به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، نشست تخصصی «پیاده‌روی اربعین و بازشناسی هویت شیعی» برگزار شد.
حجت‌الاسلام رضا غلامی، در ابتدای این نشست با بیان اینکه هویت شیعه مؤلفه‌های مختلفی بنا بر درجه اهمیت دارد گفت: اولین و مهم‌ترین مؤلفه هویت شیعی، امامت به معنای نصب ائمه (ع) از سوی خداوند متعال است که دو وظیفه هدایت و ایصال الی المطلوب را بر عهده دارند. نسبت امامت با سایر مؤلفه‌ها هم مانند نسبت ستون با خیمه هست و اگر امامت برداشته شود، کل هویت شیعی زیر سوال خواهد رفت.
وی افزود: مجموعه تعالیم اسلام اعم از حج و زکات و … جنبه سیاسی دارد و امامت بدون تشکیل حکومت، محال عقلی است؛ یعنی ممکن نیست انسان به امامت و امام باور داشته باشد، ولی معتقد به تشکیل حکومت از سوی آنان نباشد.
غلامی با بیان اینکه مؤلفه دیگر هویت شیعه، عقلانیت و وجه تمایز شیعه با فرق دیگر اسلامی در همین است، عنوان کرد: مؤلفه دیگر هویت شیعه، عدالت است که به عنوان مؤلفه‌ای جدی و با اهمیت مطرح است. این مؤلفه اصل لایتغیر و محوری است و شهید مطهری آن را ملاک مهم در جهت سنجش حقانیت معارف دینی به حساب می‌آورد که البته این نظریه، مخالفانی هم دارد.
به گفته رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، مؤلفه دیگر هویت شیعه، امر به معروف و نهی از منکر است و لازمه آن وجود ولایت ایمانی است زیرا امر به معروف و نهی از منکر صرفاً نصیحت نیست. البته بحث ما معروف عقلی است. همچنین مؤلفه دیگر وحدت و اتحاد به عنوان نقاط مورد تأکید اهل بیت (ع) است، مؤلفه دیگر هویت شیعی هم، باور به مهدویت است و اینکه با ظهور امام مهدی (عج) عالم از عدل و داد پر خواهد شد و ظلم نابود می‌شود.
وی ادامه داد: مؤلفه دیگر هویت شیعه هم این است که برخی انسان‌ها در دوره غیبت مسائل کلان خود را از منابع استنباط شامل قرآن، سنت، اجماع و عقل به دست می‌آورند و مؤلفه دیگر هویت شیعه هم انتظار سازنده است به تعبیری اجتهاد براساس منابع اجتهادی و انتظار سازنده دو مؤلفه مهم دیگر در هویت شیعه به شمار می‌روند.
غلامی با بیان اینکه قیام عاشورا احیاءکننده اسلام ناب و واقعی بود و نخبگان شیعه و ائمه (ع) همیشه از عزاداری برای انتقال نسل به نسل و سینه به سینه پیام عاشورا استفاده کرده‌اند توضیح داد: از دید امام حسین (ع) حیات اسلام در گرو چند اصل اساسی مانند امر به معروف و نهی از منکر، زنده کردن موضوع امامت و اسلام سیاسی مبتنی بر امامت است که در فرمایشاتشان در ماجرای کربلا و در تبیین اهداف قیامشان مشهود است.
وی افزود: اعتقاد راسخ شیعه این است که اگر امام نباشد، عالم فرو می‌ریزد و ثبات عالم به وجود امام است؛ البته برخی این جنبه امامت را پررنگ کرده و بعد سیاسی امام را کمرنگ می‌کنند که به نظر بنده درست نیست و در کنار باور به نقش امام معصوم در واسطه فیض الهی باید بر بعد سیاسی امامت هم تأکید کنیم.
غلامی با اشاره به باور جهانی به موعود، اظهار کرد: مهم این است که فهم و باور شیعه نسبت به مهدویت منحصر به فرد، عقلانی‌تر، امیدآفرین‌تر و درست‌تر است و این آموزه آنقدر مهم است که خیلی‌ها شیعه را با مهدویت می‌شناسند.
غلامی با بیان اینکه در مهدویت هم بحث انتقام و خونخواهی از امام حسین (ع) به صورت جدی مطرح است تاکید کرد: این خونخواهی هم صرفاً خونخواهی از شمر و یزید ۱۴۰۰ سال پیش نیست بلکه مبارزه با بساط ظلم و شمر و یزید و ابن زیاد زمانه است.
رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با اشاره به آسیب‌شناسی هویت شیعی با بیان اینکه عدم درک این آسیب‌ها و عدم رفع آن شیعه را دچار ضعف کرده است، گفت: اولین آسیب این است که شیعه فرقه‌های مختلفی دارد، دوم عدم درک حقیقت امامت است؛ سوم، افتادن در دام نظام سلطه و جریان التقاط درون جامعه است و چهارم، بها ندادن به امر به معروف و نهی از منکر.
