خبرگزاری مهر، گروه استانها- اعظم محبی: جرجان (گرگان) که در منابع مختلف به نام هیرکانیا و ورکانه و ورکان نامیده می شده در سه کیلومتری گنبدکاووس و در حد فاصل بستر دو رودخانه مهم گرگانرود و چهل‌چای واقع شده است.
این شهر در ادوار مختلف تاریخی در زمینه علوم، هنر و صنعت شکوفا بوده و اوج شکوه آن در زمان سلجوقیان بوده است.
جرجان (گرگان) مرکز حکومت آل زیار بوده و برج قابوس به فرمان کاووس بن وشمگیر در سده چهارم هجری به عنوان نماد این شهر ساخته می‌شود.
بعدها نام این شهر که در تاریخ مدفون شده بود بر روی شهر استرآباد (گرگان کنونی) گذاشته می‌شود.
صحبت با باستان شناسان از زوایای پنهان تاریخی این شهر حکایت دارد، شهری که در زمان خود در اوج صنعت قرار داشته و سفالینه هایش شهره عام و خاص بوده است.
یک باستان شناس در خصوص شهر جرجان به خبرنگار مهر گفت: براساس مطالعات انجام شده و منابع تاریخی موجود شکل گیری شهر باستانی گرگان از دوره تاریخی بوده که می‌تواند در زمان اشکانیان یا ساسانیان بوده باشد.
حمید عمرانی رکاوندی افزود: آثار و شواهدی که در کاوش‌ها توسط مرحوم کیانی به دست آمده مربوط به دوره ساسانی است و می‌توان حدس زد که این شهر در دوره ساسانیان بنا شده باشد زیرا جرجان در نزدیک سایت مجاور ساسانی -دشت گرگان- قرار گرفته و دیوار تاریخی گرگان هم در کنار آن بنا شده است.
وی بیان کرد: از زمانی که اسلام وارد منطقه شد، شهر رشد و توسعه می‌یابد و از دوره سامانیان، آل بویه، آل زیار، سلجوقیان تا دوره صفویه همچنان زندگی در شهر جاری و بیش از هزار سال تداوم داشته است.
وجود مراکز دینی و علمی
عمرانی رکاوندی اضافه کرد: در این شهر خیابان، مسجد جامع، مدرسه علمی و دینی، گورستان، مراکز صنعتی و کارگاه‌های مختلف وجود داشته که در کتب مختلف هم ثبت شده است.
وی گفت: در کنار آن چیز که در کتب تاریخی ثبت شده، در کاوش‌هایی هم که از دهه ۵۰ آغاز شد، سفال، شیشه، مواد فلزی، ابزارآلات سنگی و غیره کشف شده که همگی نشان می‌دهد این شهر رونق فراوانی داشته و اوج و شکوه آن در دوره سلجوقیان بوده است.
جرجان با شهرهای بزرگی همچون ری، نیشابور و کاشان برابری می کرده است عمرانی رکاوندی گفت: علاوه بر این آثار، سکه‌های طلا و نقره از زمان سامانیان در قرن چهارم و پنج در این منطقه به دست آمده است.
وی اضافه کرد: جرجان به منطقه بزرگی در دشت گرگان تبدیل شده بود و با شهرهای بزرگ مانند ری، نیشابور و کاشان برابری می‌کرد و تجارت، هنر، صنعت و علوم در آن شکوفا بوده است.
عمرانی رکاوندی بیان کرد: این شهر با عظمت در قرن ۶ و هفت با حمله مغول تخریب و ویران شد.
این باستان شناس مطرح کشور گفت: همچنین زلزله‌ای در سال ۶۰۰ میلادی در این منطقه روی داد و مردم به سمت شهرهای مجاور مانند استرآباد (گرگان امروزی) کوچ کردند.
عمرانی رکاوندی با بیان اینکه زلزله روند تخریب شهر را تسریع و شهر خالی از سکنه شد، ادامه داد: جرجان به تدریج رو به افول گذاشت و مخروبه‌های آن به جای ماند.
شناسایی شهر باستانی جرجان در سال ۱۳۴۰
وی بیان کرد: در سال ۱۳۴۰ این شهر توسط باستان شناسان شناسایی و گمانه زنی‌ها انجام و در دهه ۵۰ کاوش‌ها آغاز شد.
عمرانی رکاوندی توضیح داد: در حفاری‌ها، خیابان، آجرفرش، کانال‌های هدایت آب، کارگاه‌های صنعتی، مغازه، کوره آجرپزی، کوره شیشه گری و غیره به دست آمده است.
وی اعلام کرد: طبق برآوردها این شهر بیش از هزار و ۲۰۰ هکتار وسعت داشته و هم اکنون آثار شهر در ۶۰۰ هکتار همچنان مشاهده می‌شود.
