جدیدترین رای دیوان عدالت در رابطه با تغییر رشته فرزندان اساتید

به گزارش خبرنگار مهر، بحث استفاده از سهمیه هیأت علمی والدین برای جابه جایی و انتقال دانشجویان موضوع جدیدی نیست و سالهاست که به دلایل مختلف این مسئله بیان می‌شود

اگر چه پیشتر دیوان عدالت اداری آب پاکی را روی دست موافقان این قانون ریخته بود اما اخیراً موضوع شکایت و خواسته ابطال قسمت تسری حذف تغییر رشته نسبت به پذیرفته شدگان آزمون سراسری سال ۱۳۹۹ فرزندان اعضای هیأت علمی موضوع نامه ۴۱۱۰۴؍۴۲۶۷۹ مورخ ۱۸؍۴؍۹۹ معاون حقوقی رئیس جمهور (مصوبه ۱۱؍۴؍۹۹ وزرای علوم و تحقیقات و بهداشت درمان و رئیس دانشگاه ازاد اسلامی) در دیوان عدالت اداری بررسی شد.

در این پرونده شاکی دادخواستی به طرفیت شورای عالی انقلاب فرهنگی، (وزارت علوم تحقیقات و فناوری) وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی و امور حقوقی دولت به خواسته ابطال قسمت تسری حذف تغییر رشته نسبت به پذیرفته شدگان آزمون سراسری سال ۱۳۹۹ فرزندان اعضای هیأت علمی موضوع نامه ۴۱۱۰۴؍۴۲۶۷۹ مورخ ۱۸؍۴؍۹۹ معاون حقوقی رئیس جمهور (مصوبه ۱۱؍۴؍۹۹ وزرای علوم و تحقیقات و بهداشت درمان و رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به دیوان عدالت اداری تقدیم کرده که به هیأت عمومی ارجاع شده است. متن مقرره مورد شکایت به قرار زیر می‌باشد:

بر اساس پیشنهاد معاون حقوقی رئیس جمهور و موافقت وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر محترم بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و رئیس محترم دانشگاه آزاد اسلامی، دستورالعمل اجرایی مصوبه ۷۳۵ مورخ ۲۵؍۴؍۱۳۹۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی به منظور انطباق با ضوابط حقوقی و اصل مصوبه، اصلاح گردید و بدین ترتیب مقررات مربوط به تغییر رشته شامل بند «۳-۲» و تبصره‌های آن و سایر مجوزها و مقررات مربوط به این امر در هر یک از مقاطع تحصیلی و آزمون‌ها و دانشگاه‌ها و نیز مقررات موضوع بند «۲-۲» دستورالعمل دال بر انتقال مشروط، حذف و غیر قابل اجرا شدند. موارد اصلاح شده، تابع مقررات عمومی مربوط هستند. این اصلاح، نسبت به کلیه پذیرفته شدگان سال ۱۳۹۹ و بعد، لازم الاجرا است. همچنین، امتیازات ناشی از این دستورالعمل، به فرزندان اعضای هیأت علمی دارای وضعیت استخدامی «پیمانی» در دانشگاه آزاد نیز تسری می‌یابد.

در خصوص رفع مشکل تعداد ۱۳۴ نفر دانشجویانی که در سال ۱۳۹۶ در دانشگاه ازاد اسلامی با استفاده از امتیاز فرزندان اعضای هیأت علمی به رشته دندانپزشکی و پزشکی و داروسازی تغییر رشته داده بودند مقرر شد به جز تعداد ۵۷ نفر (مطابق فهرست اسامی اعلامی سازمان سنجش و آموزش کشور) که با اتفاق نظر هر سه دستگاه بر اساس ضوابط موجود به نحوی از امتیاز لازم برای ادامه تحصیل در رشته پذیرفته شده یا قابل پذیرش «در یکی از واحدهای دانشگاه ازادرخوردار می‌باشد و حسب مودر ممکن است به واحد دانشگاهی متناسب با امتیاز آنها انتقال می‌یابد. کمیسیون مشترک موارد خاص صرفاً برای بررسی و تصمیم گیری در این موضوع بین سه دستگاه تشکیل و پرونده‌های باقی مانده دانشجویان مورد بحث را جداگانه بررس نماید و در مورد پذیرش انتقال، تغییر رشته، و شرایط و محل ادامه تحصیل آنان، تصمیم گیری کنید.

