هیأت‌هایی که به عزاداران «پیتزا» می‌دهند!/ عجیب‌ترین نذرهای محرمی

امین باقری کارگردان مجموعه مستند «دورگردون» همزمان با پخش تلویزیونی این مجموعه در ایام ماه محرم، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تجربه خود در زمینه مستندسازی توضیح داد: من در دانشگاه ادبیات نمایشی خوانده‌ام و از نظر اجرایی هم تخصصی اصلی‌ام فیلمبرداری در فیلم‌های داستانی و مستند است. در روند همکاری با پروژه‌های مستند، به ساخت فیلم‌های مستند علاقه‌مند شدم و تصمیم به کارگردانی در این حوزه گرفتم. از حدود ۵ سال پیش مستندسازی را با گروهی کوچک آغاز کردم و تا امروز نزدیک به ۳۰ مستند تلویزیونی برای شبکه‌های مستند و نسیم کارگردانی کرده‌ام.

وی درباره مستند «دورگردون» هم گفت: مدتی است که با همکاری خانم پیرکاری به‌عنوان تهیه‌کننده مجموعه‌های مستندی را کار کرده‌ایم که درباره مستند «دورگردون» هم با پیشنهاد او قرار شد با شبکه نسیم همکاری داشته باشیم. در این مجموعه مستند هم سوژه اصلی ما «نذر» از منظر نگاه دینی نبود. احساس می‌کردیم از منظر دینی به اندازه کافی روی این پدیده کار شده اما از منظر فرهنگی و انسانی مقوله نذر کمتر مورد توجه بوده است. حتی در فرآیند تحقیقات خود برای این مستند هم کمتر مقاله‌ای پیدا می‌کردیم و به کمتر منبعی دسترسی داشتیم.

وقتی اسم «نذری» می‌آید، به چه چیزهایی فکر می‌کنید؟

باقری ادامه داد: وقتی اسم نذری می‌آید، همه ما پیش‌فرض‌های ثابتی درباره آن داریم که نذرهایی مانند قیمه، شربت، شله‌زرد و یا حتی رفتن به زیارتی خاص را شامل می‌شود. ما به‌دنبال پرداختن به این سوژه بودیم که در دنیای جدید و در شرایطی که همه چیز دستخوش تغییر شده، مقوله نذری هم دستخوش تغییراتی شده است. با همین هدف بیشتر به‌دنبال اشخاصی گشتیم که در قالبی کاملاً شخصی نذرهایی خاص داشته‌اند. در این فرآیند متوجه شدیم هر یک از این افراد براساس شغل و جایگاهی که دارند و برمبنای توانمندی خود نذری را انتخاب کرده است.

وی با اشاره به برخی از این سوژه‌ها گفت: دوست آرایشگری را پیدا کردیم که از نظر مالی شرایط کاملاً معمولی‌ای داشت اما در ایام محرم با همراهی یکی از دوستانش، به کوره‌پزخانه‌ها می‌رفتند و سر کودکان کار و کارگردان آجرپزی که شاید سالی یک بار هم به آرایشگاه نمی‌روند را اصلاح کنند. ما همراه این دوستان آرایشگر به این مناطق رفتیم. بچه‌ها و کارگرها بعد از این اصلاح سر و صورت، واقعاً حال خوبی داشتند، آن هم بدون پرداخت هزینه و به نوعی این برنامه، نظر این آرایشگران جوان بود. نذری که بدون صرف هزینه‌ای خاص، حال دل‌شان را خوب می‌کرد.

کارگردان «دورگردون» درباره نذرهای خاص در زمینه خوراکی‌ها هم گفت: ما تصمیم گرفتیم در این مستند خیلی سراغ نذرهای خوراکی نرویم و بیشتر نذرهای خاص غیرخوراکی را مورد توجه قرار دهیم. سوژه‌ای داشتیم که به نام «اصغر ژاپنی» معروف بود و در همین فیلم هم با این نام خطاب می‌شود. او صافکاری بود که فرزندش را در حادثه آتش‌سوزی کلینیک سینا، از دست داده بود و بعد از آن «فرزند» برایش موضوع مهمی شده بود. به همین دلیل برای آرامش خودش و به امید ثوابی که به روح فرزندش برسد، مواد غذایی را تأمین و در مهدکودک‌ها توزیع می‌کرد.

