در زمان خلفا این تعمد وجود داشت که ایرانی‌ها به مدینه نیایند

به گزارش خبرنگار مهر، برنامه سوره فصل کوفه در سومین قسمت خود میزبان حجت الاسلام سبحانی صدر پژوهشگر تاریخ اسلام بود.

در ابتدای برنامه حجت الاسلام مسعود دیانی مجری و سردبیر برنامه سوره از مهمان برنامه خواست تا درباره دلایل تغییر مرکز حکومت از مدینه به کوفه توسط امام علی (ع) توضیحاتی ارائه کند. حجت الاسلام سبحانی تعداد زیاد حامیان امام در کوفه را یکی از عوامل این مساله برشمرد و گفت: یک سمت دیگر این ماجرا اما فضای مدینه است. قریشی‌ها که برخی‌شان پیش از فتح مکه دشمن پیامبر بودند حالا به مدینه آمده بودند و زمین‌های حاصلخیز مدینه به دست آنها افتاده بود. در زمان سه خلیفه هم پست‌ها و مقام‌ها عمدتاً به قریشی‌ها داده می‌شد و مجموعه این عوامل فضای مدینه را قریشی کرده بود. از سوی دیگر امام در زمان پیامبر و در جنگ‌ها با قریشی‌ها جنگیده بودند و سران آنها را کشته بودند و حالا فرزندان آن سران به مقام و منصب رسیده بودند و این افراد نسبت به امام گرایش منفی داشتند.

حجت الاسلام دیانی در ادامه این پرسش را مطرح می‌کند که آیا مدینه در این زمان همان مدینه زمان پیامبر است یا استحاله شده است؟

حجت الاسلام سبحانی صدر در پاسخ به این پرسش با اشاره به این که پس از فتح فلسطین ۴ هزار کنیز از این منطقه به مدینه برده می‌شود و این مساله بر روی فضای شهر اثر می‌گذارد گفت: خلیفه دوم تعمد داشت که ایرانی‌ها به مدینه نیایند و ایرانیانی که به سن بلوغ می‌رسیدند دیگر حق حضور در مدینه را نداشتند و این مساله به دو دلیل حفظ امنیت و نیز حفظ ساختار عرب مدینه بود.

حجت الاسلام سبحانی با بیان این که شاید در زمان خلفا این تعمد وجود نداشت اما معاویه تعمد داشت که جریان لهو در مدینه شکل بگیرد، گفت: این مساله به نفع کسانی بود که می‌خواستند جریان اهل بیت را کنار بگذارند و در زمان واقعه کربلا خوانندگان و نوازندگان در اوج اقتدار فرهنگی قرار داشتند. فضایی در مدینه ایجاد شد که خوبان این شهر را دور کرد. دیگر مدینه شهری نبود که امام علی (ع) بتواند اقدامات اصلاحی خود را در آنجا انجام دهد.

مهمان برنامه سوره ضمن اشاره به موقعیت جغرافیایی مناسب کوفه و دسترسی به مجموعه جهان اسلام از این شهر بیان کرد: کوفه مهم بود و بعدها سرنوشت جهان اسلام را مشخص می‌کرد بنابراین حضرت قصد داشت کاری برای این شهر کند. عده‌ای هم در این شهر مورد ظلم قرار گرفتند و آرمان امام اصلاح و حفظ امنیت این‌ها هم بود. حضرت بعد از ورود به کوفه اقداماتی به سود این دسته انجام می‌دهد که حتی صدای کسانی مثل اشعث به اعتراض بلند می‌شود که حضرت نیز جواب تندی به او می‌دهد و به ستایش از موالی می‌پردازند.

حجت‌الاسلام سبحانی صدر هجرت امام از مدینه به کوفه را مشابه هجرت پیامبر از مدینه به مکه دانسته و با بیان این که هر دو این بزرگواران از قریشی‌ها فاصله گرفتند تا اقدامات اصلاحی خود را در جای دیگر انجام دهند گفت: ایرانیانی که برده بودند و آزاد شدند با قبایل کوفه پیمان می‌بستند تا تحت حمایت باشند و استقلالی در تصمیم گیری نداشتند و به همین دلیل در ماجرای امام حسن و ماجرای کربلا ردی جدی از آنها نمی‌بینیم و البته این مساله در زمان مختار تغییر می‌کند تا جایی که در اردوگاه مختار به زبان فارسی سخن می‌گفتند.