در پاسخ به شکایت مذکور، معاون امور حقوقی دولت به طور خلاصه توضیح داده است که:

۱- در اجرای مصوبه جلسه (۷۳۵) مورخ ۲۵؍۴؍۱۳۹۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی که بنا بر آن هر گونه اختیارات مربوط به تصمیم گیری در خصوص نقل و انتقال فرزندان اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی پذیرفته شده در آزمون سراسری ورود به دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی به وزرای علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و رئیس دانشگاه آزاد اسلامی تفویض شد «دستورالعمل اجرایی مصوبه ۷۳۵ مورخ ۲۵؍۴؍۱۳۹۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص تسهیلات فرزندان اعضای هیئت علمی» توسط وزرای یاد شده و رئیس وقت دانشگاه آزاد اسلامی به تصویب رسیده و به موجب نامه شماره ۶۹۳۱۲؍و مورخ ۱۴؍۵؍۱۳۹۲ ابلاغ شده است. متعاقباً مقامات مزبور در تاریخ ۱۱؍۴؍۱۳۹۹ دستورالعمل یاد شده را حسب اختیارات تفویض شده به موجب مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، لغو نموده و طی نامه شماره ۴۱۱۰۴؍۴۲۶۷۹ مورخ ۱۸؍۴؍۱۳۹۹، دستورالعمل اجرایی جدید برای مصوبه مورخ ۲۵؍۴؍۱۳۹۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ نمودند.

به موازات لغو دستورالعمل اولیه از سوی مراجع وضع آن، هیئت عمومی دیوان عدالت اداری به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۰۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۱۲۲۹ مورخ ۲۲؍۴؍۱۴۰۰، بند (۲) این دستورالعمل که ناظر به ضوابط انتقال و تغییر رشته در آزمون سراسری بوده را ابطال نموده است. با توجه به اعلام ابطال مصوبه از سوی هیئت عمومی دیوان، امکان اجرای دستورالعمل اولیه، در حدی که متضمن درخواست شاکی است و از سوی هیئت عمومی دیوان، تبعیض آمیز قلمداد شده، دیگر اساساً وجود نداشته است و مصوبه اولیه به دلیل مغایرت با قانون، اساساً نمی‌توانست متضمن حق مکتسبه ای برای شاکی محترم باشد. مضافاً این که مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز متضمن امکان تغییر رشته نبوده و فقط ناظر بر امکان نقل و انتقال فرزندان اعضای هیئت علمی بوده و از این حیث هم حقی را برای شاکی و سایر فرزندان اعضای هیئت علمی در خصوص امکان تغییر رشته ایجاد نکرده است.

۲- صرف نظر از استدلال فوق، شاکی با طرح این ادعا که به موجب بند (۵-۱) دستورالعمل اولیه حق مکتسبی برای او و سایر فرزندان اعضای هیئت علمی ایجاد شده بود و بر مبنای این حق می‌توانستند پس از پذیرفته شدن در دانشگاه، با کسب حد نصاب مشخصی، مبادرت به تغییر رشته دهند، دستورالعمل مؤخر (مصوب ۱۱؍۴؍۱۳۹۹) را از بین برنده و مغایر این حق مکتسبه تلقی نموده و بر این اساس خواستار ابطال آن بخش از دستورالعمل مؤخر که بر اساس آن، مفاد دستورالعمل برای پذیرفته شدگان سال ۱۳۹۹ و به بعد ملاک عمل اعلام گردیده، شده است. این در حالی است که در تاریخ تصویب این دستورالعمل (۱۱؍۴؍۱۳۹۹) هنوز هیچ حق مکتسبی دایر بر تغییر رشته که ناظر به آزمون سراسری سال ۱۳۹۹ باشد برای فرزندان اعضای هیئت علمی ایجاد نشده بود؛ چرا که در زمان یاد شده، داوطلبان آزمون سراسری و از جمله شاکی محترم، حتی در جلسه آزمون نیز حضور نیافته بودند (تاریخ آزمون سراسری ۳۱؍۵؍۱۳۹۹ بوده است). به عبارتی شاکی به تصور و گمان ایجاد حقی غیر موجود، مبادرت به طرح شکایت نموده است.

