام جمهوری اسلامی داشتند. آنها خود را با یک سری از شخصیت‌های کلیدی روبرو می‌دیدند که اگر این‌ها را از صحنه محو کرده و به شهادت برسانند، درگیری با نظام نوپای انقلاب اسلامی را راحت تر می‌دیدند. آنها بر این گمان بودند اگر رهبرانی ضعیف‌تر باشند مقابله با آنها راحت تر است. پس لیستی را تهیه کردند که این لیست تمام رهبرهای محلی و منطقه‌ای انقلاب اسلامی قرار داشت یعنی اگر یک فرد تأثیر گذار محلی به انقلاب اسلامی ارادت داشت در این لیست قرار می‌گرفت و در همین اقدام هفده هزار نفر را منافقین ترور کردند. یکی از کسانی که در لیست ترور قرار گرفته بود، حضرت آیت الله خامنه ای بود.
عسگری اظهار داشت: نه فقط در مشهد بلکه در کل کشور نیز ایشان شناخته شده بودند که تنها جایی که آیت الله خامنه‌ای در آنجا بدون واسطه رفت و آمد می‌کند مسجد است. به همین دلیل چون شخصیت به نام و شناخته شده‌ای هستند ضبط صدای حضرت آقا مسأله‌ی عجیب و غریبی نبوده و همه دستگاه‌های ضبط صوت را جلوی تریبون ایشان قرار می‌دادند و سخنان ایشان را ضبط می‌کردند. به این واسطه منافقین خیلی طبیعی و به عنوان یک مستمعی که قصد بهره‌مندی از سخنان ایشان را داشته نقشه ترور را می‌کشند تا یکی از رهبران فکری و اصیل انقلاب را از بین ببرند.
اما تقدیر الهی این بود که ایشان به طور معجزه آسایی زنده ماندند و این از الطاف الهی بود که این گنجینه گرانمایه و عزیز برای رهبری امت اسلام بعد از حضرت امام، حفظ شود تا سکاندار شایسته و لایقی جهت هدایت کشتی انقلاب اسلامی در اقیانوس متلاطم تحولات جهانی باشند.
نظر شما