مسعود دیانی سردبیر و مجری برنامه در این بخش از مختصات کوفه در زمان شهادت امام علی (ع) و آغاز امامت امام حسن (ع) پرسشی را مطرح کرد. سبحانی صدر در پاسخ ضمن اشاره به این که ۲۸۰۰ نفر از صحابه در کوفه ساکن هستند که اغلب آنها در زمان به امامت رسیدن امام حسن حضور داشتند مساله بیعت با امام علی (ع) و امام حسن (ع) را مطرح کرده و گفت: بر خلاف سه خلیفه اول امام علی با مقبولیت به خلافت رسیدند و بیعتی که با امام اتفاق می‌افتاد علاوه بر مردم مدینه نمایندگانی از سرزمین‌های دیگر مانند مصر را هم به همراه داشت. از طرفی قانون پذیرفته شده در آن زمان این بود که بیعت مهاجرین و انصار را به عنوان بیعت همه مردم قبول می‌کردند. لذا وقتی در کوفه هم با امام حسن (ع) از طرف صحابه بیعت می‌شود آن را به عنوان بیعت همه می‌پذیرند.

سبحانی صدر با اشاره به جنگ‌های امام علی (ع) و نیز غارت‌هایی که برای ناامن کردن حکومت ایشان اتفاق می‌افتاد گفت: در سال ۴۰ که ایشان به شهادت می‌رسند غارتی توسط بسر رخ می‌دهد و همین فرد در مکه و مدینه با زور از مردم برای معاویه بیعت می‌گیرد ولی نیروهای امام برای مقابله به سمت آنها می‌روند و بسر نیز فرار می‌کند و در همان حین خبر به شهادت رسیدن امام نیز می‌رسد و مردم با امام حسن (ع) بیعت می‌کنند و حداقل ۴۰ تا ۵۰ هزار نفر نیز در کوفه با ایشان بیعت می‌کنند.

مهمان برنامه در این بخش در پاسخ به سوالی پیرامون دلیل تنها گذاشتن امام حسن (ع) از سوی کوفیان با تاکید بر این که حتی بعد از نهروان کوفیان امام علی (ع) را هم تنها گذاشتند، گفت: بعد از حکمیت خواص فتنه و تردید ایجاد کردند و عوام هم فتنه زده شدند. همین مردم بعد از این که امام حسن (ع) برای جنگ با معاویه فراخوان جهاد دادند هیچ پاسخی به حضرت ندادند.

وی با اشاره به این که کوفیان تعصب قبیله‌ای داشتند و می‌خواستند شام را شکست دهند گفت: بخشی از کسانی که با امام حسین (ع) هم بیعت کردند دلیل اصلی‌شان ایستادن در برابر شام بود. یک طیف دیگر کوفه نیز خوارج بودند که تا زمانی با امام همدل بودند که بخواهد با معاویه بجنگد. یک طیف از شیعیان هم وجود داشتند که زیر بار صلح با معاویه نمی‌رفتند و آنها بودند که به امام گفتند مذل المومنین. طیف دیگر نیز اموی‌هایی بودند که نه تنها حاضر نبودند در کنار امام بجنگند بلکه به نوعی نماینده دشمن در این شهر بودند. به طور کلی می‌توانیم بگوییم جمعیت خواهان جنگ در اقلیت بودند.

حجت الاسلام سبحانی صدر ضمن بیان این که امام حسن (ع) قبل از صلح با مردم اتمام حجت کردند گفت: معاویه پس از به قدرت رسیدن به این پی برد که جمعیت موالی زیاد است و ممکن است توازن کوفه را به هم بزند و قصد داشت نیمی از آنها را بکشد.

کارشناس برنامه سوره با اشاره به این که ۱۸ هزار نفر از مردم کوفه از امام دعوت کردند گفت: در هیچیک از شهرهای دیگر مانند مدینه این اتفاق رخ نداد و نباید کوفه را زیاد مذمت کرد. مردم کوفه مردمی احساساتی بودند چرا که جنگجو بودند برای برانگیختن به جنگ احساسات است که مهم است. از طرفی خصوصیت مردم کوفه باعث شده بود که حکومت مرکزی را نپذیرند و یزید هم با زور مردم کوفه را مجبور به اطاعت کرد. همچنین دنیاطلبی هم به ویژگی مردم این شهر تبدیل شده بود.

سبحانی صدر در پایان برنامه با تاکید به این موضوع که در ذهن مردم کوفه شهری پوشالی از شام ساخته شده بود گفت: خواص کوفه درآمد زیاد نداشتند و به امید غنیمت بودند و به تبع ریزش آنها عوام هم ریزش داشتند.