وی اضافه کرد: به حاشیه رفتن عقلانیت و افزایش موهومات، عدم استفاده کامل از ظرفیت اجتهاد در راستای ایجاد تمدن اسلامی، تشریفاتی و تصنعی شدن انتظار فرج و تبدیل آن به وادادگی و بی توجهی به موضوع ولایت فقیه هم از دیگر آسیب‌های فراروی هویت شیعی است.
غلامی بیان کرد: اگر در دوره غیبت بخواهیم زندگی مشروع در چارچوب دینی داشته باشیم، چاره‌ای جز رجوع به فقیه نداریم در غیر این صورت حیات ما مشروعیت خود را از دست خواهد داد، مگر اینکه به مشروعیت عرفی باور داشته باشیم.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه پیاده‌روی عظیم اربعین حسینی با همه نقاط قوت و ضعف، به خصوص بعد از صدام از نمادهای مهم هویتی شیعه است، بیان کرد: این سنت حتی در دوره معصومین (ع) هم بوده و پیاده‌روی با پای پیاده توصیه هم می‌شده است ولی این عظمت امروزی اربعین با حضور جمعیت میلیونی برای دو دهه اخیر است که هویت شیعه را بازمعرفی و بازنمایی می‌کند.
غلامی افزود: این پیاده‌روی فوایدی دارد از جمله تقابل با اسلام آمریکایی، یادآوری و تثبیت گفتمان انتظار سازنده در بین شیعه، تقویت گفتمان ضد ظلم و بی عدالتی و تقابل صریح و آشکار با نظام سلطه؛ البته این موارد چند سال قبل که حضور داعش و آمریکا پررنگ‌تر بود، نمود بیشتری هم داشت.
به گفته رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، یکی از ظهورات پیاده‌روی اربعین، مقابله جوانان شیعه با فرهنگ و سبک زندگی غربی است. سبک زندگی غربی گاهی داوطلبانه و گاهی اجبارا وارد زندگی مسلمانان شده و یکی از خطرناک‌ترین مسائل برای فروپاشی هویت اسلامی، همین سلطه فرهنگ غربی است.
وی تأکید کرد: البته شناخت ما از غرب برای هضم نشدن در فرهنگ آن‌ها مسئله مهمی است و در عمق و سطح پیاده‌روی اربعین این تقابل دیده می‌شود و کسانی که به پیاده‌روی اربعین می‌روند، به نوعی به مدرنیته معترض هستند. نوعی میل به شناگری در خلاف مسیر مدرنیته را برای جوانان شیعه دارد؛ او از لذات دنیا و راحتی دست می‌کشد و خودش را به مخاطرات و سختی می‌اندازد.
غلامی گفت: اکثر شعارهای مردم در پیاده‌روی اربعین، شعارهای مذهبی و انقلابی است، گرچه برخی شعارهای سکولار هم وجود دارد، پلاکاردها اکثراً عکس شهدا را دارد و شعارهایی مانند نصر من الله و فتح قریب و … نمود دارد؛ رفتارهای مردم از جنس قیام و برخاستن و حرکت به سوی مقصد واحد یعنی امام حسین (ع) است. مواسات و اخلاق کریمه که از نشانه‌های دوره ظهور است، در شرایطی که فردگرایی سکه رایج در دنیاست مسئله عجیب این راهپیمایی است. البته مواسات هم فقط به معنای صندوق صدقات نیست و معانی وسیعی دارد.
او بیان کرد: توجه به مراجع شیعه مانند آیت‌الله سیستانی و رهبر انقلاب و حمل کردن عکس‌های ایشان هم از دیگر آثار هویتی پیاده‌روی اربعین است، بیداری شیعه و امت اسلامی هم از جمله فواید و آثار این پیاده‌روی است، ضمن اینکه تقویت خودباوری جوانان، یادآوری و تثبیت معارف شیعه هم از دیگر فواید آن است.
رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با اشاره به همگرایی شیعی و اسلامی در جریان این مراسم عنوان کرد: گرچه طرفداران آیت‌الله سیدصادق شیرازی هم که با عنوان شیعه انگلیسی شناخته می‌شوند، در این مراسم حضور دارند ولی در مقایسه با کل جریان پیاده‌روی به حساب نمی‌آیند؛ بنابراین همگرایی برای نوعی جهانی‌شدن اسلامی که معادلات و مناسبت آن با جهانی شدن غربی فرق دارد و محور آن معنویت است، در این مناسک دیده می‌شود.
وی با بیان اینکه احیا و گسترش ایده تمدن نوین اسلامی از دیگر ثمرات پیاده‌روی اربعین است، عنوان کرد: من از جامعه‌شناسان کشور گلایه دارم که پدیده‌های درجه چندم را مورد بررسی قرار می‌دهند ولی این مراسم را مورد غفلت قرار داده‌اند و البته کسانی که قصد دارند به آن بپردازند، صرفاً از راه دور نمی‌توانند در مورد آن صحبت کنند بلکه باید حضور یابند و تحقیق میدانی داشته باشند. معتقدم تا این پدیده هست، باید روی آن تحقیق کنیم تا این پدیده برای آینده باقی بماند.
نظر شما