محمدجواد رحیمی کارگردان مستند «خاویار قم» همزمان با عرضه اینترنتی این مستند در گفتگو با خبرنگار مهر درباره آن توضیح داد: این مستند را در سال ۹۵ ساختم اما به دلیل اسمش همچنان موردتوجه قرار دارد و برخی از من می‌پرسند، مگر قم هم خاویار دارد؟ حدود ۱۵ سال پیش، یعنی حدود ۱۰ سال پیش‌تر از زمانی که من مستند «خاویار قم» را بسازم، در بخش شیلات کشور مسئولان به این نتیجه رسیدند که ذخایر دریای خزر به دلایلی همچون آلودگی بیش از حد و صید قاچاق رو به نابودی است. گویی تنها ایران پایبند مصوبات مربوط به کشورهای حاشیه دریای خزر بود.
وی ادامه داد: در این شرایط خیلی در شمال کشور و در رشت تلاش شد تا بتوانند ماهی خاویار را به‌صورت پرورشی تکثیر کنند. بالاخره خاویار ایران یک برند بین‌المللی است و از قدیم هم کیفیت آن در دنیا زبانزد بوده است. به منظور حفظ این برند و ارزآوری، تلاش شد تا این ماهی به‌صورت پرورشی تکثیر شود، اما در آن مقطع موفق نشدند. به همین دلیل فراخوانی را منتشر کردند و از سراسر کشور خواستند اگر استانی از نظر جغرافیایی و مشخصاً از نظر شوری آب، شبیه به آب دریای خزر را در اختیار دارد و می‌تواند امکان پرورش این ماهی را امتحان کند، پای کار بیاید.
کارگردان مستند «خاویار قم» در ادامه گفت: پیرو این فراخوان حدود ۱۰ استان اعلام آمادگی کردند و نمایندگان‌شان با ماشین‌های تانکردار به رشت رفتند تا بتوانند بچه‌ماهی‌های خاویاری را دریافت کنند. یکی از این استان‌ها، استان قم بود که وقتی نمایندگان‌شان خود را معرفی می‌کنند، آنها را مسخره می‌کنند و حتی می‌گویند این ماهی‌ها به قزوین نرسیده تلف می‌شوند! اساساً قم را یک بیابان تصور می‌کردند که در حد و اندازه پرورش ماهی نیست و به آنها اعلام شد، شما اصلاً نمی‌توانید و با تمسخر با آنها برخورد کردند!
رحیمی ادامه داد: به خواست خدا و به همت بچه‌های شیلات قم و مشخصاً آقای برخورداری به‌عنوان کارآفرین این پروژه، این ماهی‌ها به مزرعه‌ای در حاشیه قم منتقل شدند که شوری آب آن مطابق استاندارد مدنظر برای این کار بود. داماد آقای برخورداری هم از مهندسان جهاد کشاورزی در حوزه شیلات بود و وقتی این جریان را می‌بیند، این مزرعه را تبدیل به یک پایلوت برای پرورش ماهی خاویار می‌کنند. جالب این است که از میان ۱۰ استان متقاضی، ماهی‌های تمام ۹ استان دیگر از بین می‌رود و تنها «قم» می‌تواند این کار را به سرانجام برساند. برای اولین‌بار ماهی فیل خاویاری دریای خزر، به‌صورت پرورشی در استان قم رشد می‌کند و خیلی هم در زمان خودش سروصدا به راه می‌اندازد.
تجربه‌ای که از قم به دیگر نقاط کشور هم انتقال یافت
وی افزود: در مرحله اول از گوشت این ماهی‌ها استفاده می‌شود و به صادرات هم می‌رسد اما آقای برخورداری اصرار می‌کند که می‌خواهم خاویار پرورش دهم. همه می‌گویند کار سختی است اما او می‌گوید تا همین‌جایش را هم می‌گفتید نمی‌شود و من می‌خواهم ادامه دهم. چند سالی زمان صرف می‌شود و خوشبختانه این گروه به خاویار هم می‌رسند. کارشناسان شیلات رشت برای نمونه‌برداری به قم می‌روند و کیفیت خاویار آن را هم تأیید می‌کنند. اما امکان استحصال در قم وجود نداشت و بنابر این می‌شود که با شرایط خاصی ماهی‌ها به رشت منتقل شوند تا استحصال خاویار در آنجا صورت بگیرد و به تعبیری خاویار آنها فرآوری شود. از آن سال تا همین امروز این مزرعه فعال است و تبدیل به بزرگ‌ترین دریاچه مولد فیل ماهی خارج از دریای خزر شده است. تجربه این گروه بعدها به نقاط دیگر کشور هم انتقال پیدا کرد و امروز در خیلی از شهرهای کشور امروز مزارع پرورش ماهی در مختصات وسیع‌تر فعال شده است.
آقای برخورداری یک فرد سنتی با سواد در حد ابتدایی است اما مرد عمل است. رئیس شیلات وقت آن زمان می‌گفتند همه می‌گویند طرف از آب کره گرفت اما ما در اینجا داریم از آب «گوشت ماهی» می‌گیریم! رحیمی در ادامه گفت: این ماجرا برای دوستان شیلات در رشت، گران تمام شد. آنها با اینکه موقعیت و امکانات در اختیار داشتند، نتوانسته بودند تا آن زمان این کار را انجام دهند و حتی در مستند ما هم به سختی به این مورد اعتراف می‌کنند که قم برای اولین بار موفق به پرورش ماهی خاویاری در ایران شده است.