وی تأکید کرد: خیلی از سوژه‌هایی که ما داشتیم آنقدر نذرهای‌شان دلی بود که حتی حاضر نبودند مقابل دوربین مستند ما حاضر شوند. این مجموعه با دو گروه به‌صورت همزمان تولید می‌شد. پنج قسمت را گروه ما تولید کرد و همزمان پنج قسمت دیگر هم توسط گروه دیگر تولید می‌شد و کمتر سراغ سوژه‌های مرتبط با خوردوخوراک می‌رفتیم.

بیش از یک هیأت در تهران نذر پیتزا دارد

این مستندساز ادامه داد: ما در تحقیقات خود با نذرهای خاص در حوزه مواد غذایی مانند نذر پیتزا هم مواجه شدیم که مربوط به هیأتی می‌شد که از عزادارانش با پیتزا پذیرایی می‌کرد. ما با این مورد هم مواجه بودیم که اتفاقاً بیش از یک مورد در تهران وجود داشت، اما ترجیح‌مان در روایت این بود که سراغ سوژه‌های خاص‌تر برویم. نگاه اصلی‌مان هم اتفاقاً این بود که به مخاطب بگوییم نیاز نیست برای نذر کردن، پول کلانی را هزینه کند. حتی من به‌عنوان فیلمساز می‌توانم با دوربین خودم یک فیلم نذری بسازم. اگر عکاس هستم می‌توانم چند عکس نذری بگیریم. هر فرد با توجه به تخصصی که دارد می‌تواند با صرف حداقل هزینه، نذرش را ادا کند.

وی افزود: ما با فردی مواجه شدیم که در خشک‌شویی کار می‌کرد. او در ایام محرم نذر کرده بود که لباس مشکی عزاداران هیأت‌ها را به‌صورت رایگان بشورد و اتو کند. فرد دیگری تکنسین صدا بود و یکی از خدماتی که بلد بود را به‌صورت رایگان در حسینیه‌ها و تکیه‌ها به آن‌هایی که با مشکل مواجه شده بودند، ارائه می‌کرد. هیچ‌کدام این افراد هم برای نذرهایی که کرده بودند هزینه‌ای نمی‌کردند و در مقابل ثواب هم می‌بردند.

تعجب کارگران کوره‌پزخانه از سشوار و ژل رایگان

کارگردان مستند «دورگردون» درباره واکنش افرادی که از خدمات نذری بهره‌مند می‌شدند هم گفت: عجیب‌ترین حس و حال را در همراهی با همان دوست آرایشگر تجربه کردیم. خیلی عجیب بود برای آدم‌های شاغل در کوره‌پزخانه که می‌توانند از خدماتی مانند سشوار و ژل مو به‌صورت رایگان بهره‌مند شوند. صف طولانی‌ای از سنین مختلف در مقابل صندلی آرایشگر تشکیل شده بود و همه افراد هم خوشحال بودند. برای اکثرشان هم سوال بود که داستان چیست و چرا بابت این خدمات پولی دریافت نمی‌شود؟

وی در پایان گفت: آن بنده‌خدایی هم که خشک‌شویی داشت، بنری را مقابل مغازه‌اش نصب کرده بود، مبنی‌بر اینکه در ایام محرم لباس‌های سیاه شما را رایگان شستشو می‌کنیم. مردم هم با این قبیل نذورات برخوردهای جالب و احساسی‌ای دارند. برای اکثر مردم هم جای سوال بود که چرا یک کاسب باید چنین تصمیمی بگیرد، چراکه در ذهن اکثر ما، هنوز هم واژه «نذری» محدود به همان کلیشه‌های همیشگی است. کارهایی که شاید انجام آن‌ها برای خیلی از ما مقدور نباشد.