قابل ذکر است که حتی در تاریخ ۳؍۶؍۱۳۹۹ که دستورالعمل یاد شده به موجب نامه شماره ۲۴۹۲۴ سازمان سنجش آموزش کشور به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی ابلاغ شده است هم پذیرش هیچ داوطلبی در آزمون سراسری سال ۱۳۹۹ قطعی و اعلام نشده بود تا بر اساس آن، بتوانند فرآیند تغییر رشته را دنبال کنند.

رأی هیئت تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی

اولاً: مستفاد از رأی وحدت رویه هیئت عمومی دیوان عدالت اداری به شماره دادنامه ۱۱۷ مورخ ۰۱؍۰۳؍۱۳۹۱، از اقدامات غیرقانونی مقام اداری، حق مکتسبه‌ای برای دارندگان آن امتیاز حاصل نمی‌شود و در مانحن‌فیه نیز با عنایت به رأی هیئت عمومی دیوان عدالت اداری به شماره دادنامه ۱۲۳۰ - ۱۲۲۹ مورخ ۲۲؍۰۴؍۱۴۰۰، حکم به ابطال مقرره‌ای صادر شده که تسهیلات مربوط به انتقال و تغییر رشته فرزندان اعضای هیئت علمی را تجویز نموده است.

ثانیاً: صرف نظر از غیرقانونی بودن این تسهیلات، جواز انتقال و تغییر رشته فرزندان اعضای هیئت علمی ناظر به مرحله بعد از برگزاری آزمون سراسری و پس از انتخاب رشته و اعلام نتایج نهایی بوده و اصولاً عنوان سهمیه به آن اطلاق نمی‌شود که در زمان ثبت نام آزمون سراسری برای ذینفعان مستقر بوده و در دفترچه راهنمای ثبت‌نام و شرکت در آزمون به عنوان سهمیه‌های قابل اِعمال، درج گردد تا حذف آن در تیرماه ۱۳۹۹ خدشه‌ای به حقوق مکتسبه مشمولان این امتیاز وارد نماید چرا که آزمون سراسری سال ۱۳۹۹ با توجه به شیوع پاندمی کووید -۱۹ در روزهای ۲۹ مردادماه لغایت ۱ شهریورماه برگزار شده و تصویب مقرره معترض عنه قبل از برگزاری آزمون موصوف بوده است و اساساً این مصوبه عطف بماسبق نشده تا بدین ترتیب موجبات نقض آن به دلیل مغایرت با ماده ۴ قانون مدنی فراهم آید.

بنا به مراتب فوق، نامه شماره ۴۱۱۰۴؍۴۲۶۷۹ مورخ ۱۸؍۰۴؍۱۳۹۹ معاون حقوقی رئیس جمهور در خصوص لغو امکان تغییر رشته فرزندان اعضای هیئت علمی نسبت به کلیه پذیرفته‌شدگان آزمون سراسری سال ۱۳۹۹ به بعد و بند (۳) اصلاحیه (مصوب ۱۱؍۰۴؍۱۳۹۹) دستورالعمل اجرایی مورخ ۱۴؍۰۵؍۱۳۹۲ مربوط به مصوبه جلسه ۷۳۵ مورخ ۲۵؍۰۳؍۱۳۹۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص تسهیلات فرزندان اعضای هیئت علمی در حدود اختیار مقام صادرکننده آن بوده و مغایرتی با قوانین نداشته و قابل ابطال نمی‌باشد.