این مستندساز با اشاره به حفظ ارتباط خود با آقای برخورداری پس از ساخت مستند «خاویار قم» گفت: پیش از فراگیری کرونا، آقای برخورداری تماسی با من داشت از عمان و گفت ما داریم برای پادشاه عمان مزرعه پرورش خاویار می‌زنیم. به تعبیری این تجربه و دانش در حال صادرات است. این گروه با آزمون و خطا به این موفقیت دست پیدا کردند. آقای برخورداری یک فرد سنتی با سواد در حد ابتدایی است اما مرد عمل است. رئیس شیلات وقت آن زمان می‌گفتند همه می‌گویند طرف از آب کره گرفت اما ما در اینجا داریم از آب «گوشت ماهی» می‌گیریم!
رحیمی در توضیح ویژگی‌های شخصی کاراکتر محوری مستند خود گفت: آقای برخورداری هم خودش یک فرد پای کار است که هم ۵ پسر دارد که هر کدام یک بخش از کار مزرعه را برعهده گرفته‌اند. فقط یکی از پسرهایش امروز به‌صورت تجربی تبدیل به یک کارشناس ارشد در حوزه خاویار شده است. او از بچگی در کنار کارشناسان این حوزه حضور داشته و کل زندگی‌اش را وقت ماهی خاویار کرده است. این‌ها حتی یک مجموعه گردشگری در حوالی قم دارند که هم کباب ماهی سرو می‌کنند و هم مردم می‌توانند از آنجا خاویار تهیه‌کنند.
تا چند سانتی‌متری «خاویار» هم رفتم، اما نخوردم!
وی در ادامه با تشریح بخشی از خواص ویژه ماهی خاویاری گفت: خاویار بسیار گران است. من خودم درباره خاویار فیلم ساخته‌ام و تا چند سانتی‌متری آن هم رفته‌ام، اما هنوز نتوانسته‌ام به آن لب بزنم! (می‌خندد) این امکان هنوز برای ما فراهم نیست. مگر کل بودجه فیلم من آن زمان چقدر بود که بتوانم خاویار هم بخورم، کسی هم البته به ما تعارف هم نکرد!
رحیمی ادامه داد: تولید خاویار از نظر ارزآوری بسیار حایز اهمیت است و ما باید ارتباطات بین‌المللی خود را در این زمینه حفظ کنیم. امروز همه کشورها مشغول پرورش ماهی هستند و مشخصاً کشورهای عربی به‌صورت جدی به این حوزه ورود کرده‌اند، در این شرایط باید از خاویار ایران دفاع کنیم تا جایگاه خود را از دست ندهیم. مانند زعفران‌مان شود که کشوری دیگر آن را به نام خود ثبت جهانی کرده است! ما خیلی چیزهای خود را از دست داده‌ایم. از زعفران تا سنگ فیروزه. پسته کرمان ما امروز با پسته کالیفرنیای آمریکا در حال رقابت است اما اینجا هیچ فکری برای آن نمی‌شود.
این مستندساز درباره تأثیر فعالیت در حوزه خاویار بر شرایط اقتصادی خانواده برخورداری هم توضیح داد: این خانواده از قبل وضع مالی خوبی داشتند و در حوزه ساختمان‌سازی فعالیت داشتند اما ناگهان آن کار را رها می‌کند و برای کشاورزی سراغ یک مزرعه متروکه می‌رود و بعدها هم آن را گسترش می‌دهد. این خانواده به نوعی یک کمپانی خانوادگی هستند که علم و تجربه و همت‌شان دست به دست هم داده تا مجموعه کارشان امروز سرپا باشد. آقای برخورداری یک فرد معمولی و به‌شدت صاف و ساده است که با همت خود به اینجا رسیده است. به هر کسی نمی‌توان برچسب کارآفرینی و اقتصادی مقاومتی زد.
وی ادامه داد: هر محصولی به راحتی نمی‌تواند به آمریکا صادر شود و نیاز به تأیید وزارت بهداشت آمریکا دارد. از آنجایی که آقای برخورداری توانسته بود این مجوز را دریافت کند، عده‌ای از تجار ایرانی آمریکا آمده بودند تا این محصول را به آمریکا ببرند. این‌ها اتفاق‌های ساده‌ای است که شدنی است اما بستگی به این دارد که ما به‌دنبال چه هستیم. این چیزها دغدغه مسئولان نیست! مسئولان ما نهایت تا ساعت ۲ بعد از ظهر که سرکار هستند کارشناسی می‌کنند، بعد از آن دیگر کارشناس نیستند! من برای ساخت مستندی درباره گوهرسنگ، کل ایران را سفر کردم اما در تمام این مدت حتی یک مسئول در حوزه صنایع دستی ندیدم که حتی به اندازه من مستندساز در این حوزه دغدغه داشته باشد!
رحیمی در پایان گفت: من مستند «خاویار قم» را با حمایت خانه مستند ساختم و ساخت آن برایم بسیار لذتبخش بود. هنوز هم بعد از پنج سال در صفحه اینستاگرامم پیام‌هایی دارم که می‌خواهند با آقای برخورداری ارتباط بگیرند و از طریق او آموزش ببینند. یعنی بعد از چندین سال هنوز این سوژه جذابیت دارد و در همین سال گذشته این مستند دو نوبت از تلویزیون هم پخش شد. شکر خدا این مستند موردتوجه قرار گرفته و در جشنواره عمار هم توانست جایزه اقتصاد مقاومتی را کسب کند.
نظر شما