عمرانی رکاوندی گفت: علیرغم آنکه تخریب و تجاوز به حریم این شهر صورت گرفته اما همچنان در اعماق دو الی سه متری می‌توانیم آثار شهر را مشاهده کنیم.
وی متذکر شد: جرجان تختگاه حکومت آل زیار بود که یک دولت محلی در شمال ایران بودند و برج قابوس به عنوان نماد این شهر باستانی توسط کاووس بن وشمگیر بنا می‌شود.
عمرانی رکاوندی در خصوص نام جرجان هم گفت: در کتیبه‌های به جای مانده از هخامنشیان کلمه هیرکان، ورکانه و ورکان بیان شده که طی تغییرات زبانی و محیطی به گرگان تغییر نام یافته است.
وی با بیان اینکه برآورد جمعیتی از این شهر وجود ندارد، افزود: به دلیل داشتن قلعه نظامی و ارگ، این شهر نظامی- دفاعی و دارای سرباز بوده که از شهر محافظت می‌کردند.
کاوش در جرجان
محقق و باستان شناس گلستانی هم به خبرنگار مهر گفت: شهر تاریخی جرجان معرب و عربی شده گرگان بوده و کاوش‌های زیادی در آن انجام شده است.
حبیب رضایی افزود: نخستین کاوش در دهه پنجاه توسط دکتر کیانی و بعد از ایشان توسط دکتر محمد مرتضایی، متخصص دوره اسلامی انجام و آخرین فصل کاوش در سال ۱۳۹۶ اتفاق افتاد.
وی بیان کرد: در کاوش‌های جرجان، آثاری از دوره ساسانی و آثاری از قرون اسلامی و قرون میانی اسلام به دست آمده است.
رضایی اضافه کرد: این شهر به دلیل پتانسیل بالایی که داشته در زمان آل زیار به عنوان مرکز این خاندان انتخاب می‌شود.
حمله مغولان به جرجان
وی بیان کرد: حمله اعراب، حمله مغولان و تیموریان بزرگ‌ترین اتفاقاتی بوده که در این شهر رقم خورده است.
رضایی تشریح کرد: در قرن هفتم مغولان به جرجان حمله کرده و شهر آسیب زیادی می بیند و غارت می‌شود؛ در نتیجه اهمیت و ارزش خود را از دست می‌دهد ولی همچنان قابل سکونت بوده است اما حدود ۳۰۰ سال بعد در زمان تیمور حمله دیگری اتفاق افتاده و شهر متروکه و در همان زمان با وقوع زلزله این شهر در تاریخ مدفون می‌شود.
وی بیان کرد: بعد از آن تنها نامی از گرگان (جرجان) در تاریخ باقی می‌ماند و در منابع تاریخی از آن سخن گفته می‌شود.
رضایی افزود: در زمان پهلوی در سال ۱۳۱۶ نام شهر که متروکه شده بود بر روی استرآباد گذاشته می‌شود.
جرجان با طرح و نقشه ساخته شد
وی در خصوص ویژگی‌های شهر هم گفت: این شهر به لحاظ معماری و شهرسازی در اوج قرار داشته و طبق شواهد به دست آمده دارای برج و بارو بوده است.
رضایی گفت: جرجان در بین دو رودخانه قرار گرفته لذا کشاورزی و با توجه به مراتع فراوان، حرفه دامپروری در این شهر رونق زیادی داشته است و برخی از مردم سفال‌گر، برخی فلزگر و برخی هم صنعت‌گر بوده اند.
وی با اشاره بقایای کوره‌های سفالگری و فلزگری و سنگفرش‌ها، افزود: سفال‌های شاخص در این شهر تولید می شده که زبانزد بوده است.
رضایی بیان کرد: این شهر براساس طرح و نقشه و برنامه ایجاد شده و قسمت‌های مختلف آن از یکدیگر مجزا بوده است.
وی درباره خصوصیات معماری و شهرسازی جرجان هم گفت: این شهر آکروپل (قلعه) مخصوص زندگی درباریان، اشراف و بزرگان داشته و شارستانی هم طراحی شده بود که مردم عادی در آن زندگی می‌کردند.
رضایی افزود: این شهر مانند شهرهای دوره اسلامی مسجد، اماکن مذهبی و همه عناصر شهر اسلامی را داشته و بقایای محراب گچ‌بری دوره ایلخانی هم از این شهر به دست آمده است.
وی بیان کرد: هم اکنون آثار باقیمانده همچون کوره‌ها، سنگفرش‌های باقی مانده قابل بازدید است.
رضایی اضافه کرد: قبل از کاوش‌های علمی، حفاری‌های غیرمجاز زیادی در این شهر صورت گرفت و بسیاری از اشیا غارت و به خارج از ایران منتقل شد اما بعد از آن در کاوش‌ها آثاری به دست آمده که در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.
نظر شما